Ազնիւ Վարժուն

ՄԱՐՈՒՇ

Հալէպ-Երեւան

Բոլո­րը չէին, որ Գաղ­թէն առաջ Հա­լէպ եկան։ Բո­լորը չէին, որ Գաղ­թին եկան։

Ըն­տա­նիքին մէկ մա­սը հոն մնաց եւ Իս­թանպուլ դար­ձած Պո­լիս հաս­տա­տուե­ցաւ։ Կոր­սուեցաւ անոնց հետ­քը, կոր­սուեցան իրենք, կոր­սուեցան նաեւ իրենց անուննե­րը, որոնց վրա­յէն «եան»ը վեր­ցուցին. Օտա­րացան, խոր­թա­ցան։

Եղան սա­կայն քա­նի մը ըն­տա­նիք­ներ ալ, որոնք ան­ցեալ դա­րու երե­սու­նա­կան­նե­րուն եկան Հա­լէպ հաս­տա­տուիլ։

Եկող­նե­րէն մէ­կը Ճի­ւան տէ­տէին հօ­րեղ­բայր Յա­րու­թիւնին ըն­տա­նիքն էր։

Յա­րու­թիւն եւ Էլ­մաստ Երա­մեան­նե­րը չորս զա­ւակ­ներ կ՚ու­նե­նան՝ Յա­րու­թիւն (կրտսեր), Ազ­նիւ, Մա­րիամ եւ Հե­ղինէ։

Յա­րու­թիւնը Ջար­դե­րէն առաջ թուրքե­րուն կող­մէ կը տա­րուի եւ ա՛լ չի վե­րադառ­նար։ Իսկ Մա­րիամը կը մա­հանայ Էլա­զիկ (Խար­բերդ), մատ­ղաշ տա­րիքին։

Հե­ղինէն կ՚ամուսնա­նայ Տիգ­րան Թունճ անու­նով երի­տասար­դի մը հետ (նա­խապէս ի՞նչ էր մա­կանու­նը այս երի­տասար­դին), կ՚ու­նե­նան եր­կու ման­չեր՝ Յա­կոբ եւ Ռուզվէլթ (ուրկէ՞ ամե­րիկեան այս անու­նը այդ օրե­րուն) եւ Զուարթ անու­նով աղ­ջիկ մը։ Կը մնան հոն։

Հոն ո՞ւր։ Խար­բե՞րդ թէ Պո­լիս, յստակ չէ։ Յա­րաբե­րու­թիւննե­րը կը կտրուին ըն­տա­նիքին մնա­ցոր­դա­ցին հետ։

***

Յա­րու­թիւնը ար­դէն չկար երբ կար­գը եկաւ իրենց գիւ­ղին գաղ­թա­կան ել­լե­լու. տա­րեր էին, ամիս­նե­րէ ի վեր լուր չկար։

Սկիզբն էր. եզ­ներ ու կառ­քեր տրա­մադ­րուեր էին գիւ­ղա­ցինե­րը փո­խադ­րե­լու հա­մար։ Բայց երբ հեր­թը Յա­րու­թիւն Երա­մեանի ըն­տա­նիքին հա­սաւ, ո՛չ եզ մնա­ցեր էր, ոչ կառք։

-Վա՛ղը, վա­ղը կա­նու­խէն պատ­րաստ կ՚ըլ­լաք,- պո­ռացեր էր ժան­տարման Էլ­մաստի երե­սին։

Կա­պոց­ներն ու ծրար­նե­րը պատ­րաստ էին. զա­նոնք կրող պէտք էր. Էլ­մաստը իր տա­սը տա­րեկան աղջկան հետ ասոնցմէ քա­նի՞ն կրնար կրել։

-Մա՛յր,- մօ­սեցաւ Ազ­նի­ւը, ձեռ­քը թուղթ մը բռնած,- մա՛յր,- կրկնեց։

-Աման Ազ­նիւ, սիրտ չու­նիմ, սուս մնա՛…

Ազ­նի­ւը լռեց աւե­լի յար­մար պահ մը սպա­սելով։ Ամ­բողջ օրը միտ­քը լա­րեր էր ելք մը գտնե­լու հա­մար. տա­սը տա­րեկա­նի իր խել­քով լա­ւագոյն ել­քը տու­նը չլքե­լը պի­տի ըլ­լար, ձե­ւով մը չեր­թա­լը, մնա­լը։

Խե­լացի եւ աշ­խա­տասէր Ազ­նի­ւը ոչ միայն ծնող­քին ու­րա­խու­թիւնը եղած էր, այլ եւ դպրո­ցին հպար­տութիւ­նը։ Հայ­րը մէկ ան­գամ խօ­սեր էր աղ­ջի­կը Եփ­րատ գո­լէճ ղրկե­լու մա­սին։ Խօս­քը հա­րուստ հունտի պէս ին­կեր էր աղջնա­կին պա­րարտ հո­գիին մէջ եւ ծիլ տուեր, որ­պէս գե­ղեց­կա­գոյն երազ։

Իսկ հի­մա կ՚ըսէին՝ եր­թալ։ Եր­թալ, թե­րեւս այո, բայց ինչպէ՞ս Եփ­րատ գո­լէճ յա­ճախել։ Հօ­րը ան­վե­րադարձ մեկ­նումէն ետք, գո­լէճ յա­ճախե­լու երա­զը պատ­գա­մի վե­րածուեր էր։ Ազ­նի­ւը ամէն գնով պէ՛տք էր իրա­կանաց­նէր այդ երա­զը, թէ ոչ հայ­րը, գտնուած տե­ղը, հո­ղին վրայ տեղ մը, թէ հո­ղին տակ, հան­գիստ չէր կրնար ընել։

Եղ­սան իր տագ­նա­պին եւ ար­տօ­րան­քին մէջ մոռ­ցեր էր թուղթե­րուն գո­յու­թիւնը։

Ազ­նի­ւը կրկին նա­յեցաւ անոնց՝ «Սու­րիանի Մա­հալ­լէ­սի»ն յստա­կօրէն գրուեր էր իրենց անուննե­րուն տակ. թե­րեւս, եթէ…

-Ան­նէ…

Եղ­սան, որ նստած տե­ղը մրա­փեր էր, ըն­դոստ արթնցաւ.

-Եկա՞ն։

-Մայր, գի­շեր է եւ մութ. եկող չկայ։ Նա­յէ՛, կ՚ըսեմ, այս թուղթե­րուն՝ «սու­րիանի մա­հալ­լէ­սի» գրուեր է հոս։

-Ո՞վ է թուղթին նա­յողը,- հա­ռաչեց մայ­րը։

-Մայր, կ՚աղա­չեմ, մտիկ ըրէ՛. այդ կող­մե­րը բա­րեկամ­ներ ու­նինք, չէ՞։

Եղ­սան լա­րեց ինքզինք.

-Քա աղէկ ըսիր, ինչպէս ալ մոռ­ցեր էի. Է՞…

-Հոն կ՚եր­թանք, սու­րիանի­ներուն գաղթ չկայ կար­ծեմ, չէ՞։

-Հա, ճիշդ է, առ­տուն

-Ոչ , մայր, ոչ առ­տուն, առ­տուն ուշ կ՚ըլ­լայ. Հի­մա՛։

-Աղ­ջիկ, խեն­թա­ցա՞ր, ո՞ր կի­նը այս մու­թիւն տու­նէն դուրս կ՚ել­լէ։

-Մե՛նք։ Կ՚առ­նենք ինչ որ կրնանք շալ­կել ու կ՚եր­թանք։

-Հա­պա՞ եթէ չըն­դունին։

-Չըն­դունին, ետ կու գանք. տու­նը հոս է. բա­նալին գրպանդ դի՛ր։

Շու­ներն իսկ քա­շուեր էին փո­ղոց­նե­րէն, մօ­տալուտ ար­հա­ւիր­քի մը ոտ­նա­ձայ­նէն հա­լածա­կան։

Արագ քայ­լե­րով, իրա­րու ձեռք ամուր բռնած մայր ու աղ­ջիկ կտրե­ցին հայ­կա­կան թա­ղը եւ մտան սու­րիանի­ներու շրջա­նը։ Սամ­սուն էֆէն­տիին տու­նը թա­ղին ճիշդ մէջ­տեղն էր։

Մայ­րը հա­զիւ ձեռ­քը թա­կոցին նե­տած, Ազ­նի­ւը ամուր քա­շեց թե­ւէն եւ իր փոք­րիկ բռունցքով եր­կու թե­թեւ հա­րուած տուաւ տախ­տա­կեայ դրան, ու յե­տոյ ցու­ցա­մատը շրթունքնե­րուն դրաւ՝ սըըըըըըըըս…

-Ո՞վ է,- շշնչաց մէ­կը ներ­սէն։

-Ես եմ, Յա­րու­թի­նին Էլ­մաստը եւ աղ­ջիկս Ազ­նի­ւը ...

Դու­ռը հա­զիւ ճեղ­քուեցաւ.

-Ի՞նչ կ'ու­զէք։

-Սամ­սուն էֆէն­տին։

-Ո՞վ կայ ձե­զի հետ։

-Միայն մենք ենք։

-Սպա­սեցէք։

Քա­նի մը վայրկեան վերջ նոյն ձայ­նը հար­ցուց.

-Ի՞նչ է էր­կանդ անու­նը։

-Յա­րու­թիւն Երա­մեան։

-Մտէք, ամ­մա ձայն չը­նէք։

Ծա­ռան զի­րենք կի­սամութ սե­նեակ մը առաջ­նորդեց։ Փոք­րիկ մոմ մը կը պլպլար ծալ­լա­պատիկ նստած մար­դուն կող­քին։

-Էֆէն­տի՛ …

-Հա, Էլ­մաստ խա­նում, ժա­մանակ­նե­րը դժուար են. ի՞նչ ըրիք, ելա՞ք։

-Մեր աղ­ջի­կը կ'ըսէ

-Աղ­ջի՞կը, ո՞ր աղ­ջի­կը։

-Ազ­նի­ւը, ձեր աղա­խինը,- եւ մայ­րը հրեց աղջկան։

-Ի՞նչ կ'ըսէ նա­յինք ձեր աղ­ջի­կը,- ծեր մար­դուն յոգ­նած դէմ­քին ժպիտ մը խաղ­ցաւ ու Ազ­նի­ւին թուեցաւ, որ մո­մին պլպլա­ցու­մը շուք ու լոյս ըրաւ։

-Էֆէն­տի՛, այստեղ սու­րիանի մահ­հա­լէսի գրուեր է, չէ գրուեր էր­մէ­նի. մենք ալ հոս եկանք, սու­րիանի մա­հալ­լէ­սի եկանք։

Մար­դը առաւ թուղթե­րը եւ այնքան մօտ բռնեց մո­մին, որ Ազ­նի­ւին սիր­տը ջուր դար­ձաւ՝ եթէ այ­րուին այս թուղթե­րը, է՜ մնաք բա­րով կ՚ըլ­լան թէ՛ գո­լէճը, թէ՛ Ազ­նի­ւին երազ­նե­րը։

-Շի­տակ կ՚ըսէ աղ­ջի­կը, սու­րիանի մա­հալ­լէ­սի, խե­լացի աղ­ջիկ է, ապ­րի՛ս ապ­րի՛ս…

-Եփ­րատ գո­լէճ պի­տի եր­թամ,- արագ ու բարձր յայ­տա­րարեց Ազ­նի­ւը Սամ­սուն էֆէն­տիին «ապ­րի՛ս»նե­րէն քա­ջալե­րուած։

-Սուս եղի՛ր, աղ­ջիկ, ձայնդ քե­զի քա­շէ,- սաս­տեց մայ­րը գայ­թակղած, մինչ էֆէն­տին հա­զիւ զար­մանքը թօ­թափած կը մրմնջէր.

-Ժա­մանա­կը թող գայ, կը նա­յի՜նք։

***

Ազ­նիւ վար­ժուն յու­զումով կը յի­շէր միշտ իրենց այդ առա­ջին գի­շերե­լը Սամ­սուն էֆէն­տիին տան մէջ։

Երբ առա­ւօտը բա­ցուեր էր, Ազ­նի­ւը զար­մանքով տե­սեր էր, որ քա­նի քա­նի այլ ըն­տա­նիք­ներ եւս գի­շերեր են հոն, Սամ­սուն էֆէն­տիի ապա­հով բա­կին մէջ։

Դիւ­րին չէր կեան­քը, թէեւ խնա­յուե­ցաւ իրենց գաղ­թի դժոխ­քը։ Ազ­նի­ւը մեծ­ցաւ, շրջա­նաւարտ եղաւ Եփ­րատ գո­լէճէն եւ դար­ձաւ վար­ժուհի։

Գի­տէր, զգա­ցեր էր զար­մա­նալիօրէն յստակ պայ­ծա­ռատե­սու­թեամբ, որ միակ ձե­ւը իր ըլ­լա­լուն, ու­սումն է։ Եւ ոչ միայն իր, այլ իր նման բո­լոր աղ­ջիկնե­րուն։ Զինք մղո­ղը հայրն էր, հօր մէկ փոք­րիկ խօս­քը, որ զօ­րացեր էր անոր մա­հով, դար­ձեր պատ­գամ։ Այդ աղ­ջիկնե­րը, մեծ մա­սը որբ ու սար­սա­փահար, ո՛վ ու­նէին իր­մէ զատ։

Ազ­նի­ւը դար­ձեր էր Ազ­նիւ վար­ժու, որ մօր­քուրի կամ հօր­քուրի չափ մտե­րիմ էր աղ­ջիկնե­րուն, եւ նոյնքան քաղցր կը հնչէր Ազ­նի­ւի ականջնե­րուն։ Վար­ժուհի ըլ­լա­լը աշ­խա­տանք չէր, ապ­րիլ էր։

Ապ­րիլ էր նաեւ ըն­տա­նիք կազ­մելն ու զա­ւակ­ներ ու­նե­նալը։ Եւ Ազ­նիւ վար­ժուն պսա­կուեր էր Գա­րեգին Սե­մերճեանին հետ, ու­նե­ցեր չորս դուստրեր, որոնցմէ Էլ­մաստը, հա­զիւ մէկ տա­րեկան, մա­հացեր էր։ Միւսնե­րը՝ Մա­րին, Վար­դուհին եւ Հռի­փը բարձրա­գոյն ու­սում ստա­ցեր էին։

-Ու­սումը աղջկայ մը զէնքն է, գաղտնի զէն­քը, որ ուղղուած չէ այ­լին, այլ պաշ­տօն ու­նի զի՛նք պաշտպա­նելու ի՛ր տկա­րու­թիւննե­րուն դէմ…

Ազ­նիւ վար­ժուն հան­գիստ ու խա­ղաղ փակեր էր աչքերը։