Ասորական աշխարհագրութեան մէջ «Թուրապտին» կոչուած շրջանի մէջ կը մտնեն Մարտին, Միտյաթ, Մծբին, Կէրճուշ, Հասանքէյֆ, Քերպուրան, Իտիլ, Պաթման քաղաքները։ Ստուգաբանական առումով Թուրապտին կը նշանակէ «Աստուծոյ աղախիններու երկիր»։
ՔԷՄԱԼ ԵԱԼՉԸՆ
Ասորական աշխարհագրութեան մէջ «Թուրապտին» կոչուած շրջանի մէջ կը մտնեն Մարտին, Միտյաթ, Մծբին, Կէրճուշ, Հասանքէյֆ, Քերպուրան, Իտիլ, Պաթման քաղաքները։ Ստուգաբանական առումով Թուրապտին կը նշանակէ «Աստուծոյ աղախիններու երկիր»։
Առաջին անգամ 2009-ի Ապրիլ ամսուն այցելած եմ այս կողմերը։ 29 Յուլիս 2015-ին չորորդ անգամ Թուրապտին եկայ, ասորիներու հերոս Շէմուն Հաննա Հայտօի կեանքը ուսումնասիրելու համար։
Վերջին վեց տարիներու ընթացքին ալաւելի ընթարձակուեր, զարգացեր է Միտյաթ։ Նախքան հիւրանոց իջեւանեմ, այցելեցի ասորի բարեկամներուս։ Ոսկերիչ Կեպրօ Թոքկէօզ մտահոգութեամբ նկարագրեց ներկայ իրաւիճակը։ «Դարձեալ բախումներու շրջանը վերադարձանք։ Ամէն րոպէ բան մը կրնայ պատահիլ։ Կը պատժուինք մեր խաղաղութեան ի նպաստ քուեարկելուն համար։ Մեր կեանքը վտանգուած է, տնտեսական կեանքը կանգ առած։ Մտահոգ ենք եւ սարսափահար»։
Նման կարծիքներ կը յայտնէ Մարտինի համաքաղաքապետ Ֆէպրունիյէ Ագեօլի հայրը՝ ոսկերիչ Մելեք Ագեօլ։ «Նախագահ Էրտողան իրեն ի նպաստ չքուէարկողները կը պատժէ»։
Իջեւանած եմ Թուրապտին Հոթէլ։ Հիւրանոցի սեփականատէր Յակոբ եւ Տիպա Գաբրիէլ 17 տարի Շուէտ աշխատելէ ետք 2002-ին վերադարձած են Թուրապտին։ Տիպա ՀՏՓ կուսակցութեան շարքերէն ընտրուած է նաեւ Միտյաթի քաղաքապետարանի խորհուրդին։ «Խաղաղութեան տիրանալու յոյսեր սնուցած պահուն վերադարձանք բախումներու միջավայր։ Քիւրտերը եւ բոլոր խաղաղութիւն տենչացողները յիասթափութիւն կ՚ապրին։ Հիւրանոցը դատարկ է։ Եւրոպայի ասորիներն ալ կը խրտչին երկիր գալու» կը պատմէ Տիպա Գաբրիէլ։
Յակոբ Գաբրիէլի ինքնաշարժով դէպի Սարէ գիւղը կ՚ուղղուինք։ «ՀՏՓ յոյս մը եղաւ այս տարածքաշրջանի համար։ Բազմաթիւ տեղեր քաղաքապետարանը ՀՏՓ-էն շահեցաւ։ Ասորիներու կեանքին մէջ որոշ հանգստութիւն մը նկատուեցաւ։ Բայց այս կուսակցութեան դէմ եղող քիւրտերը կը շարունակեն մեր դէմ թշնամութիւնը։ Երկրապահ կոչուած այդ քիւրտերը գրաւած են մեր տարածքները եւ հիմա յսկայ գումարներ վճարելով կը փորձենք ետ տիրանալ։ ԱՔՓ-ի կառավարութիւնը խոստացած էր Մոր Գաբրիէլ վանքի գրաւուած տարածքները վերադարձնել։ 30 կտոր հողամասէն միայն 12-ը վերադարձուած են։ Հինգ տարի առաջ գինիի գործարան մը հիմնած էինք։ Միտյաթի քաղաքապետարանը կը մերժէ գործարանին ջուր տալ։ Ջուր չեն տար, ճամբան չեն սարքեր բայց հարկերը ամէն տարի կ՚աւելցնեն»։
Սարէ գիւղը իր մաքրութիւնով ու կանոնաւորութեամբ կը հմայէ մեզ։ Շէմուն Հաննէ Հայտոյի տան շէմին ենք։ Շէմունի թոռը Իսմէթ Թուրան եւ այլ գիւղացիներ կը դիմաւորեն մեզ։ Տխուր է գիւղին պատմութիւնը։ «Նախքան 1915, 200 ասորի ընտանիք կ՚ապրէր հոս։ 1995-ին երկրապահները գրաւեցին գիւղը։ 150 հազար եւրո հատուցելով այդ հինգ երկրապահ ընտանիքէն ետ առինք մեր գիւղը։ Մեր միջոցներով վերանորոգեցինք գիւղի եկեղեցին։ Այժմ հինգ ասորի ընտանիքներ կը բնակին գիւղին մէջ»։
Աֆրէմ թէ իմ թարգմանիչս է եւ թէ ուղեցոյցս։ Յաջորդ օր իր հետ Քերպուրան գացինք։ Այս գիւղն ալ նման տխուր պատմութիւն մը ունի։ Քերպուրանը արդէն հիմա ընթարցակուած եւ վերածուած է գիւղաքաղաքի, անունն ալ թրքացուած, դարձած է «Տարկէչիթ»։ Սուրիայէն գաղթած ընտանիք մը եկեղեցիի պահակութիւնը կ՚ընէ։ Փշաթէլերով պաշտպանուած եկեղեցին ընդվզում յառաջացուց իմ մօտ։ Այս է՞ր կրօնքներու նկատմամբ յարգանքը։ Ապա այցելեցինք վարին Քաֆրօ գիւղը։ Այժմ Գերմանիա, Հոլլանտիա կամ Շվէտ ապրող նախքին Քաֆրօցիներ իրենց միջոցներով վերանորոգած են եկեղեցին եւ գերեզմանը։
Նոյն օրուան երեկոյին ասորիներէ եւ քիւրտերէ բաղկացած բարեկամական սեղանի մը շուրջ բոլորուեցանք Թուրապտին Հոթէլի մէջ։ Զրոյցի գլխաւոր նիւթը խաղաղութիւնն էր։ Բոլորն ալ համոզուած էին որ Էրտողան իրեն ի նպաստ չքուէարկողները պատժել կ՚աշխատի։ Բայց եթէ ընտրութիւնը կրկնուի այսքան ձայնն ալ պիտի չստանայ։
Օրուան աւարտը Միտյաթի կրթական քննիչը բերաւ Նազըմ Հիքմէթի տողերով՝ «Ապրիլ՝ ծառի մը նման մինակ ու ազատ, եւ անտառի մը նման եղբայրաբար»։
