Հարցում՝ «Ուրտեղացի՞ ես», պատասխան՝ «դեռ չեմ ամուսնացած»։ Ժողովուրդական այս ծիծաղաշարժ ենթադրութիւնը կ՚արդարացնեմ սրտանց իւրացնելով կնոջս ծննդավայրը։ Դեռ նշանուած էինք, երբ առաջին անգամ այցելեցի Մուսա Լերան լանջին Վաքըֆլը գիւղը։ «Վաքըֆլը գիւղ» անուանումի համեստութեան ետին կար վիթխարի պատմութիւն մը։ Թէեւ հարեւանցիօրէն լսած էի այդ պատմութեան մասին, սակայն 1982 թուականի այդ այցելութիւնով թափանցեցի պատմութեան կենդանի վկաներու յուշերուն։ Ծանօթացայ Մուսա Լերան քառասնօրեայ հերոսական դիմադրութեան ականատես եղած ծերունիներու հետ։ Այդ պատումները զարմանալիօրէն կը համապատասխանէին անուանի վիպագիր Ֆրանց Վէրֆելի վաւերագրական բնոյթ ունեցող «Մուսա Լերան 40 Օրերը» վէպին։
ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ
Հարցում՝ «Ուրտեղացի՞ ես», պատասխան՝ «դեռ չեմ ամուսնացած»։ Ժողովուրդական այս ծիծաղաշարժ ենթադրութիւնը կ՚արդարացնեմ սրտանց իւրացնելով կնոջս ծննդավայրը։ Դեռ նշանուած էինք, երբ առաջին անգամ այցելեցի Մուսա Լերան լանջին Վաքըֆլը գիւղը։ «Վաքըֆլը գիւղ» անուանումի համեստութեան ետին կար վիթխարի պատմութիւն մը։ Թէեւ հարեւանցիօրէն լսած էի այդ պատմութեան մասին, սակայն 1982 թուականի այդ այցելութիւնով թափանցեցի պատմութեան կենդանի վկաներու յուշերուն։ Ծանօթացայ Մուսա Լերան քառասնօրեայ հերոսական դիմադրութեան ականատես եղած ծերունիներու հետ։ Այդ պատումները զարմանալիօրէն կը համապատասխանէին անուանի վիպագիր Ֆրանց Վէրֆելի վաւերագրական բնոյթ ունեցող «Մուսա Լերան 40 Օրերը» վէպին։
Այդ այցելութենէ այս կողմ զանազան առիթներով այցելած եմ Վաքըֆ։ Իսկ գիւղի եկեղեցւոյ ի հիմանէ նորոքութենէն ետք ամէն տարուայ աւանդութիւն մըն է տարին գոնէ երկու անգամ գիւղին եւ գիւղացիներուն մտերմութենէն բաժին ստանալու արարողութիւնը։ Իրաւ ալ արարողութեան մը բնոյթը ունի այդ այցելութիւնները ինծի համար, քանի որ ամէն անգամ նոր յուզումներով, նոր հրճուանքով հարստացած կը վերադառնամ։
Տարակոյս չկայ, որ այդ ոգեւորութիւններուն ամենաբարձրը ապրեցանք վերանորոգուած եկեղեցիի բացման օրերուն։ 1997-ի ամառն էր եւ Հայաստանի նախագահական աթոռին վրայ կը գտնուէր Լեւոն Տէր Պետրոսեան։ Իսկ Սուրբ Էջմիածնի Կաթողիկոսութեան գահին վրայ Գարեգին Ա. Հայրապետ։ Թուրքիոյ Հայոց Մեսրոպ Բ. Պատրիարք Սրբազանի ճառախօսութեան մէջ հպարտութեամբ արտասանածները այսօրուան նման ականջներուս մէջ է։ «Մուսալեռցին նախագահ կը հանէ, մուսալեռցին կաթողիկոս կը հանէ» գոչած էր Մեսրոպ Սրբազանը։
Ապա կ՚արժէ յիշել խաղաղութեան երանելի այդ քանի մը տարիները, ուր Թուրքիոյ արտաքին քաղաքականութիւնը որդեգրած էր հարեւան երկիրներու հետ բարեկամական յարաբերութիւններ մշակելու ռազմավարութիւնը։ Վերացած էր Սուրիոյ եւ Լիբանանի նման երկիրներու հետ վիզայի պարտադրութիւնը։ Այդ առիթէն օգտուելով բազմաթիւ նախկին մուսալեռցիներ Հալէպէն, Պէյրութէն, Այնճարէն ու Քէսապէն օթօպիւսներով եկած էին Վաքըֆլը։ Ուրախութիւնը եւ թախիծը իրար խառնուած էին անոնց այցելութեան օրերուն։ Մէկ կողմէն կ՚ապրուէր հարազատներու հանդիպումով գոյացած ուրախութիւնը, միւս կողմէ նախկին խտրպեկցիներ, եօղունօլուքցիներ, հապլակցիներ, գէպուսիյէցիներ կամ պիթիասցիներ արցունքոտ աչքերով կը դիտէին իրենց նախնեաց երբեմնի տուները, որոնց մէջ այսօր օտարներ կը բնակին։ Ակամայ կը մրմնջէին «սիրտս նման է էն փլած տուներ, կոտրեր գերաններ, խաղխթել են սիւներ։ Բոյն պիտի դնեն մէջ վայրի հաւքեր, տօ լա՜ճ տնաւեր»։
Ափսոս կարճ տեւեց գիւղապետ Պերճին կամ Շիշմանենց Պետրոսին, Կարպիսին կամ Միհրանին «շաբաթը մէկ երկու կ՚երթանք կու գանք իրարու» պատմած այդ ուրախ օրերը։ Պատերազմը վրայ հասաւ եւ այս անգամ Քէսապի պապիկներն ու տատիկները շատ աւելի տխուր պայմաններու մէջ հիւրասիրուեցան Վաքըֆցիներու կողմէ։
Յաղթանակի դարադարձ
2015-ը հայաշխարհի համար միանշանակ ցեղասպանութեան դարադարձն է։ Աշխարհասփիւռ հայութիւն ամբողջ տարուան ընթացքին յիշեցին իրենց անմեղ զոհերը, անգամ մը եւս մատնուելով սուգի հոգեբանութեան։ Պատկերը բոլորովին տարբեր է Մուսա Լերան այս համեստ գիւղին մէջ։ Վաքըֆցիները այդ տխուր թուականի դարադարձին կը յիշեն իրենց նախնեաց քառասնօրեայ հերոսական դիմադրութիւնը։ Այդ դիմադրութեան շնորհիւ տարածաշրջանի եօթը գիւղերուն շուրջ 5 հազար բնակչութիւնը միայն 18 զոհերով դուրս եկաւ դժոխային արհաւիրքէն եւ յատկապէս ալ վաքըֆցիներ յաջողեցան հայրենի գիւղը վառ պահել մինչեւ օրս։ Ճիշդ է որ տարիներու ընթացքին անոնք ալ ապրեցան մեծ կորուստներ։ 1939-ին իրենց հարեւանները կրկին բռնեցին գաղթի ճամբան։ Նոր օրրաններ դարձան Քէսապ, Այնճար եւ 1945-էն ետք ալ Հայաստան։ Գիւղի հայկական դպրոցը փակուեցաւ 1940-ին։ Գիւղացիները ստիպուեցան իրենց հարազատներուն լքած հողատարածքներուն համար վարձք տալ Վաքըֆներու Տնօրէնութեան։ Մանաւանդ ալ նոր սերունդը ուսանելու մարմաջով մեկնեցաւ մեծ քաղաք։ Անվերադարձ եղաւ այդ մեկնումը, որուն հետեւանքով աւելի նուազեցաւ գիւղի բնակչութիւնը։ Ճիշդ է դարձեալ, որ գիւղը ունի բազմաթիւ եւ բազմատեսակ խնդիրներ։ Սակայն ներկայ դրութեան մէջ կայ նաեւ այդ խնդիրները լուծելու կամք ու կորով ունեցող երիտասարդ տարրեր։ Անոնց շնորհիւ է, որ գիւղի տարեցները աւելի լաւատես են ապագայի նկատմամբ։
Հարիսայի Խրախճանք
Աստուածածնի տօնակատարութեան յատկանիշներէն է մատաղներու միսով պատրաստուած հարիսան։ Ի յիշատակ եօթը գիւղերուն ամէն տարի եօթը կաթսաներու մէջ եփող աւանդական ճաշատեսակին համար այս տարի հարկ եղած էր ութերորդ մըն ալ աւելցնել։ Արդարեւ բազմաթիւ ուխտաւորներու համար հազիւ պիտի բաւէր ութ կաթսաներու բովանդակութիւնը։ Սակայն հարիսայի պատրաստութիւնը արդէն ինքնին տօնական ապրում մըն է։ Այդ օր նախ կանայք ցորենը կը պատրաստեն, կաթսաները կը մաքրեն, երիտասարդներ խարոյկին համար ճիւղեր կը պատրաստեն, իսկ տղամարդիկ լծուած են միսի պատրաստութեան։ Նոյն պահուն կը հնչէ երաժշտութիւնը։ Այս տարի Աստուածածնի տօնակատարութեան համար Իսթանպուլէն ժամանած է «Ոմանք» երաժշտական խումբը։ Անոնք նախքան իրենց յայտագրին, պաստառ մը կը պարզեն, որուն վրայ գրուած է Քամփ Արմէնի զօրակցութեան պատգամ մը։ Յիշենք որ այս միջոցառումէն միայն երկու օր առաջ ֆաշիստներ յարձակած էին Քամփ Արմէնի մէջ հերթապահութեամբ դիմադրող տղոց վրայ։
Արի Հերկել, Սեւան Կարապետեան, Սարօ Ուսթա, Ռուբէն Մելքիսէթօղլու եւ Իլքէմ Պալսէչէնէ բաղկացող նուագախումբի մենակատարն է Լարա Նարին։ Ոմանք իր առաջին հնչիւններով կը գրաւէ ունկնդրի ուշադրութիւնը, որ վառ կը մնայ մինչեւ վերջ։ Մեծ ուրախութիւն պատճառեց Խորհրդարանի հայազգի պատգամաւորներ Սելինա Տողան եւ Կարօ Փայլանի ժամանումը։ Գիւղացիներ ու ներկաներ երկարատեւ ծափահարութիւններով ողջունեցին անոնց ներկայութիւնը։ Գիշերուան մինչեւ ուշ ժամեր տեւող խրախճանքի աւարտին գիւղի եկեղեցւոյ թաղական խորհուրդի ատենապետ Ճէմ Չափար իր հետ ունենալով զոյգ երեսփոխանները եւ Վաքըֆներու Ընդհանուր Տնօրէնութեան մօտ փոքրամասնութիւններու ներկայացուցիչ Տոց. Թորոս Ալճանը, իր սրտի խօսքը փոխանցեց, թէ ներկաներուն եւ թէ այս հաւաքոյթը պատուող երեսփոխաններուն։ Բոլորին համար ուշագրաւ էր Պատրիարքական Ընդհանուր Փոխանորդ Արամ Արք. Աթէշեանի բացակայութիւնը ժողովրդական այս խանդավառ միջոցառումի ընթացքին։
Յաջորդ օր Արամ Սրբազանի նախագահութեամբ կատարուեցաւ Սուրբ Պատարագ ձեռամբ գիւղի երէց Աւետիս Քահանայ Թապաշեանի։ Ս. Պատարագը խորհրդաւոր իմաստ կը ստանար գիւղի պատանիներէն կազմուած եւ ուխտաւոր դպիրներու մասնակցութիւնով զօրացած դպրաց կազմի երգեցողութիւններով։
Աւարտին ամէն կողմէ կը լսուէր նոյն բարեմաղթանքը՝ «Աստուած գալ տարուան արժանի ընէ»։
«Ըկուզ տարա սաղ ու բարու»
