Արձակուրդնե՛ր, արձակուրդնե՛ր

ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ

dzovinarlok@gmail.com

Մար­­դիկ կան, որոնք մշտա­­կան ար­­ձա­­­կուրդի մէջ են. ո՛չ աշ­­խա­­­տում են, ո՛չ էլ հանգստա­­նում։ Երբ ես որո­­շեցի տե­­սակ մը հար­­ցում անցկաց­­նել, ապա յի­­շեցի մի անե­­կդոտ.

«-Ինչպէ՞ս ես։

-Սա ինչ հարց է, մի՞թէ մենք նոյն պե­­տու­­թեան մէջ չենք ապ­­րում։»

Այո՛, պա­­րոնայք, նոյն երկրում ենք ապ­­րում, նոյն գնով հաց ու հող­­կիթ ենք առ­­նում…բայց մեր ար­­ձա­­­կուրդնե­­րը շատ են տար­­բերւում, թէ­­պէտ այս հար­­ցում էլ կայ մի ընդհա­­նուր բան, որն է Քո­­պու­­լե­­­թին։ Այստե՛ղ, այս փոքր ծո­­վափեայ աջա­­րական քա­­ղաքում (Աջա­­րիան Վրաս­­տա­­­նի ինքնա­­ւար հան­­րա­­­պետու­­թիւն է), որի բնակ­­չութիւ­­նը հա­­զիւ 2 տաս­­նեակ հա­­զար է կազ­­մում, ծա­­նօթ­­ներն ու ազ­­գա­­­կան­­նե­­­րը դառ­­նում են դրա­­ցիներ, նրանք հան­­դի­­­պում են մի­­մեանց ամէն քայ­­լա­­­փոխին, միասին ճա­­շում են եւ արե­­ւայրւում ծո­­վափում, սա­­կայն սկզբից անդրա­­դառ­­նանք, թէ ինչ խմբե­­րի են բա­­ժան­­ւում հա­­յաս­­տանցի­­ները ար­­ձա­­­կուրդնե­­րի առու­­մով։

* Հա­­յաս­­տանցի­­ներ, որոնք եր­­բեք ար­­ձա­­­կուրդի չեն գնում։ Տա­­րիներ, գու­­ցէ ողջ կեան­­քի ըն­­թացքում։ Պատ­­ճա­­­ռը կա­­րողութեան բա­­ցակա­­յու­­թիւնն է։ Այստե­­ղից էլ ցան­­կութեան բա­­ցակա­­յու­­թիւնն է։ Նրանց հա­­մար «ար­­ձա­­­կուրդ» բա­­ռը նոյ­­նիսկ չքուել է բա­­ռապա­­շարից։

* Երկրորդ խումբը կազ­­մում են այն հա­­յաս­­տանցի­­ները, որոնք մնում են տա­­նը, որով­­հե­­­տեւ նրանց մօտ գա­­լիս են ար­­ձա­­­կուրդի ար­­տա­­­սահ­­ման տե­­ղափո­­խուած հա­­րազատ­­նե­­­րը կամ սփիւռքա­­հայ բա­­րեկամ­­նե­­­րը։ Կա­­րո՞ղ եք երե­­ւակա­­յել, թէ ինչ հա­­ճոյք են ստա­­նում այդ խմբին պատ­­կա­­­նող­­նե­­­րը, երբ հիւ­­րե­­­րը վեր­­ջա­­­պէս մէկ­­նում են, քան­­զի հայ­­կա­­­կան ասուածք կայ. «Հիւ­­րե­­­րին ու­­րա­­­խանում եր­­կու դէպ­­քում. առա­­ջին ան­­գամ՝ նրանց գա­­լուն, երկրորդ ան­­գամ՝ գնա­­լուն»։ Եթէ ու­­զում էք, որ ձեր գնա­­լուն չու­­րա­­­խանան, ապա 3 օրից աւել մի՛ հիւ­­րընկա­­լուեք. այնքան է տե­­ւում գա­­լուց առա­­ջացած ու­­րա­­­խու­­թիւնը։ Յե­­տոյ երբ հա­­մացան­­ցում տե­­ղադ­­րում են լու­­սանկար­­նե­­­րը, ապա երե­­ւում է տե­­ղացի եւ ար­­տա­­­սահ­­մանցի հա­­յերի տար­­բե­­­րու­­թիւնը։ Այն հա­­ցի մէջ է։ Հաց կե­­րած եւ հա­­ցի կա­­րօտ հա­­յի տար­­բե­­­րու­­թիւնն է։ Գաղտնիք չէ, որ հա­­ցի խնդիր ու­­նի միայն հայ­­րե­­­նիքում ապ­­րող հա­­յը։ Երէկ ինձ մի ծա­­նօթ պատ­­մեց, թէ առա­­ւօտեան իջել էր աղ­­բը թա­­փելու, եւ նրա աչ­­քի առաջ աղ­­բարկղից մարդ դուրս եկաւ…Հայն աղ­­բարկղում կա­­րող է յայտնուել միայն Հա­­յաս­­տա­­­նում։ Սա նրա հայ­­րե­­­նիքն է…

* Եր­­րորդ խմբի բախ­­տը շատ է բե­­րել. նրանք ար­­ձա­­­կուրդի են գնում ար­­տա­­­սահ­­ման ՝ այնտեղ գտնուող ազ­­գա­­­կանի հրա­­ւէրով. ԱՄՆ, Պել­­կիա, Գեր­­մա­­­նիա, Չե­­խիա…Եր­­կար ատեն է հար­­կա­­­ւոր, որ­­պէսզի այդ ար­­ձա­­­կուրդից յե­­տոյ ուշքի գան. յատ­­կա­­­պէս զար­­մա­­­ցած են մնում եւ­­րո­­­պական շէն­­քե­­­րից, որոնք դա­­րեր առաջ են կա­­ռու­­ցուել եւ պահ­­պա­­­նուել են, այլ ոչ քան­­դուել, ինչպէս մեր մօտ… Բա­­ցար­­ձակ անա­­կն­­կալ է, որ այդ հին , ար­­տա­­­կարգ գե­­ղատե­­սիլ շէն­­քե­­­րը թան­­գա­­­րան­­ներ չեն, այլ՝ բնա­­կելի տներ։

* Չոր­­րորդ խմբին պատ­­կա­­­նում է Հա­­յաս­­տա­­­նի ու­­նե­­­ւոր խա­­ւը եւ նոյ­­նիսկ վեր­­նա­­­խաւը, որն ար­­ձա­­­կուրդը անցկաց­­նում է Հա­­յաս­­տա­­­նի տա­­րած­­քում. Տի­­լիջա­­նի, Ծաղ­­կա­­­ձորի եւ Ջեր­­մուկի առող­­ջա­­­րան­­նե­­­րում եւ հիւ­­րա­­­նոց­­նե­­­րում։ Մա­­քուր օդ, սնունդը եր­­կու կամ երեք ան­­գամ շռայլ շուեդա­­կան սե­­ղանի ձե­­ւով, հան­­քա­­­յին լո­­գանքներ, ստորջրեայ ցնցուղ-մեր­­սում, սա­­կայն այդքա­­նով հան­­դերձ հա­­մացանց սե­­նեակ­­նե­­­րում չկայ։

* Հին­­գե­­­րորդ խումբը մէկ­­նում է հա­­րեւան եր­­կիր Վրաս­­տան, աւե­­լի ճիշդ՝ Աջա­­րիա, որով­­հե­­­տեւ ծով է ու­­զում։

* – Դուք ինչ է, մի­­լիոնա­­տէ՞ր էք, որ Քո­­բու­­լե­­­թի եք մէկ­­նում ար­­ձա­­­կուրդի,-զար­­մա­­­նում են վե­­ցերորդ խմբին պատ­­կա­­­նող­­նե­­­րը։ Այս խումբը ար­­ձա­­­կուրդի է գնում Ան­­թա­­­լիա։

Այսպի­­սով իմ հար­­ցումնե­­րի ար­­դիւնքում կա­­րելի եզ­­րա­­­հան­­գել, որ ամենասուղ ար­­ձա­­­կուրդի ձե­­ւը Հա­­յաս­­տանն է։ Աւե­­լի աժան է նստում Վրաս­­տա­­­նը, վեր­­ջա­­­պէս, ամե­­նաժա­­նը Թուրքիան է։

Սուրճի հա­­ւելում

Այս ար­­ձա­­­կուրդնե­­րը ան­­հա­­­տական բնոյ­­թի են, օրի­­նակ, իմ մի ըն­­կե­­­րու­­հին ժա­­մանակ առ ժա­­մանակ պոկ­­ւում է գիւղ։ Կո­­տայ­­քի մար­­զում ամէն­­քին յայտնի են Գառ­­նի եւ Գե­­ղարդ գիւ­­ղե­­­րը։ Բա­­ցի այդ կան Գե­­ղադիր, Գե­­տար­­գել, Գե­­տամէջ, Գոռ­­գոչ, Գողթ, Գե­­ղաշէն գիւ­­ղե­­­րը։ Ահա այդ Գե­­ղաշե­­նում ըն­­կե­­­րու­­հիս հող է առել եւ իր այ­­ցե­­­լու­­թիւննե­­րի մա­­սին ասում է. «Դու միա՚յն պի­­տի տես­­նես»։ Ի՞նչ տես­­նեմ, Ալուա՛րդ։ Մար­­ջի­­­կի տու­­նը, որ­­տեղ Ալուար­­դը մնում է Գե­­ղաշե­էնում։

Գե­­ղաշէն։ Մար­­ջի­­­կի տուն։ Մար­­ջի­­­կը մի­­ջին տա­­րիքի կին է, ապ­­րում է սկե­­սու­­րի, որ­­դու, հար­­սի եւ եր­­կու թոռ­­նե­­­րի հետ։ Ամու­­սի­­­նը մշտա­­կան դրսում է, այսպէս ասած խո­­պանում։ Մար­­ջի­­­կը նրա­­նից միշտ փող է ակնկա­­լում, բայց հե­­ռախօ­­սով լսում է միայն «Կայ ոչ»։ Ուստի պարտքեր է անում, թէեւ նրան ար­­դէն ոչ ոք պարտքով գու­­մար չի տա­­լիս։ Երբ վեր­­ջի վեր­­ջոյ ամու­­սի­­­նը մի 100 տո­­լար է ու­­ղարկում, նա թոռ­­նե­­­րի հետ գնում է Աբո­­վեան քա­­ղաք, պաղ­­պա­­­ղակ եւ ձո­­ղիկ­­ներ առ­­նում նրանց հա­­մար, ինչ-որ պարտքեր փա­­կում, մնա­­ցածով սուրճ է առ­­նում։ Մար­­ջի­­­կի օրը սկսւում է առա­­ւօտ 7-ին, երբ նրա մօտ սրճե­­լու են գա­­լիս Արե­­ւը, Ռո­­միկը, Սի­­րու­­նը, Էմ­­ման եւ միւս ազ­­գա­­­կան­­ներ-դրա­­ցինե­­րը…Եր­­ջա­­­նիկ են, քան­­զի բամ­­բա­­­սում են. առա­­ւօտուայ լու­­րե­­­րի ժամ է։ Այ­­նու­­­հետեւ ցրւում են՝ բոս­­տաննե­­րը ջրե­­լու։ Ժա­­մը 10։30 երկրորդ սուրճի պահն է։ Ար­­դէն հարսն էլ է արթնա­­ցել, երա­­խանե­­րը, եւ սե­­ղանին հաց է դրւում բա­­ցի սուրճից։ Հիւ­­րե­­­րը ար­­դէն մե­­նակ չեն գա­­լիս. Ջու­­լիեթն ու Նու­­շի­­­կը թոռ­­նե­­­րի հետ են մտնում, Նաիրան՝ երա­­խանե­­րով, 90 տա­­րեկան բեղ-մո­­րու­­քով Գիւ­­լիկ տա­­տին է երե­­ւում թախ­­տին…։ Եր­­րորդ սուրճը նա­­խաճա­­շից յե­­տոյ է։ Օրուայ ըն­­թացքում ար­­դէն ան­­կա­­­նոն զատ-զատ գա­­լիս են Մար­­ջի­­­կի մօտ եւ նա կրկին եկո­­ղին սուրճ է հրամցնում։ Ճաշ չկայ, միան­­գա­­­մից ընթրիք են անում։ Եւ բնա­­կանա­­բար ընթրի­­քից յե­­տոյ – սուրճ։ Երե­­կոեան 21-ին Մար­­ջի­­­կի մօտ կրկին մար­­դա­­­շատ է՝ կի­­նօ նա­­յելու են գա­­լիս։ Ար­­դէն գրե­­թէ սուրճ չեն խմում…

Իսկ եթէ ինձ հարցնեք ար­­ձա­­­կուրդի մա­սին, ապա ես հա­մարում եմ, որ լա­ւագոյն ար­ձա­կուրդը - դա բո­լորին ար­ձա­կուրդի ուղարկելն է։