Դեկտեմբերի 10-ին Ստոքհոլմում հանդիսաւոր արարողութեան պայմաններում պելառուս գրող Սվետլանա Ալեքսիեւիչին կը յանձնուի Նոպէլեան մրցանակ, որը շնորհեցին նրան 8 Հոկտեմբերին հետեւեալ ձեւակերպումով. նրա արձակի բազմաձայն հնչեղութեան, ինչպէս նաեւ տառապանքի եւ արիութեան յաւերժացման համար։ Ռուսալեզու տարածաշրջանի, այսինքն սովետական, այսօր արդէն յետսովետական երկրների համար դա մեծ իրադարձութիւն է։ Մէկ միլիոն տոլարից աւել է կազմում մրցանակը, եւ պարզ է, որ գրողին հենց այնպէս չեն շնորհում այդ գումարը, սակայն նախանձը, չարութիւնն ու անհանդուրժողականութիւնը որպէս արձագանգ վկայում են, որ այս տարածաշրջանում ոչինչ չի փոխուել զանգուածային մտածելակերպի մէջ. եթէ գրողին Նոպէլեան են շնորհել, ուրեմն նա դաւաճան է։ Այժմ յիշենք, թէ ինչպէս էր արձագանգում երկիրը, որին առաջնորդում էր կոմունիստական կուսակցութիւնը, այն գրողների հանդէպ, որոնց գնահատում էր «թշնամի» Արեւմուտքը։
ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ
dzovinarlok@gmail.com
Դեկտեմբերի 10-ին Ստոքհոլմում հանդիսաւոր արարողութեան պայմաններում պելառուս գրող Սվետլանա Ալեքսիեւիչին կը յանձնուի Նոպէլեան մրցանակ, որը շնորհեցին նրան 8 Հոկտեմբերին հետեւեալ ձեւակերպումով. նրա արձակի բազմաձայն հնչեղութեան, ինչպէս նաեւ տառապանքի եւ արիութեան յաւերժացման համար։ Ռուսալեզու տարածաշրջանի, այսինքն սովետական, այսօր արդէն յետսովետական երկրների համար դա մեծ իրադարձութիւն է։ Մէկ միլիոն տոլարից աւել է կազմում մրցանակը, եւ պարզ է, որ գրողին հենց այնպէս չեն շնորհում այդ գումարը, սակայն նախանձը, չարութիւնն ու անհանդուրժողականութիւնը որպէս արձագանգ վկայում են, որ այս տարածաշրջանում ոչինչ չի փոխուել զանգուածային մտածելակերպի մէջ. եթէ գրողին Նոպէլեան են շնորհել, ուրեմն նա դաւաճան է։ Այժմ յիշենք, թէ ինչպէս էր արձագանգում երկիրը, որին առաջնորդում էր կոմունիստական կուսակցութիւնը, այն գրողների հանդէպ, որոնց գնահատում էր «թշնամի» Արեւմուտքը։
Ռուս գրականութեան Նոպէլեան մրցանակակիրները
Ռուս գրողներից Նոպէլեան մրցանակի էին արժանացել. 1933-ին՝ Իվան Պունինը, 1958-ին՝ Պորիս Պաստերնակը, 1965-ին՝ Միխաիլ Շոլոխովը, 1970-ին՝ Սոլժենիցինը, 1987-ին՝ Իօսիֆ Պրոդսկին։ Այսպիսով Սվետլանա Ալեքսիեւիչը այդ շարքում վեցերորդն է։ Լինելով պելառուս (ծնուել է Ուքրաինայում 1948-ին, մայրը ուքրաինացի է) նա այնուամենայնիւ ռուս գրող է, որին դաստիարակել է ռուս գրականութիւնը։
1. Պունինը 1917-ի յեղափոխութիւնից յետոյ 1920-ին լքեց Ռուսաստանը, մեկնելով Փարիզ։ 1929-1954-ը Ռուսաստանում չէին տպագրում Պունինի երկերը։ Նրա «Անիծեալ օրեր» օրագիրը մինչեւ վերջերս հասու չէր մեզ։ Մրցանակը ստացաւ իր վարպետութեան համար, որի շնորհիւ զարգացրեց ռուս դասական արձակի աւանդոյթները։ Պունինը Լենինի մասին.
«Դա հրեշ էր, որն աւերեց մեծագոյն մի երկիր եւ սպանեց միլիոնաւոր մարդկանց, իսկ մարդիկ դեռ վիճում են, արդեօք Լենինը բարերար էր թէ ոչ»։
2. Երբ 1958-ին Պաստերնակին շնորհուեց Նոպէլեան մրցանակ, ապա նրան իսկոյն հեռացրին Գրողների Միութեան շարքերից եւ ենթարկեցին աներեւակայելի ժողովրդական հալածանքների, որի հետեւանքով նա երկու տարի չանցած մահացաւ։ Շրջանառութեան մէջ էր մտել հետեւեալ արտայայտութիւնը. «Ես «Տոքթոր Ժիվակոն» չեմ կարդացել, բայց դատապարտում եմ»։ Մեր մէջ ասած այդ վէպը հնարաւոր եղաւ կարդալ միայն սովետական շրջանի վերջերին, որովհետեւ առաջին անգամ լոյս տեսաւ 1957-ին Միլանում իտալերէն թարգմանութեամբ։ Այնպիսի ամօթանքի ենթարկեցին, որ Պաստերնակը մրցանակից հրաժարուեց։
3. Միխաիլ Շոլոխովին շնորհուեց Նոպէլեանը 1965-ին «Խաղաղ Տօն» վէպի համար, որը գրուած էր մեծ գեղարուեստական ուժով եւ նկարագրում էր Տօնի կազակութիւնը Ռուսաստանի համար բեկումնային շրջանում։
4. 1970-ին մրցանակակիր դարձաւ Ալեքսանդր Սոլժենիցինը, որը յայտնի է աշխարհին որպէս «Արխիպելագ ԳՈՒԼԱԳ»ի հեղինակ, այսինքն ստալինեան ճամբարների կալանաւորների կեանքի մասին գրքի։ Սակայն մրցանակը նա ստացաւ մինչեւ այդ գիրք-հետազօտութիւնը, բայց արդէն գրել էր «Իվան Դենիսովիչի մէկ օրը» պատմուածքը, որտեղ նկարագրել էր Սիբերիայի ճամբարում գտնուող կալանաւորի առօրեան, որից յետոյ բազմաթիւ նամակներ ստացաւ կալանաւորներից, եւ դա հիմք ծառայեց «Արխիպելագի» համար։ Սովետական կառավարութիւնը երկմտում էր, ինչ անել Սոլժենիցինի հետ. կրկին ձերբակալե՞լ, աքսորե՞լ թէ՞ արտաքսել։ ՔԳԲ-ն նոյնիսկ ֆիզիկապէս ուզում էր նրան ոչնչացնել եւ Սոլժենիցինին թոյն ներարկեցին։ Սակայն նա չմեռաւ։ Վերջապէս որոշեցին երկրից վտարել եւ 1974-ին Սոլժենիցինին զրկեցին սովետական քաղաքացիութիւնից եւ արտաքսեցին Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետութիւն։
5. 1987-ին մրցանակը շնորհուեց Իօսիֆ Պրոդսկուն։ Նրան ոչինչ չարեցին դրա համար, որովհետեւ արդէն արել էին. 24 տարեկանում նրան պորտաբուծութեան մեղադրանքով ձերբակալեցին, որի արդիւնքում նա սրտի կաթուած ստացաւ, իսկ 1972-ին 32 տարեկան բանաստեղծին զրկեցին հայրենիքից, արտաքսելով ԱՄՆ։ Հակառակ դէպքում նրան սպասում էր հոգեբուժարանը, նախատեսուած այլախոհների համար։
Մարդը ոչինչ է, ատելութիւնն՝ ամէն ինչ
Եւ ահա Նոպէլեան մրցանակի վեցերորդ դափնեկիրը դարձաւ Սվետլանա Ալեքսիեւիչը։ Ինչպէս եւ նախորդները Ալեքսիեւիչը զարգացրեց ռուս դասական գրականութեան աւանդոյթները, սակայն ի տարբերութիւն բոլորի նա գրում է վաւերագըրական արձակի ժանրում։ Եթէ Բունինը այն 3 միլիոն ազնուականների շարքում էր, ովքեր փախան նորաստեղծ Սովետական Ռուսաստանից, ապա Ալեքսիեւիչը գրեց մնացածների մասին, որոնք որպէս մարդ արարած կորցրեցին իրենց արժէքը եւ նրանց ոչնչացումից յետոյ մնաց ծով արիւն եւ զոհի հոգեբանութիւն։ Նրա հերոսը առանձին վերցրած մարդն է, որին նա փորձում է լսել, ունկնդրել, մտիկ անել։ Մարդը աւելի մեծ է, քան պատերազմը, յեղափոխութիւնը, գաղափարը։ Ի՞նչու մեր կեանքը չի ստացւում։ Մեր ամենամեծ դժբախտութիւնը նրանում է, որ մենք գործ ունենք գաղափարի հետ, այլ ոչ՝ իրականութեան։ Զանգուածային գիտակցութիւնը զարգացած չէ։ Այո, խօսում ենք, անկեղծ ենք, բայց ազատ չենք։ Պանիր կայ խանութներում, երշիկ որքա՛ն կ՚ուզես, սա է ազատութիւնը նախկին կարմիր քաղաքակրթութեան մարդու համար։ Պելառուսը դա պահածոյուած տարածք է մենատիրական ռեժիմի պատճառով։ Սովետական ցնորքից, ութոպիայից յետոյ մնացին վատ ճանապարհներ եւ վատ տներ, նաեւ մարդը զոհի հոգեբանութեամբ։ Դա նշանակում է, որ նախկին սովետական մարդը տառապանքը ընդունում է որպէս կեանքի միակ արդարացում։ Ալեքսիեւիչի երկերից են. «Պատերազմի դէմքը կանացի չէ», «Վերջին վկաները», «Ցինկէ տղաները», «Second hand ժամանակը», «Չերնոբիլեան աղօթքը»։
Եթէ Պաստերնակի մասին ասում էին «ես նրան չեմ կարդացել, բայց դատապարտում եմ», ապա Ալեքսիեւիչի մասին ասում են «ես Ալեքսիեւիչին կարդացել եւ հիացել եմ, բայց դատապարտում եմ դաւաճանին…»
Ալեքսիեւիչ
