Հոլանտացին մեր պատմութեան մասին

Հրանդ Տինք Հիմնարկի կազմակերպած երկօ­րեայ բա­­նախօ­­սու­­թեան շար­­քի ըն­­թացքին լսե­­լով հո­­լան­­տա­­­ցի գիտ­­նա­­­կան Յել­­լէ Վեր­­հէ­­­յի զե­­կոյ­­ցը, տա­­րուե­­ցանք մտա­­ծումնե­­րու։ Ծա­­նօթ իրո­­ղու­­թիւն է որ Պոլ­­սոյ հայ դպրոց­­նե­­­րուն մէջ մենք զրկո­ւած ենք հա­­յոց պատ­­մութիւն սեր­­տե­­­լու առի­­թէն։ Սա­­կայն յատ­­կա­­­պէս վեր­­ջին 10-15 տա­­րինե­­րուն այդ զրկան­­քը յաղ­­թա­­­հարե­­լու հա­­մար ար­­տադպրո­­ցական բա­­զում մի­­ջոց­­ներ յայտնո­ւած են։ Սա­­կայն ցարդ չէինք լսած այն ինչ որ պատ­­մեց հո­­լան­­տա­­­ցի գիտ­­նա­­­կանը։ Չէինք պատ­­կե­­­րացու­­ցած, որ աւե­­լի քան 2.500 հա­­յեր ամ­­բողջ շա­­բաթ մը պա­­շարո­ւած մնան քա­­ղաքի վեց եկե­­ղեցի­­ներուն մէջ։ Միայն 1.000 հո­­գի ամ­­բողջ շա­­բաթ մը անցնեն ոս­­տի­­­կանու­­թեան կող­­մէ պա­­շարո­ւած Սուրբ Եր­­րորդու­­թիւն եկե­­ղեցին։ Եւ քա­­ղաքի Անգլիական Դես­­պա­­­նատան ու Հա­­յոց Պատ­­րիար­­քա­­­րանի ջան­­քե­­­րով հա­­մաձայ­­նութիւն կնքո­ւի կա­­ռավա­­րութեան հետ, վե­­րանայ ոս­­տիակա­­նական պա­­շարու­­մը եւ ապաս­­տա­­­նած­­նե­­­րը դես­­պա­­­նատան ու Պատ­­րիար­­քա­­­րանի պաշ­­տօ­­­նեանե­­րու հսկո­­ղու­­թիւնով դուրս գան իրենց ապաս­­տա­­­նէն։ Յել­­լէ Վեր­­հէյ այս պա­­տահա­­րը փո­­խան­­ցե­­­լէ ետք պաս­­տա­­­ռին վրայ ցո­­լացուց մե­­քենագ­­րեալ անուանա­­ցանկ մը, ուր եկե­­ղեցի ապաս­­տա­­­նած­­նե­­­րու անուննե­­րու կող­­քին նշո­ւած էին անոնց ծննդա­­վայ­­րե­­­րը եւ աս­­պա­­­րէզ­­նե­­­րը։ Պատ­­մա­­­բանը այս վա­­ւերագ­­րա­­­կան փաս­­տա­­­թուղթը գտած էր Լոն­­տոն, Անգլիոյ Ար­­տա­­­քին Գոր­­ծոց Նա­­խարա­­րութեան ար­­խի­­­ւին մէջ։ Ան կը կար­­ծէր թէ այս մէ­­կը Թուրքիոյ մէջ գըր­ւած առա­­ջին մե­­քենագ­­րեալ փաս­­տա­­­թուղթե­­րէն է, բայց չէր կրցած ստու­­գել թէ գրա­­մեքե­­նան Անգլիոյ Դես­­պա­­­նատան կը պատ­­կա­­­նէ՞ր, թէ ոչ Պատ­­րիար­­քա­­­րանի։ Իրա­­կանու­­թեան մէջ ցան­­կի տո­ւեալ­­նե­­­րը ու­­շագրաւ էին իրեն հա­­մար։ Ան ու­­սումնա­­սիրե­­լով տե­­սաւ թէ, Սուրբ Եր­­րորդու­­թիւն ապաս­­տա­­­նած 1.000 հա­­յերու միայն հինգ տո­­կոսը իբ­­րեւ ծննդա­­վայր Պո­­լիսը նշած է։ Այս տե­­ղեկու­­թե­­­նէն մեկ­­նե­­­լով Վեր­­հէյ կը հա­­մոզո­ւի թէ անոնք ժա­­մանա­­կաւոր աշ­­խա­­­տան­­քի հա­­մար Պո­­լիս եկած պան­­դուխտներ են։ «Հա­­ւանա­­բար պոլսե­­ցի հա­­յերը աւե­­լի դիւ­­րաւ ապա­­հովու­­թիւն գտան իրենց տու­­նե­­­րուն մէջ, բայց պան­­դուխտ գա­­ւառա­­ցինե­­րը ապա­­հով չէին պատսպարուած խա­­ներու խցիկ­­նե­­­րուն մէջ եւ նա­­խընտրե­­ցին եկե­­ղեցի ապաս­­տա­­­նիլ»։ Ան ապա պատ­­մեց ժա­­մանա­­կաւոր աշ­­խա­­­տան­­քի հա­­մար դէ­­պի Պո­­լիս կա­­տարո­ւած ճամ­­բորդու­­թեան մա­­սին գի­­տելիք­­ներ։ «Վեց կամ եօթը շա­­բաթ կը տե­­ւէր հե­­տիոտն ճամ­­բորդու­­թիւնը Վա­­նէն մին­­չեւ Պո­­լիս։ Աշունն ու ձմե­­ռը կ՚անցնէին այստեղ զա­­նազան աշ­­խա­­­տանքնե­­րով եւ գար­­նան նոյն ճամ­­բորդու­­թեամբ կը վե­­րադառ­­նա­­­յին դէ­­պի եր­­կիր։ Հա­­զիւ 19-րդ դա­­րու երկրորդ կէ­­սէն ետք է, որ այս դա­­ժան ճամ­­բորդու­­թիւնը կրճա­­տուե­­ցաւ Սեւ Ծո­­վեան նա­­ւահան­­գիստնե­­րէն եր­­թե­­­ւեկող նա­­ւերու շնոր­­հիւ»։ Քա­­նի մը էջա­­նոց այս փաս­­տա­­­թուղթը ահա­­գին բա­­ցատ­­րութիւն կը շնոր­­հէ գիտ­­նա­­­կանին։ «Այդտեղ նշո­ւած­­նե­­­րուն հա­­մազօր տե­­ղեկու­­թիւն կը քա­­ղեմ նաեւ չնշո­ւած­­նե­­­րէն։ Օրի­­նակի հա­­մար այդ 1.000 անուննե­­րուն մէջ չեմ հան­­դի­­­պիր ատա­­նացի, այնթապ­­ցի, ուրֆա­­ցի կամ տի­­յար­­պէ­­­քիր­­ցի հա­­յի մը։ Այս ալ ինքնին ապա­­ցոյց մըն է։ Այդ կող­­մե­­­րէն գաղ­­թա­­­կանու­­թեան դի­­մող­­նե­­­րը Պոլ­­սոյ փո­­խարէն կը դի­­մէին ու­­րիշ մեծ քա­­ղաք մը՝ Հա­­լէպ, որ աշ­­խարհագ­­րա­­­կան առու­­մով աւե­­լի մօտ է։ Նոյնպէս չեմ հան­­դի­­­պած Սեւ Ծո­­վի արե­­ւելեան քա­­ղաք­­նե­­­րէն եկած անու­­նի մը, ինչպի­­սին է տրա­­պիզոն­­ցին, ռի­­զէցին կամ հո­­փացին։ Անոնք ալ կ՚եր­­թա­­­յին Ռու­­սա­­­կան Կայսրու­­թեան մեծ քա­­ղաք­­նե­­­րը փռա­­պան կամ շի­­նարար աշ­­խա­­­տելու հա­­մար»։ Բո­­լորին զար­­մանքին ար­­ժա­­­նի երե­­ւոյթ մըն էր նաեւ հո­­լան­­տա­­­ցի պատ­­մա­­­բանին սա­­հուն թրքե­­րէնը։ Բա­­նախօ­­սու­­թեան աւար­­տին մօ­­տենա­­լով իր մօտ բա­­ցայայ­­տե­­­ցինք այս գաղտնիքն ալ։ «20 տա­­րի է որ կը բնա­­կիմ Քո­­ճաէլի։ Նոյ­­նիսկ Քո­­ճաէլիի աւան­նե­րէն մէ­կուն մէջ։ Մեծ քա­ղաքի ժխո­րէն հե­ռու ըլ­լա­լը մատ­չե­լի է ին­ծի հա­մար։ Թէ կ՚օգ­տուիմ ներ­կայ ժա­մանակ­նե­րու ըն­ձե­ռած հա­ղոր­դակցու­թեան բա­րիք­նե­րէն եւ թէ կ՚ապ­րիմ բնու­թեան հա­րազա­տու­թեան մէջ»։

Kategoriler

ԱՌՕՐԵԱՅ