Հրաշապատում

ՕՔՍԱՆԱ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ

oksana.karapetian@gmail.com 

Հրա­շապա­տումնե­րը հրաշ­քով լե­ցուն հէ­քիաթ­ներ են, որ աղերսներ են ձգում առաս­պե­լական, մո­­գական ու դի­­ցային էակ­­նե­­­րի ու դէպ­­քե­­­րի հետ՝ դրանց հա­­ղոր­­դե­­­լով նոր կեանք ու շունչ։ Այ­­սօր մեր աս­­ֆալտա­­պատ իրա­­կանու­­թեան մէջ թե­­րեւս դժուար է հան­­դի­­­պել մեր դի­­ցային էակ­­նե­­­րին։ Սա­­կայն ահա ընդա­­մէնը հա­­րիւր տա­­րի առաջ նրանք վազվզում էին ան­­տառնե­­րով ու դաշ­­տե­­­րով, իսկ գիւ­­ղի մե­­ծամեծ­­ներն ու փոք­­րե­­­րը երե­­կոյան հա­­ւաք­­ւում էին օճա­­խի կրա­­կի շուրջը ու լսում ալե­­ւոր բա­­նասաց պա­­պի զրոյցնե­­րը…

Աբ­­գար թա­­գաւո­­րը երեք տղայ է ու­­նե­­­նում, ուխտ է անում Աստծու առաջ, թէ որ սրանք հա­­սու­­նա­­­նան, նոյն հօր ու մօ­­րից ծնուած երեք աղջկայ հետ է ամուսնաց­­նե­­­լու։ Այդպէս էլ անում է։ Ու­­ղարկում է զա­­ւակ­­նե­­­րին Արեւ­­շատ թա­­գաւո­­րի մօտ, Արեւ­­շատ ար­­քան էլ, ապ­­րած կե­­նայ, աղ­­ջիկնե­­րին կնու­­թեան է տա­­լիս, մի ար­­քա­­­յու­­թեան չափ օժիտ դնում հետ­­նե­­­րը ու ճամ­­բում տուն։ Տունդար­­ձին սրանք կանգնում են հանգստա­­նալու, էդ սա­­հաթին մա­­ռախու­­ղը գա­­լիս, աչքնե­­րին է նստում, երբ եր­­կինքը պարզւում է, նա­­յում են տես­­նում փոքր տղան չկայ՝ կո­­րել է։ Շատ են փնտռում ու որո­­նում, բայց՝ ապար­­դիւն։ Տես­­նում են՝ իրենց կո­­րած եղ­­բօր հար­­սը հունգուր-հունգուր լա­­լիս է, որո­­շում են ու­­նե­­­ցուած­­քի մի մա­­սը բա­­ժին հա­­նել աղջկան։ Աղ­­ջիկն այդ ու­­նե­­­ցուածքն առ­­նում է ու նոյն տե­­ղում՝ սա­­րի լան­­ջին, մի տուն է կա­­ռու­­ցում, այնտեղ բնակ­­ւում։ Ին­­քը տղա­­մար­­դու շո­­րեր է հագ­­նում ու ան­­ցորդնե­­րին հար­­ցուփորձ անում։ Մէ­­կը թէ Աբ­­գար թա­­գաւո­­րի կո­­րած տղուց մի խա­­պար է բե­­րում, եր­­կու կտոր ոս­­կի է տա­­լիս։ Ժա­­մանակ է անցնում, իր տուն երկու հիւր է գա­­լիս՝ մէ­­կը՝ քոռ, մէ­­կը՝ սաղ։ Սրանք պատ­­մում են, թէ իրենք ճամ­­բին ծա­­րաւե­­ցին, սա­­րի վե­­րին լան­­ջին մի սառ­­նո­­­րակ աղ­­բիւր գտան, աղբիւրի շուրջը զա­­նազան ու­­տե­­­լիք ու հաց կար, ու մէկ հատ էլ ծառ կար, ծա­­ռի վրայ՝ մե­­ռել։ Տա­­նում են աղջկան ցոյց են տա­­լիս տե­­ղը։ Աղ­­ջի­­­կը մե­­ռելին ծա­­ռից իջեց­­նում է, նա­­յում է տես­­նում իր կո­­րած ամու­­սինն է. հա­­գին՝ ոտից գլուխ կո­­ճակ­­նե­­­րը գո­­ցած մի հա­­գուստ։ Կո­­ճակ­­ներն ար­­ձա­­­կում է, վզից կա­­խուած սեւ, ծակ քա­­րը հա­­նում, ամու­­սի­­­նը սա­­բըր է գա­­լիս, վեր է կանգնում եւ ամու­­սիննե­­րով փա­­թաթ­­ւում են իրար, ու­­րա­­­խանում։ Ամու­­սի­­­նը կնո­­ջը պատ­­մում է, որ իրեն հու­­րի­­­ներն են փախցրել, եւ որ մինչ աղ­­ջա­­­մուղջը կի­­նը պի­­տի ամուսնու շո­­րերը նո­­րից հագցնի, կո­­ճակ­­նե­­­րը գո­­ցի, քա­­րը վզին դնի, իրեն էլ տա­­նի դնի էն նոյն ծա­­ռի ճիւ­­ղին, այ­­լա­­­պէս եթէ հու­­րի­­­քը գլխի ըն­­կան ինչն ին­­չոց է, սաս­­տիկ կը բար­­կա­­­նան եւ եր­­կուսին էլ կը սպան­­նեն։ Ահա այսպէս կին ու ամու­­սին որոշ ժա­­մանակ շա­­րու­­նա­­­կում են հու­­րի­­­ներից ծա­­ծուկ հան­­դի­­­պել։ Բայց մի օր հու­­րիք նկա­­տում են, որ մե­­ռելի վրայ կո­­ճակ­­նե­­­րը սխալ են շա­­րուած, գլխի են ընկնում, որ կի­­նը գտել է նրան եւ որո­­շում են այնպէս մի տեղ տա­­նեն, որ կի­­նը հա­­րիւր հա­­զար տա­­րի էլ որո­­նի, միեւ­­նոյն է չգտնի իւր ամուսնուն։ Վերցնում են ամուսնու մար­­մի­­­նը, տա­­նում անց են կաց­­նում Սեւ Ծովն ու Սպի­­տակ Ծո­­վը, հաս­­նում են հե­­ռու-հե­­ռու՝ Ան­­մա­­­հական աղ­­բիւրի մօտ, տա­­նում-դնում Ան­­մա­­­հական աղ­­բիւրի պահ­­չէն՝ այ­­գին։ Անցնում է ինը ամիս, ինը օր, ինը ժամ ու ինը րո­­պէ, եւ Աբ­­գար թա­­գաւո­­րի տղու հար­­սը լոյս աշ­­խարհ է բե­­րում մի արու զա­­ւակ։ Որ­­դին իր 4 տա­­րին բո­­լորե­­լուն պէս դառ­­նում է մօ­­րը, թէ «Ա՛յ մեր, ըս­­տի խի՞ ենք կե­­նըմ, էս սա­­րըմը. էթանք քա­­ղաք, աշ­­խարք տե­­նենք, ըս­­տի ի՞նչ կայ»։ Մայր ու որ­­դի հենց որ քա­­ղաք են մտնում, թա­­գաւո­­րի նա­­զիրին են ռասթ գա­­լիս։ Նա­­զիրն էլ հօ նա­­զիր չէր, «հա­­մա շատ աչ­­քից շոռ մարթ էր, մեր գե­­ղի Աթա­­բեկն էր (հա­­մեմա­­տու­­թիւնը բա­­նասա­­ցի մի­­ջամ­­տութիւնն է, գիւղն էլ՝ Աշ­­տա­­­րակն է)»։ Նա­­զիրը սի­­րահար­­ւում է կնո­­ջը, բայց կի­­նը մեր­­ժում է նրան։ Այդժամ նա­­զիրը որո­­շում է ու­­սում տալ կնոջ տղա­­յին, որ սա մե­­ծանայ, մի կտոր հա­­ցի տէր դառ­­նայ, նա­­զիրին էլ՝ խոր ծե­­րու­­թեան բա­­լասան, կնոջն էլ՝ որ­­պէս քոյր է ըն­­դունում։ Անցնում են տա­­րիներ եւ խօ­­սակ­­ցութիւններ են հաս­­նում ար­­քա­­­յին, թէ մեր այս տղան քա­­ղաքի որ մի տղա­­յին գէթ մէկ ան­­գամ հրում է, վեր­­ջինս տեղ­­նուտեղն ընկնում-մեռ­­նում է։ Թա­­գաւո­­րը որո­­շում է, որ նրա պէս վտան­­գա­­­ւոր մար­­դուն ան­­պատճառ պի­­տի մի հե­­ռաւոր տեղ ու­­ղարկի։ Թող գնայ ու մի խուրջին ան­­գին քար բե­­րի, «բե­­րուց՝ բե­­րուց, չբե­­րուց՝ գլու­­խը կը կտրեմ», - որո­­շում է թա­­գաւո­­րը եւ հա­­մաձայ­­նում տղա­­յին տալ այն ձին, որը նա կ՚ու­­զի։ Տղան որ ձիուն ձեռ­­քը դնում է, այդ ձին ընկնում է, վեր­­ջա­­­պէս մի քու­­ռակ է գտնում ու ճամ­­բայ ընկնում։ Ճամ­­բին մի ալե­­ւորի է հան­­դի­­­պում, որն էլ պատ­­մում է, թէ «կ՚եր­­թաս ահա այն սա­­րի գլու­­խը, գա­­գաթին մի աղ­­բիւր կայ, աղ­­բիւրի վրայ՝ մի հսկա­­յական սալ, այդ սա­­լը մի կողմ կը գլո­­րես, աղ­­բիւրի ամէն բխու­­մից մի ան­­գին քար կը թա­­փուի»։ Տղան գնում է, խուրջի­­նը լցնում է ան­­գին քա­­րերով ու դառ­­նում տուն։ Թա­­գաւո­­րը որ իմա­­նում է, ահ է ապ­­րում։ Որո­­շում է այս ան­­գամ մի այնպի­­սի տեղ ղրկի, որ­­տե­­­ղից այ­­լեւս ետ չեն գայ։ Պատ­­ճառ է բե­­րում, թէ սաս­­տիկ հի­­ւանդ է եւ տղուն ու­­ղարկում Ան­­մա­­­հական ջրի եւ խնձո­­րի ետե­­ւից։ «Բե­­րուց՝ բե­­րուց, չբե­­րուց՝ գլու­­խը կը կտրեմ»։ Տղան գնում է նոյն ալե­­ւոր մար­­դուն է հան­­դի­­­պում։ Ալե­­ւորը պատ­­մում է, որ տղա­­յի հայրն էլ է Ան­­մա­­­հական աղ­­բիւրի այ­­գում՝ Սեւ ու Սպի­­տակ ծո­­վերից ան­­դին։ «Բայց ես իմ ան­­զօր քու­­ռա­­­կով ինչպէս պի­­տի անցնեմ Սեւ ու Սպի­­տակ ծո­­վերը», - տրտնջում է տղան։ «Եր­­թայ, ծո­­վի ափին մի ցից քար կայ, էն ցից քա­­րը կը պո­­կես, տա­­կին մի հատ գյամ կայ, էն գյա­­մը ծո­­վը կը դնես, այնտե­­ղից մի սեւ ձի դուրս կու գայ, այնպէս դուրս կու գայ, որ կ՚ասես ինձ կ՚ու­­տի, հա­­մա չվա­­խենաս, ձեռդ գցիր ուսն ու հայ­­տա՜»։ Տղան գնում է, հեծ­­նում է հրե­­ղէն ձին, անցնում է Սեւ ու Սպի­­տակ ծո­­վերը, գնում դէ­­պի Ան­­մա­­­հական այ­­գին, վե­­րեւ է ել­­նում տես­­նում լեռ քա­­րից մի դրան տեղ կայ, ձեռ­­քով հրում է, դու­­ռը բաց­­ւում է, ներս է մտնում։ Տես­­նում է մար­­մա­­­րէ հո­­յակապ պա­­լատ, ներ­­սը՝ մի ջա­­հել տղայ քնած։ Ին­­քը մի բուռ ջուր է ըմ­­պում Ան­­մա­­­հական աղ­­բիւրից, կ՚ազ­­դուրւում ու մօ­­տենում քնած մար­­դուն՝ «Վեր կաց կոխ բռնենք»։ Սրանք մին­­չեւ իրի­­կուն կռուեցին-կռուեցին, բայց ոչ մէկ չպար­­տուեց, այս մար­­դը չգի­­տէր՝ իր հիւ­­րը հո­­ղեղէ՞ն է, թէ՞ հրե­­ղէն։ Վեր­­ջը որո­­շին հանգստա­­նալ։ Տղան պատ­­մեց իր պատ­­մութիւ­­նը։ Հաս­­կա­­­ցան նրանք, որ հայր ու որ­­դի են, ու հայ­­րը թաքցրեց որ­­դուն, որ հու­­րիք չգան սպա­­նեն նրան։ Բայց հու­­րիք եկան ու հաս­­կա­­­ցան ամէ­­նը, ու նրանց եր­­կուսին տա­­րան իրենց հօր՝ Հուր ար­­քա­­­յի մօտ։ Ար­­քան ան­­սաց հօր պա­­ղատանքնե­­րին եւ չսպան­­նեց որ­­դուն։ Փո­­խարէ­­նը տղան պի­­տի գնար ու փրկէր Հու­­րի ար­­քա­­­յի որ­­դուն։ Այդ գոր­­ծը յա­­ջողե­­լու հա­­մար տղան Հու­­րի ար­­քա­­­յից պա­­հան­­ջեց նրա Հա­­զարէն ղալ­­խա­­­նը, Ջհար­­դար թու­­րը, քա­­ռասուն փթա­­նոց գուրզը։ Գնաց ճամ­­բին հան­­դի­­­պեց ոս­­կե­­­ծամ Ալ­­մաստին, որ քառ­­սուն ոս­­կէ ծամ մի ու­­սին ու­­նէր, քառ­­սունը՝ միւս։ Ալ­­մաստը նրան ու հրե­­ղէն ձիուն զօ­­րաւոր իրեր տուեց ու պա­­տուի­­րեց գնալ Սեւ սա­­րը, ուր մի տղայ կայ, այդ տղա­­յի մօտ էլ գե­­րեվա­­րուած է Հու­­րի ար­­քա­­­յի որ­­դին։ Շատ կռուեցին Աբ­­գար թա­­գաւո­­րի թոռն ու Սեւ սա­­րի տի­­րակա­­լը, նրանց կռի­­ւը նման էր Սաս­­նայ Դաւ­­թի ու Մսրայ Մե­­լիքի կռուին, վեր­­ջը Աբ­­գա­­­րի թո­­ռը տուեց զար­­կեց իւր թրով Սեւ սա­­րի տի­­րակա­­լին եւ եր­­կու կէս եղաւ տի­­րակա­­լը։ Գնաց ազա­­տեց Հու­­րի թա­­գաւո­­րի տղա­­յին, թա­­գաւորն էլ պա­­տուի­­րեց ազատ ար­­ձա­­­կել նրան ու հօ­­րը։ Երբ նրանք ան­­ցան Սեւ ու Սպի­­տակ ծո­­վերը, հու­­րիք գետ­­նին դրե­­ցին հօր մար­­մի­­­նը, ար­­ձա­­­կեցին նրա կո­­ճակ­­նե­­­րը, հա­­նեցին ճտին քա­­րը ու հայ­­րը սաբր եկաւ, առող­­ջա­­­ցաւ։ Գնա­­ցին իրենց քա­­ղաքը, տղան մօ­­րը տուեց Ան­­մա­­­հական խնձո­­րը, նա կե­­րաւ ու երի­­տասար­­դա­­­ցաւ։ Իսկ քա­­ղաքի թա­­գաւո­­րի մօտ այդպէս էլ չկա­­րողա­­ցան գնալ, վեր­­ջինս մա­­հացել էր։ Մար­­դիկ էլ բաց էին թո­­ղել Թառ­­լան թռչու­­նին, որ ում գլխին նստի, նրան էլ թա­­գաւոր օծեն։ Ահա Թառ­­լա­­­նը նստում է հօր գլխին, տղան էլ գնում է Աբ­­գար թա­­գաւո­­րի մօտ, պատ­­մում է եղած չե­­ղածը, ու­­րա­­­խանում է Աբ­գար թա­գաւո­րը իր տղա­յի ու թո­ռան մա­սին լու­րը առ­նե­լով. երկնքից երեք խնձոր է ընկնում, մի­նը՝…։

Ահա այսպի­սի մի հէ­քիաթ, որ աղերսներ է ձգում Փոքր Մհե­րի ու Սաս­նա Դաւ­թի, Մհե­րի դրան ու Քուռկիկ Ճա­լալի, Մհեր–Արե­ւի եւ նրա մար­մա­րէ պա­լատի եւ այլնի հետ. կար­ծես միահիւ­սուել են Սաս­նայ Ծռեր էպո­սի հե­րոս­ներն ու դէպ­քե­րը, կար­ծես այն, ին­չը հնա­րաւոր չէր էպո­սում, հնա­րաւոր դար­ձաւ հրաշք հէքիաթում։