ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ
dzovinarlok@gmail.com
Ապրիլի 1-ը Ծիծաղի օր էր։ Երգիծանկարիչների Միութիւնը լրագրողներու շէնքի առաջին յարկում բացել էր ցուցահանդէս, նուիրուած մամուլի անկախացման 25-ամեակին։ Նայում էինք ծաղրանկարներին եւ ծիծաղում էինք։ Ծաղրանքի ու երգիծանքի իմաստը երբեմն միանգամից չէինք ըմբռնում. ուղեղի աշխատանք էր պահանջում։ Իսկ երեկոյեան Հայաստանի Հանրապետութեան Պաշտպանութեան Նախարարութեան յայտարարութիւնը արդէն հեռու էր կատակից. Ապրիլի 1-ից, 2-ի գիշերը Ղարաբաղա-Ատրպէյճանական ուժերի շփման գծի ողջ երկայնքով հակառակորդի կողմից ձեռնարկուած աքթիւ յարձակողական գործողութիւնների ընթացքում հակառակորդը, կիրառելով տանկեր, հրետանի եւ օդուժ «փորձել» է ներխուժել ԼՂՀ ՊԲ պաշտպանութեան խորքը եւ գրաւել մարտական դիրքեր։ Այդ յարձակումը ազդարարում էր լայնածաւալ ռազմական գործողութիւնների մասին։ Ինչո՞ւ։ Յայտարարութեան մէջ ասւում է, որ հակառակորդը”փորձել է գրաւել հայկական դիրքերը եւ դա նշանակում է, որ հենց գրաւել է։ Ու թէեւ հայկական ուժերի գործողութիւնների շնորհիւ հակառակորդը դուրս է շպրտուել, տալով բազմաթիւ զոհեր, մեզ հայերիս, հետաքրքրում են առաջին հերթին հայ զոհերը։ Մեր աչքին այլեւս ոչ մի բան չի երեւում բացի Հայ Զինուորից, որը կանգնած է այսուհետ իր ամբողջ հասակով մէկ առաջին եւ առաջնային գծում։ Երկրի սահմաններից ներս մենք դժգոհում ենք, արտագաղթում ենք, պակասում ենք… եւ այդ մասին երեւի մեզանից աւելի լաւ գիտեն մեր հակառակորդները, որոնք վերջին 4-5 տարիների ընթացքում նախաձեռնեցին պատերազմի մի նոր տեսակ, որը բնորոշուեց որպէս դանդաղ, սակայն 2016-ի Ապրիլի 1-ից ստացաւ մի այլ բնոյթ։ Ատրպէյճանական բանակը, իրականացնելով յարձակողական գործողութիւններ, բոլորովին չի հաշուարկում հետեւանքները։ Կորցնելով Ղարաբաղը, նա անկասկած մտածում է, որ այլեւս կորցնելու բան չունի, մինչդեռ հայկական կողմի մէջ արթնացնում է փափաքը գնալ մինչեւ վերջ։ Դարեր, հազարամեակներ ի վեր հայը կռուել է միայն իր հողի համար, երբեք ոտք չդնելով ուրիշի տարածք։ Այսօրուայ զարգացումները, տագնապ առաջացնելով մայրերի եւ քոյրերի շրջանակում, արեան կանչ են արթնացնում բոլոր նրանց մօտ, ով ի վիճակի է զէնք կրել եւ դուրս շպրտել անկոչ հիւրերին։ Պաշտօնապէս յայտարարուեց 18 զոհի եւ 35 վիրաւորների մասին։ Անշուշտ, այդ թիւը կասկածելի է, բայց հասկանալի է. հայկական կողմը չի ուզում խուճապ առաջացնել բնակչութեան մէջ։ Սակայն այն տղան, որը զոհուեց յարձակման արդիւնքում եւ նրա գլուխը կտրեցին-տարան, արժանի է, որ այդ մասին իմանան ոչ միայն հարազատները, որոնք հողին պիտի յանձնեն իրենց որդու անգլուխ մարմինը։ Ճշմարտութիւնը զոհերի թուի մասին, նրանց դիմադրութեան եւ սարսափելի մահուան մասին դա միակ տուրքն է, որ մենք կարող ենք մատուցել նրանց յիշատակին։
Ատրպէյճանը չի թագցնում, որ ձգտում է ազատագրել իր հողերը, մասնաւորապէս այն 7 շրջանները, որոնք հայերի հսկողութեան ներքոյ են վերցուել որպէս անվտանգ գօտի. Քաշաթաղ(Լաչին),Քարվաճառ(Քելբաջար), Ակն(Աղդամ), Վարանդա (Ֆիզուլի), Կովսական (Ջանգելան), Ջրական (Ջաբրաիլ), Սանասար (Կուբաթլի)։ «Ատրպէյճանը վաղուց առաջարկում է ազատել այդ 7 շրջանները եւ սկսել խաղաղ բանակցութիւնները»,- ասաց Ռուսաստանում Ատրպէյճանի դեսպան Փօլադ Պիւլ-պիւլօղլին եւ յաւելեց. «Այն, ինչ կատարուեց, կը շարունակուի այնքան, մինչեւ վերջին հայ զինուորը լքի ատրպէյճանական տարածքները»։
Յիշենք, թէ ինչերով անցաւ հայ ժողովուրդը, որպէսզի ազատագրի Արցախը։ 1988-ին համաձայն սովետական սահմանադրութեան յօդուածի՝ ինքնորոշման վերաբերեալ, Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար հանրապետութիւնը որոշեց դուրս գալ Ատրպէյճանի կազմից եւ միանալ Հայաստանին։ Սակայն ըստ մի սովետական բարձրաստիճան պաշտօնեայի Սովետական օրէնքները գրուած են ամերիկեան սեւամորթների համար, որպէսզի նրանք մտածեն, թէ ինչ դրախտ է Սովետական Միութիւնը։
1991-ին, երբ արդէն Սովետական Միութիւնը դադարեց իր գոյութիւնը, ստեղծուեցին առանձին անկախ հանրապետութիւններ, այդ թւում եւ Ատրպէյճան, Հայաստան, Լեռնային Ղարաբաղ։ Ապխազիան եւ Հարաւային Օսէթիան առանձնացան Վրաստանից, ճիշդ է պատերազմի ճանապարհով, նոյնը կատարուեց եւ Մերձդնեստրի հետ, որը առանձնացաւ Մոլտավայից… Ցաւօք, այդ առանձնացուած, անկախութիւն տենչող հանրապետութիւնները չեն ճանաչւում աշխարհի կողմից։ Միամիտ հայ ժողովուրդը, որը Ստեփանակերտում վանկարկում էր «Լենին, կուսակցութիւն, Կորպաչէով», անցաւ Սումգաիթի ջարդով, երկրաշարժի դժողքով, Պաքուի ջարդով, այնուհետեւ 1991-1994 -ին հայ-ատրպէյճանական պատերազմով։ 1994-ին կնքուեց զինադադարի պայմանագիր։ Սակայն Ատրպէյճանը երբեք չհաշտուեց «իր տարածքի» 21% կորուստի հետ։ Կա ԵԱՀԿ –ի (Եւրոպայում Անվտանգութեան եւ Համագործակցութեան Կազմակերպութիւն) Մինսկի խումբ, ուր մտնում են երեք երկրներ՝ ԱՄՆ, Ռուսաստան, Ֆրանսիա, որը կոչուած է խնդրին ապահովել խաղաղ կարգաւորում։ Ապրիլ 1-ին վերսկսուած պատերազմին անշուշտ արձագանգեց միջազգային հանրութիւնը, կոչ անելով երկու կողմերին հանդարտուել։ Մտահոգուեց, դատապարտեց, զգուշացրեց, կոչ արեց։ Քաղաքագէտները այժմ փորձում են բացատրել, թէ ինչը առիթ հանդիսացաւ պատերազմի վերսկսման, կապելով այն Թուրքիայի եւ Ռուսաստանի խռովութեան եւ հաշտեցման քայլերի հետ, Էրտողանի եւ Ալիեւի հանդիպման հետ կամ Ալիեւի ԱՄՆ այցելութեան հետ, սակայն միեւնոյնն է, ինչպէս ասաց մեր նախագահ Սերժ Սարգսեանը, «Մեր խնդիրները մենք պիտի լուծենք։ Մենք ենք կանգնելու դէմ դիմաց թշնամու առաջ, եւ հողին ենք յանձնելու մեր, միայն մեր հերոսներին»։
Ապրիլի 3-ին Անի հիւրանոցում բացուել էր ժողովրդական վարպետների աշխատանքների ցուցահանդէս-վաճառքը, սակայն այցելուներ գրեթէ չկային։ Ինձ հետաքրքրեց Շանթ անունով սուրիահայ երիտասարդի արտադրանքը։ Նա ասաց, որ հաւաքագրուել է, որպէսզի մեկնի ռազմաճակատ, ինչպէս Երկրապահների Միութեան անդամները։
Այնուհետեւ պիտի համերգի գնայինք, բայց սիրտ չունէինք։ Մեր ընկերուհիներից մէկը, որը ղարաբաղցի էր, առարկեց.«Այդպէս չի կարելի։ Մենք պիտի իմանանք, որ լարուած ժամանակներ ենք ապրում։ Թող մեզ օրինակ ծառայի Իսրաէլը։ Այնտեղ էլ են ապրում եւ պայքարում իրենց ապրելու իրաւունքի համար»։
