Ազգը կը մրոտեն

Ամաչելը, խպնիլը, զղջալը, մեղայի գալը, խոստովանիլը, ներողութիւն խնդրելը մարդկային զգացումներ, հետզհետէ կրթութիւններ եւ գիտակցութիւններ են։

Ստախօսը կ՚ամչնայ երբ իր սուտը պարզուի։ Բայց եթէ այդ սուտի շնորհիւ շահ մը ապահոված է եւ չ՚ուզեր այդ շահէն հրաժարիլ, կը յամառի սուտին վրայ, կ՚ուրանայ անվերջ եւ թշնամութիւն կը պահէ սուտը հրապարակողին դէմ։

Թուրքերը եւ անոնց հետ միասին Թուրքիոյ բո­լոր Իս­լամ ժո­ղովուրդնե­րը միաս­նա­բար ցե­ղաս­պա­նած են հայ եւ նաեւ երկրի բո­լոր Քրիս­տո­նեայ ժո­ղովուրդնե­րը։ Ան­վի­ճելի ու ան­հերքե­լի իրո­ղու­թիւն մըն է այս։ Թուրքիոյ Հան­րա­պետու­թեան պաշ­տօ­նական տե­սու­թիւնը այս իրո­ղու­թիւնը ու­րա­նալէ աւե­լի, զբա­ղած է ար­դա­րաց­նող պատ­ճա­ռաբա­նու­թիւններ ար­տադրե­լու։ «Բայց» կամ «սա­կայն» պատ­րուակ­նե­րով սկսող բա­ցատ­րութիւններ կը շա­րու­նա­կուին մարդկու­թեան դէմ գոր­ծուած ոճի­րը ար­դա­րաց­նե­լու հա­մար։

Կաս­կած չկայ որ 1915 թուի մեծ ոճի­րը գոր­ծուեցաւ արար աշ­խարհի աչ­քե­րուն առ­ջեւ։ Յատ­կա­պէս Եւ­րո­պայի գեր­տէ­րու­թիւննե­րը իրենց դի­ւանա­գէտ­նե­րուն, թղթա­կից­նե­րուն կամ կրօ­նական քա­րոզիչ­նե­րուն պատ­րաստած տե­ղեկա­գիր­նե­րու շնոր­հիւ օր ըստ օրի հե­տեւե­ցան կա­տարուած­նե­րուն։

Այս բո­լորը իմա­նալով հան­դերձ, տաս­նա­մեակ­ներ շա­րու­նակ լռու­թիւն պա­հեցին յա­նուն իրենց քա­ղաքատնտե­սական հա­շիւ­նե­րուն։ Ի վեր­ջոյ Թուրքիան իր 80 մի­լիոնի հաս­նող բնակ­չութիւ­նով կա­րեւոր շու­կայ մըն էր բո­լորին հա­մար։ Հիւ­սիս Ատ­լանտեան Դա­շին­քի ան­դամ էր եւ կը պա­հէր Եւ­րո­պայի ամե­նամար­դա­շատ բա­նակը։ Ար­տա­քին քա­ղաքա­կանու­թեան մէջ հլու հնա­զանդ էր ԱՄՆ-ի եւ առ­հա­սարակ արեւմտեան աշ­խարհի նա­խասի­րու­թիւննե­րուն։

Եւ­րո­պա եւ Ամե­րիկա տա­կաւին եր­կար տա­րիներ կրնային ականջնե­րը փա­կել հայ ժո­ղովուրդի ար­դա­րու­թեան պա­հանջնե­րուն։ Սա­կայն Թուրքիոյ Նա­խագահ Էր­տո­ղանի զօ­րակ­ցութիւ­նը վա­յելող ար­մա­տական Իս­լա­միստ Ճի­հատա­կան­նե­րը սկսան Եւ­րո­պայի հա­մար ալ գլխա­ցաւ պատ­ճա­ռող սպառ­նա­լիք դառ­նալ։ Գեր­մա­նիոյ Դաշ­նութեան վար­չա­պետ Մեր­քե­լի սա­կար­կութիւններն անօգուտ մնա­ցին Թուրքիան սան­ձե­լու հա­մար։ Միւս կող­մէ Եւ­րո­պայի ժո­ղովուրդնե­րը խիստ ան­հանգիստ էին իրենց եր­կիրնե­րուն Էր­տո­ղանի սպառ­նա­լիք­նե­րուն դէմ ան­զօր մնա­լէն։

Ահա այս պայ­մաննե­րուն մէջ է որ Դաշ­նակցա­յին Գեր­մա­նիոյ խորհրդա­րանը ձայ­նե­րու ջախ­ջա­խիչ մե­ծամաս­նութեամբ ըն­դունեց Կա­նանչնե­րու կու­սակցու­թեան հա­մանա­խագահ Ճեմ Էօզ­տե­միրի առա­ջար­կած բա­նաձե­ւը։ Ի տար­բե­րու­թիւն օտար խորհրդա­րան­նե­րու մէջ կա­յացած նա­խորդ նմա­նաբ­նոյթ քուէար­կութիւննե­րու, այս ան­գամ ոճի­րի կող­մե­րէն մէ­կը՝ Գեր­մա­նիա իր մեղ­քը կը քա­ւէր, յայ­տա­րարե­լով կայսրու­թեան շրջա­նի քա­ղաքա­կանու­թե­նէն զգա­ցած ամօ­թը։

Ինչպէս սո­վորա­բար կը պա­տահի, Թուրքիոյ իշ­խա­նու­թիւննե­րը զայ­րա­ցած են կա­տարուածէն։ Իրենց զայ­րոյթը ուղղած են Գեր­մա­նիոյ խորհրդա­րանի ազ­գութեամբ թուրք պատ­գա­մաւո­րին՝ Ճէմ Էօզ­տէ­միրին։ Ան այս օրե­րուս յա­ճախա­կի կը ստա­նայ մա­հուան սպառ­նա­լիք­ներ։ Սո­վորա­կան մի այլ պա­տահարն ալ նման որո­շումնե­րուն հե­տեւան­քը հա­յոց բեռցնելն է։ Նա­խագահ Էր­տո­ղան կրկին լե­զուին փաթ­թեց աշ­խա­տելու հա­մար Թուրքիա եկած Հա­յաս­տա­նի քա­ղաքա­ցինե­րը։ Սպառ­նաց անոնք ետ ղրկե­լով։

Այս բո­լորէն ետք ք...ին վրայ փե­տուր տնկե­լու եկաւ Թուրքիոյ Հա­յոց պա­տրիար­քա­կան փո­խանոր­դը։

Առանց վա­րանե­լու վի­րաւո­րեց իր ժո­ղովուրդին ար­ժա­նապա­տուու­թիւնը։ Ոչ ոք թող փոր­ձէ Աթէ­շեանի ստո­րագ­րութեամբ Նա­խագահ Էր­տո­ղանին ուղղուած նա­մակը ստի­պուա­ծու­թեամբ բա­ցատ­րել։ Թուրքիոյ հա­յու­թիւնը ան­ցեալին ալ մատ­նուած է ան­պա­տիւ ճնշումնե­րու։ Հա­յու ար­ժա­նապա­տուու­թիւնը վեր պա­հող­ներ ան­ցեալին յաղ­թա­հարած են այդ ճնշումնե­րը, իսկ Աթէ­շեանի նման­նե­րը են­թարկուած, իրենց անու­նին հետ մռո­տելով նաեւ ժո­ղովուրդին պա­տիւը։