«Ոսկին գոհար է, արծաթը մշակոյթ»

Անցեալին հայ արծաթագործ վարպետներու մուրճի հարուածներով կը ցնծար «Քալճըլար Խան» կոչուած պատմական այս շուկան։ Այսօր այդ ցնծութիւնը անհետացած է։ Լռութիւն կը տիրէ խանին մէջ։ Վերնայարկի իր աշխատանոցին մէջ Յակոբ Ինեափանի մուրճի հարուածները անբաւարար կը մնան այդ լռութիւնը փարատելու։ Վեց տարեկանին մուտք գործած այս աշխատանոցին մէջ հեղինակած է աւելի քան 2000 սրբանկար։ Կը զրուցենք իրեն հետ արծաթագործութեան արհեստին մէջ տարիներու երկարող ոդիսականը։

ԳԱՐԻՆ ՊԱԼ

karinbal89@gmail.com

Վարպետը կը նշէ որ այս արհեստին նկատմամբ իր հա­կու­մը ու տա­ղան­դը ժա­ռան­գած է ըն­տա­նիքէն. «Հայրս խար­բերդցի էր, իսկ անոր հայ­րը Մա­նուկ Առա­քելեան մե­տաքս թե­լերով աշ­խա­տող գոր­գա­գործ մը։ Մայրս՝ որ ամա­սիացի է, իր հայ­րը Յա­կոբ Հո­րազա­կեան եւս քան­դա­կագործ մը եղած է։ Իր ար­հեստին շնոր­հիւ փրկուած է 1915-ի Մեծ Եղեռ­նէն։ Ես չորս զա­ւակ­ներ ու­նե­ցող ըն­տա­նիքի կրտսե­րագոյ­նը ըլ­լա­լով ծնած եմ 1947-ին, Կէ­տիկ­փա­շա։ Մեր ըն­տա­նիքէն առա­ջին ան­գամ եղ­բայրս է որ նա­խակրթա­րանը աւար­տե­լով եկաւ Քալ­ճը­լար Խան եւ թիւ 14 սե­նեակին մէջ սկսաւ ար­ծա­թագոր­ծութեան։ Ես վեց տա­րեկան էի երբ ամառ­նա­յին ար­ձա­կուրդնե­րուն իբ­րեւ աշ­կերտ կու գա­յի եղ­բօրս մօտ։ Գա­րակէօզեանը աւար­տե­լով ես ալ այստեղ Յա­կոբ Ֆես­ճեանի աշ­կերտ դար­ձայ։ Բայց իմ բուն վար­պե­տը Վար­դա­վառ Քա­րապու­լութն է։ Հի­մա 80 տա­րեկան­նե­րու շուրջ է եւ Գա­նատա կ՚ապ­րի։ Արուես­տի նրբու­թիւննե­րը իր­մէ սոր­ված եմ։ Իր­մէ եւ Յա­կոբ Սա­քաեանէ»։

Յա­կոբ Ինեափան, եղ­բօ­րը Մա­նու­կին հետ աշ­խա­տած օրե­րը յի­շելով կը դրուատէ վար­պետ-աշ­կերտ յա­րաբե­րու­թիւնը՝ փոխանցելով հետաքրքրական յուշեր­։ «Եղ­բայրս տա­ղան­դա­ւոր վար­պետ մըն էր։ Ար­ծա­թը ձե­ւաւո­րելու, զօ­դելու կամ փո­րագ­րե­լու կա­տարեալ ձիրք ու­նէր։ Ես բնա­կանա­բար ամե­նապարզ գոր­ծը պի­տի ընէի, տա­փարակ մե­տաղին վրայ աւա­զելով հա­կապատ­կեր պի­տի պատ­րաստէի։ Ոս­կիեան աղ­բա­րիկ մը կար, իբ­րեւ թէ կը խրա­տէր –ար­հեստ սոր­վե­լու հա­մար մուրճը մէյ մը մե­խին, մէյ մը մա­տիդ պի­տի խփես- կ՚ըսէր»։

Յա­կոբ Վար­պետ ար­ծա­թը ձե­ւաւո­րելու սի­րահար մըն է եթէ, նաեւ սի­րահար մըն է հայ աշու­ղա­կան երաժշտու­թեան։ Աշ­խա­տան­քի ըն­թացքին ընդմիշտ կը լսէ Ռու­բէն Մա­թէոսեանի, Յով­հաննէս Պա­տալեանի կամ Գուրգէն Տա­պաղեանի կա­տարումնե­րը։ Աշ­կերտներն ալ այդ երաժշտու­թեան ըն­տե­լացած են։ Կար­ծես եթէ մուրճի հա­րուած­նե­րուն չըն­կե­րակ­ցի հայ­կա­կան երաժշտու­թիւնը, բան մը պա­կաս, բան մը թե­րի պի­տի մնայ այս աշ­խա­տանո­ցին մէջ։

Աշ­կերտնե­րը աւե­լի սո­վորա­կան գոր­ծե­րով կը զբա­ղին իսկ Յա­կոբ Ինեափան յա­տուկ եւ միօրի­նակ գոր­ծե­րով։ Դէմ­քեր կը քան­դա­կէ ար­ծա­թի վրայ։ ՀՀ նա­խագահ Սարգսեանի, Դաշ­նակցա­յին Գեր­մա­նիոյ նախ­կին վար­չա­պետ Հել­մուտ Շմի­տի դէմ­քե­րը կը քան­դա­կէ եւ յա­ճախ ալ աշ­կերտնե­րուն կար­ծի­քը կը հարցնէ։ Ան նուիրեալ ու­սուցիչ մըն է նաեւ։ Կ՚ափ­սո­սայ որ իր մօտ աշ­խա­տելու եկող­նե­րը շատ ան­գամ զուրկ են գե­ղագի­տական ճաշակ է։ «Աշ­խա­տանք մը գտնե­լու հե­ռան­կա­րով եկող­ներ կ՚ըլ­լան։ Անոնց հա­մար սոր­ված ար­հեստը նշա­նակու­թիւն չու­նի։ Չեն կրնար զա­նազա­նել նպա­րավա­ճառի մը կամ ար­ծա­թագոր­ծի մը քով աշ­խա­տելու տար­բե­րու­թիւնը։ Իրենց հա­մար կա­րեւո­րը աշ­խա­տան­քի ժա­մերը եւ ստա­ցած դրամն է միայն։ Մինչդեռ ես սո­րվեց­նող վար­պետ եմ։ Կարգ մը վար­պետներ իրենց գի­տելի­քը կը նա­խան­ձին, նրբու­թիւննե­րը չեն սոր­վեցներ աշ­կերտնե­րուն»։

Յա­կոբ Ինեափա­նի համ­բա­ւը իր ծաղ­կա­նախ­շե­րով ստեղծուած է։ Այնքան վար­պե­տօրէն կը քան­դա­կէ որ տես­նո­ղը կը փոր­ձէ ծա­ղիկը առան­ձին վերցնել։

Վար­պե­տը գի­տելիք­ներ կը փո­խան­ցէ իր աշ­խա­տած նա­խանիւ­թի մա­սին։ «Ջրար­ծաթ կը կո­չենք քա­նի որ հա­լած մե­տաղը կը թա­փենք ջու­րի մէջ եւ ոս­պի ձե­ւով հա­տիկ­ներ ձեռք կը բե­րենք։ Ապա որ­պէսզի կա­րողա­նանք մե­տաղին ձեւ տալ ան կը ձու­լենք պղին­ձով։ Եթէ 10 տո­կոս պղինձ խառ­նենք կ՚ու­նե­նանք 900 աս­տի­ճան ար­ծաթ, եթէ 7 տո­կոս պղինձ խառ­նենք, ձեռք բե­րուա­ծը 925 աս­տի­ճան է։ Ահա մենք 925 աս­տի­ճանով կ՚աշ­խա­տինք»։

Նրբա­տաշ այս աշ­խա­տան­քէն շա­քարա­ման­ներ, հա­յելի­ներ, զար­դա­տու­փեր, աշ­տա­նակ­ներ ար­տադրող վար­պե­տի կա­րեւոր ստեղ­ծա­գոր­ծութիւննե­րէն մէկ մասն ալ սրբան­կարներն են։ Այդ սրբան­կարնե­րը եր­բեմն փոր­ձանք ալ բա­ցած են իր գլխուն։ Օրի­նակի հա­մար, պա­տուէ­րով քան­դա­կած է Սուրբ Նի­կողա­յոսի սրբան­կար մը, որուն պա­տուի­րատու­նե­րը օդա­կայա­նին մէջ ձեր­բա­կալուած են պատ­մա­կան հնու­թիւն փախցնե­լու մե­ղադ­րանքով։ Անոնք յայտնած են որ պատ­մա­կան գործ մը չէ, այլ պատ­րաստուած է Գոց Շու­կայ, Քալ­ճը­լար խա­նին մէջ, Յա­կոբ Ինեափա­նի կող­մէ։ «Այդ դէպ­քէն ետք սկսայ անունս գրել իմ ձեռ­քէ ելած գոր­ծե­րուն վրայ»։

Իրեն այ­ցե­լելով ահա­գին գի­տելիք լսեցինք ար­ծա­թագոր­ծութեան մա­սին։ Բայց մեզ ամե­նաշատ տպա­ւորո­ղը հե­տեւեալ խօսքերը եղան. «Հետզհետէ հեռացած ենք դրամ շահելու մտահոգութենէն։ Այլեւս արծաթը իմ հաճոյքին համար է որ կը նախշեմ։ Վերջապէս ոսկին գոհար է, իսկ արծաթը մշակոյթ»։

Kategoriler

ԱՌՕՐԵԱՅ