Նախորդ Կիրակի յետմիջօրէին Եշիլգիւղի Սուրբ Ստեփաննոս եկեղեցւոյ մէջ կայացաւ 10 տերսիմահայերու հաւաքական մկրտութիւնը եւ երկու զոյգերու պսակադրութիւնը։ Մկրտուողները ստացան հայկական անուններ։ Կ՚արժէ նշել այդ անունները՝ Նուարդ, Թովմաս, Լուսին, Շնորհք, Մարիամ, Մասիս, Մարալ, Միհրան, Մանուկ եւ Արիս։
Մանուկ, Միհրան եւ Արիս անչափահաս երախաներ են, իսկ մնացեալը՝ երիտասարդ կամ միջին տարիքով։ Զիրենք հայ առաքելական եկեղեցւոյ մէջ մկրտուելու տանող կամքը կը բխէր նախնեաց ինքնութիւնը իւրացնելու գիտակցութենէ։ Անոնք երկու կամ երեք սերունդ առաջ այս ու նման անուններ կրողներու շառաւիղներն էին։ Զիրենք շրջապատող պայմաններուն տակ ակամայ հեռացած էին հարազատ ինքնութենէ եւ ձուլուած մեծամասնութեան մէջ։ Բաւական սուղ արժած էր այդ ձուլումը։ Մոռցած էին մայրենին, հոգեւոր ու մշակութային աւանդութիւնները։ Եթէ այս պահուն չսթափէին՝ շատ հաւանական է որ անոնք առյաւէտ կորսուած պիտի ըլլային հայ ազգի ամբողջութեան համար։ Վերջապէս մեր ապրած երկրին մէջ կամ այլուր բնաւ նուազ չեն այդ ճակատագրին մատնուողները։
Եթէ մկրտութեան խորհուրդը կը կանխէ այդ վտանգը, մենք պարտաւոր ենք յիշելու Տերսիմի հայոց հայրենակցական միութեան շատ կարեւոր դերակատարութիւնը այս գործընթացին մէջ։ Եթէ այսօր յաճախակիօրէն կը հանդիպինք տերսիմահայերու հաւաքական մկրտութիւններուն, այդ ենթահողը պատրաստեց վերոյիշեալ հայրենակցական միութիւնը։ Համարձակութիւն ներշնչեց իր համաքաղաքացիներուն։ Մարդիկ զիրար օրինակ առին։ Այստեղ կարեւոր նշանակութիւն ունի նաեւ հայ եկեղեցւոյ մէջ մկրտուելով հայկական դպրոց յաճախելու կարելիութեան ձեռքբերումը։ Սովորական պոլսահայեր որքան որ հեռու կը մնան հայ դպրոցէն, ինքնութեան ուշ վերադարձողները սրբատեղիի մը վերաբերումը կը ցուցաբերեն այդ նոյն հաստատութեան։ Ի՛նչ զարմանալի, այսօրուայ պոլսահայութեան մեծամասնութիւնը կազմողներու անմիջապէս նախորդ սերունդն ալ նոյն ոգիով փարած էր հայ դպրոցին։ 1950-ական, 60-ական կամ 70-ական տարեթիւերուն Եոզղատի, Սեբաստիոյ, Կեսարիայի, Եւդոկիիոյ, Քասթամոնուի նման քաղաքներէ Պոլիս եկողներ մեծ կարօտով իրենց զաւակները ղրկեցին հայու դպրոցներ։ Յոյս ունէին որ այդ կրթօճախներու մէջ ուսանելով անոնք պիտի տիրապետեն մայրենի լեզուին։
Ափսոս որ արդիւնքը ակնկալուածը չարդարացուց։ Ծանր կշռեցին քաղքենի փառքերը, որոնց մէջ ո՛չ հայերէնը տեղ ունէր, ո՛չ հայեցի անունները եւ ոչ ալ հայ դպրոցը։
Ուրեմն մշակոյթը պահպանելու նոր յոյսը այժմ դրուած է մինչեւ մօտ անցեալ ազգային պատկանելութենէ հեռացած, բայց ապա նոր մերձեցումներով իրենց բուն ինքնութեան վերադարձածներու ուսերուն։
Իսկ սկսելով պոլսահայ հասարակութենէն, ամբողջ հայաշխարհը իր եկեղեցիով, գաղափար արտադրող միտքերով, մամուլով, գործիչներով որքա՞ն պատրաստ ու գիտակից է իր հարազատ տարրերուն հետ վերստին միաձուլուելու։
Մենք օրինակին հետեւելով կեդրոնացանք տերսիմահայութեան վրայ։ Սակայն դեռ կան նման պայմաններու մէջ յայտնուող Տիյարպէքիրի, Ատըեամանի, Սասնայ որոշ շրջաններու հայութիւնը, որոնք նոյնքան արժանի են հոգատար ուշադրութեան։
Նախքան մկրտութեան կարգը, եկեղեցւոյ բակին մէջ կը զրուցենք մկրտիչ քահանային հետ, որ հիասթափութեամբ կը խոստովանի Ատըեամանի հայերու ասորեցման վտանգը։ Ափսոսանքով կը նկարագրէ տեղւոյն ասորի առաջնորդին գործունէութիւնը։ Դժբախտ երեւոյթ է որ տեղւոյն վրայ կրօնական ինքնութիւնը շատ անգամ կը գերազանցէ ազգային ինքնութիւնը եւ մարդիկ քրիստոնեայ մնալու մտատանջութեամբ կը յօժարին ասորի եկեղեցւոյ մէջ մկրտուելու։
Որքան ալ բոլորիս ծանօթ ու հասկնալի ըլլան պատրիարքարանի նիւթական դժուարութիւնները, գաւառի հայութիւնը այցելու քահանայի մը հայրական խնամքէն իսկ զուրկ թողուլը պէտք է մահացու մեղք համարուի։
Խնդիրը էական է ու պարտաւոր ենք բոլոր գետիններու վրայ այս մասին խորհրդակցելու։