ԱՐԱՍ ՍԱՐԸՉՕՊԱՆ
17Օգոստոսին ես, Սեւան Տէյիրմենճեանն ու 17 պոլսահայ ուսանողներ թռիչք առինք դէպի Փորթուկալի մայրաքաղաք եւ Կիւլպէնկեան Հիմնարկի կեդրոնը՝ Լիզպոն։ Ծրագրին անունն էր «Ուիքիճամբար», որ պիտի հակէր առցանց ազատ հանրագիտարան՝ Ուիքիփետիայի արեւմտահայերէն ճիւղին ճոխացման հարցին։
Օդակայանը մէկտեղուեցանք մեր ուղեկիցներով, որոնց մեծ մասին հոն ծանօթացանք, բայց արդէն ընտելացած էինք մեր թղթակցութիւններէն։ Վերջերս ահաբեկչական յարձակումէն եւ հրասայլերու շրջափակումէն ցնցուած օդակայանին մէջ դեռ լարուածութիւն կը տիրէր՝ բնականոն տարազի տակ։ Ամէն ոք շուրջը կը դիտէր, պարոյկներ կը լողային բիբերուն շուրջ. արդեօք պիտի հասնէի՞ն թռիչքի, այլ թուղթ պիտի պահանջուէ՞ր իրենցմէ... սրտատրոփ սպասում մը կար անցագրի արկղերուն առջեւ։ Կռիւ անպակաս էր ուրիշի կարգ յափշտակողներու եւ անոնց վրայ պոռացողներու միջեւ։ Հեգնական էր նաեւ վերէն կախուած կապոյտ ուլունքի պատկերը, որ մեզ պիտի պահէր «չար աչքէ», որպէս թէ «աչքի եկած» ըլլայինք եւ ոչ թէ ռումբերու։
Օդանաւ մտած՝ սկսայ մտածել թէ ինչպիսի դեսպաններ պիտի ըլլայինք հոն, քանի որ Թուրքիան սփիւռքահայուն ատելի հայրենիքն էր ու աչքերը մեր վրայ պիտի ըլլային։ Խումբը կէս-յուսադրիչ էր. մէկ կողմէն ունէինք լաւ հայախօսներ, միւս կողմէն ալ, օրինակ՝ անգլերէն պատասխանող մը, հայերէն գիտնալու նշան իսկ ցոյց չտուող մը եւ կարծես թէ սխալմամբ հոն պատահած մէկը։ Բայց, ի դերեւ ելաւ մտավախութիւնս. անգլիախօսը հետզհետէ հայախօս դարձաւ, միւսը տեսանք թէ սահուն հայերէն կը խօսէր, իսկ վերջինը՝ ամէն օր մեծ ճիգով յօդուած թարգմանելու կը ջանար...։
57 հոգի էինք՝ Ֆրանսայէն, Թուրքիայէն, Լիբանանէն, Յունաստանէն եւ Հայաստանէն, 50-ը ճամբարական՝ 15-24 տարեկան։ Զարմանալի է տեսնել թէ ի՜նչ արագ կը մտերմանան, կը կապուին իրարու։ 10 օր ետք, արեւածագէն առաջ, իրար ճամբելու համար անքուն մնացած բոլոր աչքերէն հեղեղ արցունք կը հոսէր։ Բարի յիշատակներու վերածուած էին ութ հոգինոց ննջարանները, նախորդ օրէն եղաշրջուելով սեղան հասնող ճաշը, մանր գնումի համար իսկ խմբովին, ուսուցչի հսկողութեամբ Սոպրենա քալելու տաժանքը, անթել համացանցի յուսախաբիչ տկարութիւնը, «յիշել էջը» ընելու պահուն կորսուած յօդուածները, եւ... տանձերը, որոնցմէ հատ մը իսկ ուտել կարելի չէր եղած, հակառակ որ տանձենիներով շրջապատուած էինք։
Կիւլպէնկեանի Արեւմտահայերէնի զարգացման նախագծի ղեկավար Անի Կարմիրեան յաճախ մեզի հետ էր, երբեմն ալ Հայկական բաժանմունքի ղեկավար Ռազմիկ Փանոսեանի հետ կու գար, եւ կը յիշեցնէր որ ասիկա յօդուած արտադրելու մրցում մը չէր, պարզապէս փորձ մըն էր հայերէնով խօսիլ–գրելու երկրի մը մէջ, ուր հայկական գրեթէ ոչինչ կար։ Կը նշէր անգամ մը, թէ հայերէնով կարենալ ապրելու համար «հայկական»ի հարկաւորութիւնն իսկ նուաստացուցիչ էր. պէտք էր աշխատիլ ատիկա ինքնադէպ դարձնելու պայմաններուն վրայ։ Եւ արդէն հո՚ն էր իր յաջողութիւնը, որ հինգ երկիրներէ կէս-հայախօսներ հաւաքած, ու սերմանած էր հոն, «չէզոք» երկրի մը արտերուն մէջ, ու ծաղկեցուցած էր հայերէն խօսքը, երգը, թատրոնը, պրպտումը, խաղը եւ այն բոլորը, որոնց հայերէնով կարելի ըլլալուն չենք հաւատար։
Բազմազան էինք ու տարբեր։ Պոլսեցիներ աշուղական, սիրային երգերը գիտէին, միւսներ միայն դաշնակցականները, իսկ Հայաստանցիներ այլ մոլորակ մըն էին, որոնց հետ նոյն գծի վրայ կ՚ըլլայինք «Պոհեմիըն Ռափսոտի» երգելու պահուն։ Այդ տարբեր աշխարհները իրարու կապելու բանալին եղաւ հայերէնը, եւ ոչ ոք ըսած էր «հայերէն խօսեցէք»։
*Ուիքի հաւուայերէն կը նշանակէ «շուտ»։
