ՕՔՍԱՆԱ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ
oksana.karapetian@gmail.com
Հին ժամանակները մարդկանց եւ զանազան կենդանիներու կողքին կը բնակէին բազում տեսնուած ու չտեսնուած ոգեղէնները։ Կը պատահէր, որ մէկի ուսին գարնան հովերի պէս կը հպուէր լուսեղէնը, եւ մարդն իսկոյն կը պայծառանար, կ՚ոգեւորուէր… Իսկ կը պատահէր, որ անդնդային սառնութիւնը կը պատէր մարդու հոգին. այդ մթին մէկն էր, որ չարաբեր էր։
Այդու հանդերձ ոգեղէններու աշխարհն այդքան պարզ չէր. նրանց տարբերակումը չարերի ու բարիների շատ անգամ մեր նեղ մտայնութեան արտայայտութիւնն էր զուտ։ Այն ինչ իրականութեան մէջ գոյները միայն երկուսը չէին, շա՜տ էին՝ բազմագոյն եւ գունախառը… եւ սա գրաւիչ էր ու անկանխատեսելի…
Անկանխատեսելի էին նաեւ բաղնիքի ոգիները, ովքեր ո՛չ չար էին, ո՛չ բարի։ Կ՚ապրէին իրենց համար բաղնիքում եւ մարդուն կ՚երեւային, երբ իրենք կը ցանկանային։ Ամէնից շատ կը սիրէին պարել, երգել եւ ուրախանալ։
Ահա օր մը Թորոսն ու Պօղոսը կ՚որոշեն բաղնիք գնալ։
Պոլսեցի էին, երկու բախտակից ընկեր։ Երկուքն ալ Պոլսոյ Գոց Շուկային խուլ անկիւնին մէջը խանութ ունէին՝ իրարու դէմ դիմաց։ Թորոսը դերձակ էր, Պօղոսը՝ կօշկակար։ Երկուքն ալ կուզ ունէին ուսերին եւ շատ մտերիմ էին։
Առտու կանուխ կը բանային իրենց խանութները, մէկական սուրճ կ՚ըմպէին, ետքը կ՚աշխատէին, իսկ արեւը մայր մտնելուց յետոյ խանութները կը գոցէին եւ ինչպէս պոլսեցւոց սովորութիւնը կը թելադրէ, իրարու տուն կ՚երթային, «քանի մը գաւաթ անմահական ջուր, այսինքն՝ օղի կոնծելու»։
Այս սովորութիւնն այնքան տարածուած էր, որ երբ էրիկ մարդը աշխատանքէն տուն կը դառնար եւ հիւր չէր ունենար, կը հագնէր կեճէլիքը, կը նստէր սէտիրլիքին վրայ՝ պատուհանին առջեւ, եւ դուրս կը նայեր, որ ծանօթ մը, բարեկամ մը անցնելուն պէս տեսնայ ու ներս կանչէ, որ քիչ մը «մէզէլէնմիշ ըլլային»։ Իսկ թէ ոչ ոք չէր հանդիպած՝ տան տիկինը քանի մը գաւաթ կը խմէր ամուսնու հետ. «մինակ խմելը համ չէր ունենար»։
Ահա այսպէս կ՚անցնէր Պոլսեցի Թորոսի ու Պօղոսի ամէն օրը։ Օր մըն ալ, երբ նրանց գլուխնին աղուոր մը տաքցած էր, կ՚որոշեն լոյսը չբացուած, առտու ժամը երեքին բաղնիք գնալ։ Աստուած բարի, Պոլսում բաղնիքների պակաս չկար. բաղնիքը Պոլսի անբաժանելի մասն էր։
Թորոսը գիշերը ժամը երեքին կու գայ Պօղոսի տան մօտ՝ նրան ձայն տալու։ Պօղոսն ալ դեռ քնաթաթախ կ՚ըլլայ, Թորոսին «դու երթայ, ես կու գամ» կ՚ըսէ ու կը քնէ։
Թորոսը կը հասնի բաղնիք, կը տեսնայ, որ բաղնիքում մարդ չկայ, միմիայն բաղնեպանն է։ Կը հանուի, կը մտնայ լոգնալու, կը տեսնայ որ լամբի լոյսն ալ հազիւ շուրջը կը լուսաւորէ։ Քիչ մը կը վախնայ, զի կարծիք կար, թէ պարապ բաղնիքին մէջ փերիներ կ՚ըլլան։
Լոգնալու պահին յանկարծ երգ ու պարի ձայներ կը լսէ՝ բաղնիքի գմբէթաձեւ առաստաղէն կու գար. խումբ մը փերիներ գմբէթին վրայ շարունակ կը պարէին ու կ՚երգէին.
«Հինգշաբթի է, Հինգշաբթի,
Այսօր օրը Չորեքշաբթի»։
Թորոսը կը հասկնայ որ փերիները իրեն մենակ գտած են եւ գլխին խաղ խաղալ կ՚ուզեն, քանի որ այդ օրը ոչ թէ Չորեքշաբթի էր, այլ՝ Հինգշաբթի։ Բայց Թորոսը գիտէր, որ եթէ փերիներին հակառակի, անոնք կարող են իրեն չարիք ընել։ Ուստի Թորոսը մի կողմ կը նետէ օճառն ու թասը, ձեռքերը վեր կը բարձրացնէ եւ փերիներու հետ կը սկսի պարել ու երգել.
«Հինգշաբթի է, Հինգշաբթի,
Այսօր օրը Չորեքշաբթի»։
Փերիներուն մեծը սա որ կը տեսնայ, շատ կը գոհանայ եւ կը հրամայէ իր ենթականերուն գնալ ու Թորոսի կռնակէն վերցնել անոր կուզը եւ դնել այն գմբէթին։ Փերիներն այդպէս ալ կ՚ընեն։
Թորոսը բաղնիքէն դուրս կու գայ, կ՚երթայ Պօղոսի տուն, ան դեռ քնած կ՚ըլլայ։ Կ՚արթնցնէ նրան եւ կը պատմէ գլխին եկածը։ Պօղոսը որոշում կ՚առնէ գալիք գիշերն ալ ինքը երթայ իր կուզը անյայտացնէ։
Ամէն ինչ նոյնապէս կ՚ընէ, կ՚երթայ բաղնիքի մէջ մենմենակ կը լոգնայ եւ գիշերուայ նոյն ժամին կը լսէ փերիներուն երգը։ Այս անգամ օրը փոխած կ՚երգէին.
«Երկուշաբթի է, Երկուշաբթի,
Այսօր օրը Հինգշաբթի»։
Այդ օրը Շաբաթ կ՚ըլլայ, ուստի Պօղոսը կ՚որոշէ ճշդել անոնց սխալը ու կ՚երգէ.
«Այսօր Ուրբա՛թ է, Ուրբա՛թ,
Առտուն պիտի ըլլայ Շաբաթ»։
Բայց փերիներուն մեծը սաստիկ կը բարկանայ ու կը հրամայէ.
- Տարէ՛ք, սա գմբէթին կուզը դրէ՛ք աս մարդուն կռնակը։
Պօղոսը քոռ ու փոշման տուն կը դառնայ։ Թորոսը կու գայ, կը տեսնայ՝ Պօղոսը անկիւն մը կծկտած նստած է։ Պօղոսը բարկացած Թորոսին կը պատմէ ամէն ինչ եւ ցոյց կու տայ, որ նրա կուզն ալ դրեցին իր կռնակին։ Թորոսն ալ կ՚ըսէ.
- Է՜, ես ի՞նչ յանցանք ունիմ։ Ես քեզի չպատմեցի՞ որ ես անոնց հետ համաձայնեցայ, թէեւ գիտէի որ սխալ կ՚երգէին, իսկ դուն ինչո՞ւ ուզեցիր շտկել իրենց սխալը, չէ՞ որ ճիշդ խօսքը միշտ չէ որ կ՚անցնի։ Դուն չգիտե՞ս ան առածին իմաստը, որ կ՚ըսէ. «Թունդ քացախն իր կուժին կը վնասէ»։