Ո՞րն է Հայաստանի գերխնդիրը

ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ

dzovinarlok@gmail.com

Սփիւռքահայերը խելացի են, երբեք ձմրանը չեն այցելում Հա­յաս­տան։ ԱՄՆ-ից մի սփիւռքա­հայ, օրի­նակ, ինձ ասաց, որ ամէն տա­րի անցկաց­նում է Հա­յաս­տա­նում 6 ամիս, լիցքա­ւոր­ւում ու մեկ­նում է։ Սա­կայն տե­ղացի­ները, որոնք Ռու­սաստան­նե­րում են ծուարել, չեն վա­խենում Հա­յաս­տա­նի խիստ ձմեռ­նե­րից եւ տօ­նական օրե­րի մէկ-եր­կու շա­բաթը անցկաց­նում են հայ­րա­կան եր­դի­կի տակ, որ­պէսզի վա­յելէն մայ­րա­կան սէրն ու գուրգու­րանքը։ Որ­քա՛ն կը փա­փաքէին Հա­յաս­տա­նում բոյն դնել, ըն­տա­նիք կազ­մել, բայց այստեղ նրանք չեն կա­րողա­նայ այդքան գու­մար վաս­տա­կել, որ­քան դրսում… Կայ կար­ծիք, որ հա­յաս­տանցի­ները ար­տա­գաղ­թում են պա­տերազ­մի վտան­գի պատ­ճա­ռով եւ այդ կար­ծի­քը պատ­կա­նում է առա­ջին նա­խագահ Լե­ւոն Տէր-Պետ­րո­սեանին։

Պա­տերա՞զմ թէ խա­ղաղու­թիւն է տի­րել Հա­յաս­տա­նում

Այդ թե­զի վրայ էր կա­ռու­ցուած Լե­ւոն Տէր-Պետ­րո­սեանի ելոյ­թը 2016-ի Դեկ­տեմբե­րի 17-ին Հայ Ազ­գա­յին Քոնկրէ­սի 2-րդ հա­մագու­մա­րին, այ­սինքն ար­տա­գաղ­թում են ոչ թէ աղ­քա­տու­թիւնից եւ անար­դա­րու­թիւնից, այլ՝ պա­տերազ­մի սպառ­նա­լիքից եւ առաջ­նա­յին խնդի­րը, որ պէտք է լու­ծել Հա­յաս­տա­նում, -դա ղա­րաբա­ղեան խնդրի եւ Թուրքիոյ հետ յա­րաբե­րու­թիւննե­րի կար­գա­ւորումն է։ Այլ կերպ ասած նա վե­րադար­ձաւ 18 տա­րի առաջ իր հրա­ժարու­մի պատ­ճառ դար­ձած գա­ղափա­րին, ըստ որի պէտք է զի­ջումներ անել եւ փու­լա­յին տար­բե­րակով լու­ծել ղա­րաբա­ղեան խնդի­րը, ապա­հովե­լով երկրին խա­ղաղու­թիւն.

-Այ­սօր բա­նակ­ցութիւննե­րի սե­ղանին ըստ էու­թեան դրուած է կար­գա­ւոր­ման փոխ­զի­ջու­մա­յին նոյն առա­ջար­կը, ինչ 1997 թուակա­նին, այն է՝ որոշ տա­րածքնե­րի զիջ­ման դի­մաց Ղա­րաբա­ղին մի­ջազ­գայնօ­րէն ճա­նաչուած մի­ջան­կեալ կար­գա­վիճակ շնոր­հե­լու, իսկ վերջնա­կան կար­գա­վիճա­կի հար­ցը ապա­գային թող­նե­լու տար­բե­րակը՝ երաշ­խա­ւորուած ղա­րաբա­ղա-ատրպէյ­ճա­նական շփման գծում խա­ղաղա­պահ ու­ժե­րի տե­ղակայ­մամբ։

Տէր-Պետ­րո­սեանը դի­մում է Իս­րա­յէլի օրի­նակին, որը Քեմփ-Դե­վիդեան հաշ­տութիւ­նը կա­յաց­նե­լու հա­մար Եգիպ­տո­սին վե­րադարձրեց շուրջ 60 հա­զար քա­ռակու­սի քմ զբա­ղեց­նող Սի­նայի թե­րակղզին, իսկ Պա­ղես­տի­նի Ազա­տագ­րութեան կազ­մա­կեր­պութեան կող­մից իր պե­տու­թիւնը ճա­նաչե­լու դի­մաց լիակա­տար ինքնա­վարու­թիւն շնոր­հեց արա­բական Պա­ղես­տի­նին, պատ­րաստ լի­նելով, որոշ խնդիր­նե­րի լու­ծումից յե­տոյ, ճա­նաչել նաեւ նրա ան­կա­խու­թիւնը։ Դրանք դժուարին, ցա­ւոտ փոխ­զի­ջումներ էին, յա­նուն որոնց կա­յաց­ման Եգիպ­տո­սի նա­խագահ Էն­վէր Սա­տաթը եւ Իս­լա­յէլի վար­չա­պետ Ից­խակ Ռա­պինը նոյ­նիսկ կեան­քով հա­տու­ցե­ցին։ Այնպէս որ եթէ ան­հ­րաժեշ­տութիւն կայ ան­պայման օրի­նակ վերցնե­լու Իս­րա­յէլից, ապա պէտք է վերցնել ոչ թէ «ազգ-բա­նակ», այլ «խա­ղաղու­թիւն այժմ» (Peace now) շարժման օրի­նակը։ Եւ յա­ւելում է, որ եթէ 18 տա­րի առաջ ապա­հովուած լի­նէր այդ խա­ղաղու­թիւնը, ապա մենք այժմ կ՚ու­նե­նայինք ծաղ­կուն Հա­յաս­տան։ Ի՞նչ կա­րելի է ասել հիմ­նա­դիր նա­խագահ Լե­ւոն Տէր-Պետ­րո­սեանի այս հա­մոզ­մունքին վե­րաբե­րեալ, պա­րոնա՛յք։ Թող­նել, որ Լե­ւոն Տէր-Պետ­րո­սեանը մնայ միայն ու միայն պատ­մա­բան եւ չմի­ջամ­տի այ­սօ­րուայ գոր­ծընթաց­նե­րին։ Որով­հե­տեւ Ատրպէյ­ճա­նի ախոր­ժա­կը ամե­նեւին էլ 5 շրջան­նե­րը չեն, այլ Ղա­րաբա­ղի վե­րադար­ձը եր­բեմնի Սո­վետա­կան Ատրպէյ­ճա­նի կազ­մի մէջ։ Իսկ այն հա­մոզ­մունքը, որ մենք պա­տերազ­մի մէջ ենք եղել 18 տա­րի, բո­լորո­վին իրա­կան չէ, որով­հե­տեւ պա­տերազ­մի մէջ են եղել միայն սահ­մա­նին կանգնած 18-20 տա­րեկան զի­նուոր­նե­րը, որոնք անա­պահով խա­ւից են եղել եւ չեն կա­րողա­ցել, օրի­նակ, 10.000 տո­լար կա­շառ­քով աւե­լի անվտանգ զօ­րամա­սերում ծա­ռայել։ Այս է իրո­ղու­թիւնը։ Եւ այդ կա­շառ­քով են մեր բարձրաս­տի­ճան զի­նուո­րական­նե­րը իրենց դղեակ­նե­րը կա­ռու­ցել եւ իրենց պիզ­նէ­սը դրել։ Եւ ի՞նչպէս կա­րող էր ծաղ­կուն Հա­յաս­տան լի­նել, եթէ երկրում օրէնք եւ ար­դա­րադա­տու­թիւն չի գոր­ծել, իսկ տնտե­սու­թիւնը ստուերում էր գտնւում։

Նոր աշ­խարհա­քաղա­քակա­նու­թիւն

Այ­սօր մեր աչ­քի առաջ աշ­խարհը այնպի­սի փո­փոխու­թիւննե­րի է են­թարկւում, որ մօ­տենալ խնդիր­նե­րին 18 տա­րուայ վա­ղեմու­թեան դիր­քո­րոշումնե­րով անհնար է։ Նոր խա­ղի կա­նոն­ներ են գոր­ծում, որոնց առանձնա­յատ­կութիւ­նը նրա­նում է, որ այ­լեւս ոչ մի խա­ղի կա­նոն­ չկայ։ Ահա թէ ինչ կար­ծի­քին է այդ մա­սին Ռազ­մա­կան եւ ազ­գա­յին հե­տազօ­տու­թիւննե­րի հայ­կա­կան կեդ­րո­նի տնօ­րէն Մա­նուէլ Սարգսեանը.

-Եթէ 90-ական­նե­րին կա­տարուեց երկրորդ Աշ­խարհա­մար­տի ար­դիւնքնե­րի վե­րանա­յում, ապա հի­մա մենք տես­նում ենք Ա. Աշ­խարհա­մար­տի արդիւնքնե­րի վե­րանա­յում. երեք արա­բական պե­տու­թիւններ վե­րացան՝ Իրա­քը, Լի­բիան եւ Սի­րիան։ Ինչ է լի­նելու այս կամ այն երկրի հետ, յայտնի չէ։ Հին մօ­տեցումնե­րը չեն աշ­խա­տում, իսկ նոր մօ­տեցումներ չկան։ Տե­սէ՛ք, Թուրքիայում անվտան­գութեան ծա­ռայու­թեան ոս­տի­կանը Ռու­սաաս­տա­նի դես­պա­նին է սպան­նում, բայց Ռու­սաստա­նը չգի­տի, ինչ գնա­հատա­կան տայ։ Գա­լով ղա­րաբա­ղեան խնդրին, պէտք է նշել, որ նոր մօ­տեցումներ չկան հար­ցը լու­ծե­լու հա­մար։ Ատրպէյ­ճա­նը մի­լիառ­նե­րով նո­րագոյն զէնք է ձեռք բե­րում, բայց ո՛չ զէն­քը, ո՛չ կռի­ւը, ո՛չ բա­նակ­ցութիւննե­րը հարց չեն լու­ծում։ Իսկ Հա­յաս­տա­նում կա­ռավա­րու­թիւն փո­խուեց եւ նոր վար­չա­պետը յայտնեց, որ գո­յու­թիւն ու­նի ստուեր։ Դա նշա­նակում է, որ սա կեղծ պե­տու­թիւն է։ Սահ­մա­նադ­րութիւ­նը կեղծ է, իրա­ւական փաս­տաթղթեր չեն… 25 տա­րուայ մէջ մենք պե­տու­թիւն չենք ստեղ­ծել, օրէնք եւ ար­դա­րադա­տու­թիւն չկայ։ 25 տա­րի դու յայ­տա­րարում ես քեզ պե­տու­թիւն, բայց ապ­րում ես ու­րիշ հո­գեբա­նու­թեամբ։

Ինչ վե­րաբեր­ւում է Լե­ւոն Տէր-Պետ­րո­սեանի յայ­տա­րարու­թեանը, ապա Մա­նուէլ Սարգսեանը դա բա­ցատ­րեց 15-ի ախ­տա­նիշով։ Դեռ աւե­լին, այդ ախ­տա­նիշը 15-ից առաջ էլ է եղել եւ նոյ­նիսկ աջակ­ցել է ցե­ղաս­պա­նու­թեանը։ Եւ հա­յերի հա­մար մի խնդիր է դար­ձել առաջ­նա­յին. թուրքե­րի հետ լե­զու գտնել, հաշ­տուել, թէ չէ հնա­րաւոր չի լի­նի ապ­րել այս տա­րածաշրջա­նում։ Ուստի մնա­ցած խնդիր­նե­րը դար­ձել են երկրոր­դա­կան… Հզօր պե­տու­թիւն կա­ռու­ցե­լով՝ վտան­գը չէ­զոքաց­նել եւ այսպի­սով յա­րաբե­րու­թիւններ ստեղ­ծել Թուրքիայի հետ,-այդ գա­ղափա­րը չի հա­մապա­տաս­խա­նել 15-ի ախ­տա­նիշով տա­ռապող­նե­րի վրայ։

Յա­ջողակ եւ ան­յա­ջողակ յանցագործներ

Ղա­րաբա­ղեան խնդրի պատ­ճա­ռով ղա­րաբա­ղեան քլա­նը երկրի ղե­կին նստեց, սա­կայն տե­սանք, որ այդ քլա­նը ըն­դա­մէնը իր սե­փական հարստաց­ման ծրագ­րի հար­ցը լու­ծեց, իսկ այժմ՝ միայն իր իշ­խա­նու­թեան վե­րար­տադրման խնդի­րը։ Ըն­դունե­լով օրէնք ապօ­րինի հարստաց­ման քրէակա­նաց­ման մա­սին, Հա­յաս­տա­նը փաս­տօ­րէն օրի­նակա­նաց­րեց մին­չեւ հի­մա պե­տական գան­ձա­րանը ապօ­րինի կո­ղոպ­տողնե­րի գոր­ծունէու­թիւնը, քան­զի օրէն­քը յե­տադարձ ուժ չու­նի եւ չի տա­րածուելու կո­ղոպ­տողնե­րի վրայ։ Ո՞վ էր ասել, որ քրէաբա­նու­թիւնը գի­տու­թիւն է, որն ու­սումնա­սիրում է ան­յա­ջողակ յան­ցա­գործնե­րին, իսկ քա­ղաքա­գիտու­թիւնը՝ յա­ջողակ։