ՍԵՒԱՆ ՏԷՅԻՐՄԵՆՃԵԱՆ
narekian2000@yahoo.com
Սահմանադրութեան շուրջ ընթացող վէճերը, որոնք մեծ մասամբ սեղմուած են «այո»ի ու «ոչ»ի արանքին, թիւ մէկ նիւթն են այսօր հասարակութեան։ Անցեալ շաբաթ անդրադարձ մը կատարած էինք 2011-2013 թուականներու սահմանադրական բարեփոխումներու քննարկումներուն, որոնք շատ աւելի ընդարձակ գետին մը ունէին իրենց տակ։ Իսկ այսօր առանց քննարկումներ իրականացնելու, առանց հանրային կարծիքը շօշափելու, առանց հասարակութեան լայն խաւերը ընդգրկելու կատարուած աշխատանքին մէջ՝ իշխանութիւնները մեզ դրած են կոտրած տաշտին առջեւ, կատարուած իրողութեան մը դիմաց՝ պահանջելով որ կա՛մ այո ըսենք, կա՛մ ոչ։ Կ՚ըսեմ՝ իշխանութիւնները, քանի որ խորհրդարանական ընդդիմադիր կուսակցութիւններն ալ, ՃՀՓ-ն ու ՀՏՓ-ն, ոչ մէկ ձեւով մասնակիցը դարձան այս գործընթացին, այլ միայն պարզ դիտողներն ըլլալու դատապարտուեցան ԱՔՓ-ՄՀՓ կրօնա-ազգայնական ճակատին կողմէ պատրաստուած նախագծին հապճեպ օրինականացումին։
Այս սահմանադրութիւնը ի՞նչպիսի լուծումներ կը նախատեսէ այն բազմաթիւ հարցերուն, որոնք առկայ են մեր հասարակութեան մէջ, ի մասնաւորի անոնց, որոնք կը վերաբերին մեզի՝ փոքրամասնութիւններուս։ Հարցեր, զորս չտեսնէինք թերեւս եթէ այսօր ամէն ինչ կատարեալ ըլլար (ունենայինք օրինաւոր պատրիարք մը կամ ընտրեալ համայնքային ու թաղային մարմիններ)՝ ողջ մերկութեամբ ցցուած են մեր առջեւ, հետեւաբար օրինակներ փնտռելու համար հեռուները նայելու պէտք չունինք։
Վերջին քանի մը տարիներուն փոքրամասնական կառոյցները՝ թաղային խորհուրդներ, խնամակալութիւններ, հոգաբարձութիւններ, ընտրութիւն չեն կրնար կատարել, քանի որ խոստացեալ կանոնադրութիւնը տակաւին չէ վաւերացուած (արդեօք վերջնական տեսք մը ունի՞։ Ատիկա ալ չենք գիտեր)։ Վերջին 10 տարիներուն առանց պատրիարքի մնացած համայնք մըն ենք եւ պատրիարքական ընտրութեան հարցը նոյնպէս վերածուած է թնճուկի մը։ Թէ՛ համայնքային, թէ վարչային պատկան մարմինները «այսօր-վաղը»ի խորամանկ քաղաքականութեամբ մը կ՚օրօրեն հասարակութիւնը, որ դիւրութեամբ քնանալու հակում մը ունենալուն՝ բարակին չի նայիր արդէն ու կը համակերպի ստեղծուած այս անել կացութեան, անսովորը սովորական նկատելով, անբնականը ընդունելով որպէս բնական վիճակ։
Համայնքային հաստատութիւնները՝ թաղային խորհուրդներ, հոգաբարձութիւններ, խնամակալութիւններ եւլն․ կարծէք ըլլային դեռ երէկ հիմնադրուած հաստատութիւններ, որոնք տակաւին չեն յստակեցուցած իրենց կարգավիճակը ու կը կարօտին կանոնադրութեան։ Ո՞վ կ՚ըսէ թէ անոնք ունին աւելի քան 150-200 տարուան անցեալ։
Պատրիարքութի՞ւնը հապա։ Կարծէք 555 տարուան հաստատութիւն մը չըլլար, այլ նորելուկ ընկերութիւն մը, որ չի գիտեր ինչպէս վարուիլ երբ իր գահակալը հիւանդացած է անբուժելիօրէն, եւ կը դառնայ անօրինաբար աթոռին վրայ բազմած փոխանորդի մը քմահաճոյքին առարկան։ Ու դեռ երրորդ մըն ալ, առանց խորհրդակցելու ատենապետութեանը յաւակնած մարմինին անդամներուն հետ, կ՚երթայ ու կը բանակցի երկրի նախագահին հետ, իշկիւզարութեան մեծագոյն օրինակը տալով, եւ պատրիարքական ընտրութիւնը կապել այս սահմանադրութեան ընդունումի կամ մերժումի հանրաքուէին։ Սահմանադրութիւն մը, որ ո՛չ մէկ լուծում կը բերէ ու պիտի բերէ այս եւ այլ բազմաթիւ հարցերուն, այլ ընդհակառակը՝ ա՛լ աւելի պիտի խորացնէ կնճիռները՝ միանձնեայ իշխանութեան հակումները խորացնելով ինչպէս երկրին, այլ նաեւ համայնքին մէջ։
Վէյսի Քայնաք, որ վարչապետի օգնական մըն է, անցեալ օր յայտարարած էր, թէ փոքրամասնութիւններ չկան երկրին մէջ։ Քայնաք ըսած էր, որ իրենք որպէս փոքրամասնութիւն չեն ընկալեր հրեայ, հայ, ասորի քաղաքացիները եւ թէ «փոքրամասնական վաքըֆ» արտայայտութիւնը Լոզանի դաշնագրէն բխող իրաւական արտայայտութիւն մըն է սոսկ։ Վերոյիշեալ պատկերը սակայն վարչապետի օգնականին խօսքերը չ՚արդարացներ։ Փոքրամասնութիւն կոչուին կամ ոչ, միայն Լոզանի դաշնագրին ապաւինելու հարկադրանքին տակ են անոնք, քանի որ իրենց իրաւունքները չեն ամրագրուած սահմանադրութեամբ եւ իւրաքանչիւր կառավարութիւն որպէս շնորհ անոնց կ՚ընծայէ սա կամ նա իրաւունքը՝ միշտ ունենալով յստակ ակնկալութիւններ՝ կա՛մ քուէ, կա՛մ քաղաքական նեցուկ եւ կա՛մ «99 առ հարիւր» տոկոսին կարծիքը (թէական անձի մը կողմէ իսկ յայտնուի), թէ «ցեղասպանութիւն չէ եղած»։ Հայ, յոյն, հրեայ կամ ասորի հազար ու մի օրինակներով կրնան արտայայտել իրենք զիրենք այս երկրին հաւասար քաղաքացիները չզգալու զգացումը, մինչդեռ վարչապետին այս կամ այն օգնականը, հին ու նոր վարիչները այս երկրին յաճախանք դարձած քանի մը նախադասութիւն միայն կրնան ըսել, որոնցմէ գլխաւորը «բայց մենք անոնց կալուածները ետ տուինք»ն է այս իշխանութեան օրօք՝ վրադիրք առանց մոռնալու ապաւիլ հանրութեան ներողամտութեան որ իրենցմէ մէկը (նախագահի աթոռին վրայ նստողը ու իր նախորդը) «կ՚ամբաստանուին» հայ ըլլալով։
Որպէս հայ քաղաքացի մը՝ որեւէ բանաւոր պատճառ չունիմ «այո՛» ըսելու համար այս սահմանադրութեան։ Պիտի ուզէի, որպէսզի նոր սահմանադրութիւնը ամրագրէր փոքրամասնութեանց իրաւունքները, զօրացնէր անոնց ներքին կառավարման համակարգը, ո՛չ թէ կրօնա-դաւանական, այլ ազգային-մշակութային ինքնութեամբ բնութագրէր զանոնք, ճամբայ հարթէր աշխարհիկ իշխանութեան մը գոյացումին, գոնէ՝ իրաւական կարգավիճակ մը տար պատրիարքութեան, հիմք տար զայն օժտելու համար կանոնագրութեամբ մը։ Բայց ապրիլին քուարկելի այս փաստաթուղթը ո՛չ միայն այս բոլորին համար մթնոլորտ մը չի ստեղծեր, այլ ա՛լ աւելի քմահաճ կարգադրութիւններու առիթ տալ կը խոստանայ՝ դուռ բանալով միանձնեայ ղեկավարի «շնորհաբաշխ» կարգադրութիւններուն։
Ուրեմն այժմէն իսկ բացայայտեմ քուէս։
Սրտի, խղճի ու մտքի ամենայն հանգստութեամբ՝
«Ո՛չ»։
