Քար Լռութիւն

Հայերէն լեզուի մէջ բացարձակ անխօսութիւնը բացատրող ասացուածք մըն է «Քար լռութիւն»ը։ Երբեմն ալ դիմելով Աստուածաշունչի պատումներուն, կ՚օգտագործենք «պապանձումն Զաքարիայի» կաղապարը։ Երկու ձեւին մէջ ալ կարելի է զգալ պոռթկում մը, ըմբոստութիւն մը։ Ձայնի մը կարիք կը զգաս, արձագանգի մը, բայց կը յայտնուիս խոր անձայնու­թեան մը մէջ։ Աղա­ղակ մըն է պա­հանջածդ, ճիչ մը, բո­ղոքի գո­ռում մը։

Վա­ղեմի բա­րեկամ մըն է լու­սանկա­րիչ, բա­նաս­տեղծ, հրա­պարա­կախօս եւ հա­սարա­կական գոր­ծիչ Մեհ­մէտ Էօզէր։ Կ՚ապ­րի Ան­գա­րա՝ խիստ հա­մեստ պայ­մաննե­րու մէջ։ Կի­նը՝ ճար­տար դեր­ձակ իր, ու­սե­րուն վրայ վեր­ցուցած է ըն­տա­նիքի ապ­րուստի հո­գերը։ Այ­լա այս զո­հողու­թիւնը կ՚ընէ, որ­պէսզի ամու­սի­նը, ինչպէս պի­տի ըսէր Պա­րոյր Սե­ւակ շա­լակած տա­նի աշ­խարհը իր հո­գերով։ Աշ­խարհի այդ հո­գերու զա­նազա­նու­թեան մէջ ձե­ւով մը իր ու­ղին խա­չաձե­ւուե­ցաւ մեզ հետ։ Մեզ­մէ լսեց Կո­միտաս վար­դա­պետի տա­ռապան­քը։ Ան նա­խապէս հան­դի­պած էր վար­դա­պետի երաժշտու­թեան։ Ձե­ւով մը ձեռք ան­ցուցած էր անոր ստեղ­ծա­գոր­ծութիւննե­րուն Սեր­կէյ Աս­լա­մազեանի կող­մէ լա­րաւոր քա­ռեակի վե­րածուած մշա­կումնե­րը։ Խիստ տպա­ւորուած էր լսած երաժշտու­թիւնով եւ կ՚ու­զէր աւե­լին գիտ­նալ մեր մի­նու­ճար վար­դա­պետի մա­սին։ Իմա­ցած­նե­րով թա­փան­ցեց նաեւ հայ ժո­ղովուրդի մեծ ող­բերգու­թեան։

Մեհ­մէտ Էօզէր մեր այդ հան­դի­պու­մէն ետք ալ շա­րու­նա­կեց իր որ­դեգրած ու­ղիով։ Ուր, ինչ անի­րաւու­թիւն որ կար, ուր ինչ դի­մադ­րութիւն անի­րաւու­թեան դէմ՝ Մեհ­մէտ միշտ հոն էր, թէ իր ոսպնեակով եւ թէ իր հա­սարա­կական գոր­ծի­չի կեր­պա­րով։ Բայց զգա­ցական գետ­նի վրայ անոր ամե­նամեծ տա­ռապան­քը եղաւ հայ ժո­ղովուրդի ապ­րած տան­ջանքը։ Իր վրայ շատ մեծ ցնցում գոր­ծեց, երբ պատ­մե­ցի մեծն Կո­միտա­սի տա­րագ­րութե­նէ վե­րադար­ձին իր տան պար­տէ­զին մէջ, ջրհո­րին վե­րեւ ապ­րած խե­լագար­ման նո­պայի պա­հը։ Ջրհո­րի կա­փարի­չը բա­ցած, մին­չեւ մէջ­քը դէ­պի ներս ծրած կը գո­ռար՝ «Վա­րու­ժան, Սիաման­թօ ձեռ­քերնիդ տուէք վեր քա­շեմ»։ Իր դրա­ցինե­րէն մէ­կը յա­ռաջա­ցած տա­րիքին իբ­րեւ ման­կա­կան տխուր յի­շատակ մը պատ­մած էր այս դէպ­քը ըն­կե­րոջս Յա­կոբին։ Աչ­քե­րուն առ­ջեւ պատ­կե­րաց­նե­լով շան­թա­հարուած էր Մեհ­մէտ։

Ան հի­մա հան­դէս կու գայ այդ սար­սուռին ար­գա­սիքը հան­դի­սացող գիր­քով մը։ «Ջրհո­րին յա­տակի քա­րը» կը կո­չուի այդ գիր­քը, ուր իր հա­ւաքած Արմին Ուէկ­նէ­րի, Սեր­կէյ Մի­խայ­լո­վիչի, Լէս­լի Տէ­յուի­սի եւ Հեն­րի Էդ­կինսը­նի ոսպնեակէն ցո­լացող լու­սանկար­նե­րը տրա­մադ­րած է իրեն ըն­կեր-բա­րեկամ զա­նազան գրող­նե­րու, պա­հան­ջե­լով որ իւ­րա­քան­չիւրը տպա­ւորու­թիւն մը շա­րադ­րեն այդ նկար­նե­րուն տակ։ Այս շա­բաթ «Ակօս»ի էջե­րուն մէջ ար­ժա­նի կեր­պով կ՚անդրա­դառ­նանք այդ գիր­քին։ Այս առ­թիւ ան­գամ մը եւս կը տա­րուինք մտա­ծելու թէ մարդկա­յին զգա­ցումնե­րու հա­մար անհրա­ժեշտ է միայն ու միայն մարդ ըլ­լալ եւ ոչ աւե­լին։ Միայն մարդն է որ պի­տի կա­րենայ զգալ մարդկա­յինօ­րէն։ Զգա­ցածին պի­տի ար­ձա­գան­գէ նոյն եղա­նակով եւ պի­տի մնայ մարդկու­թեան պա­հան­ջա­ծի սահ­մաննե­րուն մէջ։

Այս գի­տակ­ցութեան ու հա­մոզու­մին ընդմէ­ջէն կ՚ող­ջունեմ սի­րելի ըն­կե­րոջս վեր­ջին աշ­խա­տու­թիւնը։ Փառք ու պատիւ իր գիտակցութեան եւ զգացումներուն։ Զգացումներ, որոնք ուշ, թէ կանուխ պիտի յաջողին փառատել քար լռութիւնը։