Ինքնաճանաչման տրիենալէ

dzovinarlok@gmail.com

Հայաս­տա­նում Յու­լի­սից մեկ­նարկեց Ժա­մանա­կակից արուես­տի մի­ջազ­գա­յին տրիենա­լեն, որը անցնե­լու է մին­չեւ Դեկ­տեմբեր ամիս։ Արուես­տի գոր­ծե­րը, գա­ղափար­նե­րը, նա­խագ­ծե­րը ներ­կա­յաց­ւում են ոչ միայն մայ­րա­քաղա­քում, այլ Հա­յաս­տա­նի միւս քա­ղաք­նե­րում եւս, այն էլ ան­սո­վոր վայ­րե­րում, ստի­պելով տար­բեր ձե­ւով նա­յել այն ամե­նին, ին­չը մինչ այդ ծա­նօթ էր թւում։ Իրա­կանում մարդ իր ապ­րած տե­ղում եր­բեք չի նա­յում շուրջբո­լորը զբօ­սաշրջի­կի հե­տաքրքրու­թեամբ։ Նրա հա­յեաց­քը միշտ ուղղուած է դէ­պի ան­յայտ հե­ռու­նե­րը։ Եւ հէնց այդ հե­ռու­նե­րից հա­ռած հա­յեաց­քը գտնում եւ ստի­պում է քեզ յայտնա­գոր­ծել եւ նո­րովի նա­յել քո ու­շադրու­թիւնից դուրս մնա­ցած ար­ժէքնե­րին։ Ի դէպ այս տրիենա­լէի շնոր­հիւ ես խո­րին ակ­նա­ծան­քով սկսե­ցի վե­րաբե­րուել յատ­կա­պէս ճար­տա­րապետ­նե­րին եւ եկայ այն եզ­րա­կանու­թեան, որ տա­ղանդնե­րից ամե­նակա­րեւո­րը դա ճար­տա­րապե­տի տա­ղանդն է։

Փա­րիզից եկած Ֆե­լիչէ Վա­րինին, որը այս տրիենա­լէյի մաս­նա­կից­նե­րից է, շրջեց Երե­ւան քա­ղաքով եւ գտաւ այն շի­նու­թիւնը, որ­տեղ նա իրա­կանաց­րեց իր տա­րածա­կան արուես­տի աշ­խա­տան­քը։ Նա նկա­րում է ոչ թէ պաս­տա­ռի, այլ պա­տերի, տա­նիք­նե­րի եւ առաս­տաղնե­րի վրայ։ Երե­ւանում նա ընտրեց եր­կա­թու­ղա­յին կա­յարա­նի շէն­քի առաս­տա­ղը եւ կար­միր ու դե­ղին ներ­կե­րով ներ­կա­յաց­րեց «Վե­ցան­կիւններ, Շրջան­ներ Եւ Սե­ղան­ներ» ցու­ցա­հան­դէ­սը, որը բա­ցուեց Սեպ­տեմբե­րի 12-ին եւ այ­ցե­լու­նե­րը կա­րող են տես­նել Ֆե­լիչէի փո­խակեր­պումը մին­չեւ Նո­յեմ­բե­րի 12-ը։ Ցու­ցա­հան­դէ­սի բա­ցու­մը իրա­կանաց­րեց Հա­յաս­տա­նում Զուիցե­րիայի Հա­մադաշ­նութեան դես­պա­նատու­նը, քան­զի Վա­րինին ծնունդով Լո­քար­նո­յից էր եւ Զուիցե­րիայի քա­ղաքա­ցի։ Սա Զուիցե­րիայի կող­մից Հա­յաս­տա­նում եր­բե­ւէ արուած ամե­նամեծ մի­ջոցա­ռումն էր։ Տա­րիներ առաջ զուիցե­րական ֆիլ­մե­րի շա­բաթ եղաւ։ Իսկ առա­ջիկա­յում Հա­յաս­տան կայ­ցե­լէն եր­կու գրող­ներ։ Նա­խագ­ծի հա­մադ­րողն էր հա­յազ­գի Ադե­լինա Չու­բե­րեան ֆոն Ֆիւրշթեն­բերգը, որը նոյնպէս Զուիցե­րիայի քա­ղաքա­ցի է։

Սեպ­տեմբե­րի 14-ին մեկ­նե­ցինք մի նոր ցու­ցա­հան­դէ­սի բաց­մա­նը. այս ան­գամ դա կա­յացաւ Սե­ւանի թե­րակղզու վրայ գտնուող Գրող­նե­րի Միու­թեան հանգստեան տան հա­մալի­րում, որ­տեղ ծրագ­րի հա­մադ­րող Ռու­բէն Արեւ­շա­տեանը ներ­կա­յաց­րեց 10 տա­րի առաջ յղա­ցած իր երա­զան­քի իրա­կանա­ցու­մը, որն էր՝ ցու­ցադրել արուես­տի վար­պետներ Ջե­րարդ Բըր­նի, Յո­զեֆ Դա­բեր­նի­գի, Իգոր Գրու­բի­չի տե­սաֆիլ­մե­րը։ Նա ընտրեց ցու­ցադրու­թեան հա­մար հէնց Սե­ւանի հանգստեան տու­նը։ Մո­տեռ­նիստա­կան այս հրաշ­քը նոյնպէս հե­ռուից էր եկել մեր իրա­կանու­թիւն, բայց ժա­մանա­կի հե­ռուից։ Մենք առա­ջին ան­գամ նա­յեցինք այս հա­մար­ձակ հա­մալի­րին արուես­տա­գէտի աչ­քե­րով։ Այն բաղ­կա­ցած էր եր­կու շի­նու­թիւննե­րից. մէ­կը կա­ռու­ցուել էր Գէորգ Քո­չարի եւ Մի­քայէլ Մազ­մա­նեանի նա­խագ­ծով 1932-ին։ 1938-ին եր­կու ճար­տա­րապետ­ներն էլ աք­սո­րուե­ցին Սի­բիր, ինչպէս թե­լադ­րում էր ստա­լինեան բռնա­պետու­թեան տրա­մաբա­նու­թիւնը, որից խու­սա­փել անհնար էր։ Փառք Տի­րոջը, որ եր­կուսն էլ վե­րադար­ձան աք­սո­րից եւ 1963-ին Գէորգ Քո­չարին առա­ջար­կե­ցին վե­րակա­ռու­ցել շի­նու­թիւնը, եւ նա աւե­լաց­րեց մէկ սիւ­նի վրայ կանգնած թե­ռասը… Եր­կու շի­նու­թիւննե­րի մի­ջեւ խոր­քում երե­ւում է 9-րդ դա­րի Ս. Յա­րու­թիւն Եկե­ղեցին։ Կար­ծես Փա­ռաճա­նովի կամ Տար­կովսկու ֆիլ­մը դի­տես. մար­դիկ մօ­տենում են եկե­ղեցուն կամ հե­ռանում, եւ մարդկանց եր­թը հո­րիզո­նական գծի վրայ է, մինչ եկե­ղեցին յա­ւեր­ժա­կան ուղղա­հայեաց դիր­քում է գտնւում։ 2004-ին գրող­նե­րի հանգստեան տան հա­մալի­րը ընդգրկուեց սո­վետա­կան եւ ընդհան­րա­պէս սո­ցիալիս­տա­կան ճամ­բա­րի երկրնե­րի մո­տեռ­նիստա­կան շի­նու­թիւննե­րի հե­տազօտ­ման ծրագ­րի մէջ եւ գու­մար յատ­կա­ցուեց հե­տազօտ­ման եւ վե­րականգման աշ­խա­տանքնե­րի հա­մար։ «Հանգստեան տու­նը դա մի տեղ է, ուր ժա­մանա­կը կանգ է առ­նում»,-ոգե­ւորուած պատ­մում էր իր բաց­ման խօս­քում Ռու­բէ­նը եւ հե­տեւում, թէ ինչպէս է մի­ջավայ­րը վե­րականգնում մեր պատ­մութիւ­նը՝ վեր հա­նելով ակա­նաւոր մարդկանց սրբա­զան անուննե­րը…

Սեպ­տեմբե­րի 16-ին ար­դէն տե­ղափո­խուե­ցինք Սիւ­նի­քի մարզ։ Այստեղ ու­նենք 7 քա­ղաք­ներ. Կա­պան, Գո­րիս, Դաս­տա­կերտ, Սի­սիան, Քա­ջարան, Ագա­րակ, Մեղ­րի։ Կա­պանի ժա­մանա­կակից արուես­տի թան­գա­րանում տրիենա­լէի շրջա­նակ­նե­րում բա­ցուեց Ար­ման Գրի­գորեանի ցու­ցա­հան­դէ­սը։ Թան­գա­րանը իր մշտա­կան ցու­ցադրու­թեան մէջ շուրջ 400 նկար­ներ ու քան­դակներ է ցու­ցադրում եւ այնպիսի գործեր, որոնք պատիւ կը բերեն աշխարհի ցանկացած պատկերասրահին։

Մնում է աւելացնել, որ այս տրիենալէն իրագործում են Արուեստի Հայկական խորհուրդը՝ Մարինա Հարոյեանի տնօրինութեամբ, Արուեստ Աշխարհի համար հասարակական կազմակերպութիւնը, Հասրատեան հիմնադրամը եւ անշուշտ ծրագրի բազմաթիւ հովանաւորները, որոնք ցուցաբերում են իրենց նիւթական աջակցութիւնը։