ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ

ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ

Մտորումներ Ալբերտ Մկրտչեանի հրաժեշտի առիթով

Փետրուարի 28-ին կեանքին հրաժեշտ տուեց մեծագոյն հայ ռեժիսոր Ալբերտ Մկրտչեանը (1937-2018)

ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ

 

Նախորդ թիւի մէջ նշուեց մեր խօսելու իրա­ւունքի 30 տա­րին։ Այո, այ­լեւս ճշմար­տութիւն բարձրա­ձայ­նե­լու խնդիր չկայ։ 30 տա­րի շա­րու­նակ ճշմար­տա­բանե­ցինք, փա­կագ­ծե­րը բա­ցեցինք, գաղտնա­զեր­ծե­ցինք, քննա­դատե­ցինք ու քննա­դատե­ցինք, մե­ղադ­րե­լով ստեղ­ծուած հա­մակար­գը, որը թոյլ չի տա­լիս, որ մեր եր­կի­րը կա­յանայ, եւ վեր­ջա­պէս հաս­կա­ցանք, որ ճշմար­տա­խօսե­լով եր­կիր չի կա­ռուցւում։ Բա­ռերը հնա­ցան, յոգ­նե­ցին եւ իմաս­տազրկուեցին։ Եւ քա­նի որ եր­կի­րը առաջ չի գնում, ապա խօ­սում են անխտիր բո­լորը, հա­ւասա­րուե­լով իրար։ Ճար­տա­րապետ եւ երա­ժիշտ, հե­ղինա­կային եր­գե­րի կա­տարող Ար­թուր Մես­չեանը նկա­տում է.

«Մարդկա­յին նիւ­թը հա­ւասար չի կա­րող լի­նել եւ եր­բեմն պէտք է լսել նրանց, ով կա­րող է աւե­լին, քան դու»։

Սա­կայն երբ շար­քա­յին քա­ղաքա­ցին յայտնւում է նոյն տե­ղում, որ­տեղ կայ իրե­նից բարձր մէ­կը, ապա նա ջա­նում է միայն մի բա­նի՝ լու­սանկա­րուել այդ մար­դու կող­քին։ Այսքա­նը։ Իսկ երբ մար­դիկ հան­դի­պում էին ռե­ժիսոր Ալ­բերտ Մկրտչեանին, ապա նա բո­լորի հա­մար առա­ջին հեր­թին հան­րա­ճանաչ դե­րասան Մհեր (Ֆրու­զիկ) Մկրտչեանի եղ­բայրն էր, եւ նրանք իս­կոյն խնդրում էին պատ­մել որե­ւէ մի հա­զուա­գիւտ, դե­ռեւս ոչ ոքու կող­մից չլսուած դէպք Մհե­րի մա­սին։ Խե՛ղճ Ալ­բերտ Մկրտչեան։ Սո­վետա­կան շրջա­նին առ­հա­սարակ հան­դի­սատե­սը կի­նօ հաս­կա­ցու­թիւնը կա­պում էր միայն դե­րասա­նի հետ, այ­սինքն նրա հետ, ում տես­նում էր, իսկ ռե­ժիսո­րին ընդհան­րա­պէս կա­րեւո­րու­թիւն չէր տա­լիս։ Իսկ ի՞նչ ասենք միւս մաս­նա­գէտ­նե­րի մա­սին, որոնք մաս­նակցում էին ֆիլ­մի ստեղծմա­նը. օրի­նակ, կի­նօն­կարչի, օպե­րատո­րի, խմբագ­րի…Ի դէպ ներ­կա­յիս հայ կի­նօար­տադրող­նե­րի գլխա­ւոր թե­րու­թիւնը (ինչպէս նաեւ գիրք հրա­տարա­կող­նե­րի) հենց խմբագ­րի ի սպառ բա­ցակա­յու­թիւնն է։ Կայ շատ հե­տաքրքրա­կան մի ֆիլմ, որն է Ֆրան­սուա Տրիւ­ֆո­յի «Ամե­րիկեան գի­շեր»՝-ը. այն պատ­մում է, թէ որ­քա՚ն մար­դիկ են ներգրա­ւուած ֆիլ­մի ստեղծմա­նը։ Սա­կայն ֆիլ­մի հե­ղինա­կը այ­նուամե­նայ­նիւ մնում է ռե­ժիսո­րը. մեր ժա­մանակ­նե­րում ար­դէն դա հաս­կա­ցել են ոչ միայն կի­նօգէտ­նե­րը, այլ նաեւ հան­դի­սատե­սը։ Ուստի Ալ­բերտ Մկրտչեանը նրա աչ­քին բարձրա­ցել էր մին­չեւ այն գա­գաթը, որ­տեղ գտնւում էր իր եղ­բայր Մհեր Մկրտչեանը։ Բայց Ալ­բերտ Մկրտչեանը չէր լի­նի մե­ծու­թիւն, եթէ չը սաս­տէր հան­րութեանը.

«Շատ ծի­ծաղե­լի կը լի­նի, եթէ ինձ հա­ւասա­րեց­նէք Ֆրունզի­կի հետ։ Եր­կուսիս կեն­սագրու­թիւնը դրա­նով կը փշրէք, որով­հե­տեւ ես նրա­նից շատ բան եմ սո­վորել»։

Լե­նինա­կանի (այժմ Գիւմրի) տեքստիլ գոր­ծա­րանի ինքնա­գործ թա­տերա­կան խմբա­կում միասին էին խա­ղում՝ Ֆրունզիկ եւ Ալ­բերտ Մկրտչեան­նե­րը։ ֆրունզի­կը Բա­զազ Ար­տե­մի դե­րում էր, իսկ կրտսեր եղ­բայր Ալ­բերտը՝ Գի­քորի (ըստ Թու­մա­նեանի «Գի­քոր» պատ­մուած­քի)։ Երբ Գի­քորն ասում է «Բա­լը թանկ էր», Բա­զազ Ար­տե­մը այնպէս է Գի­քորին ապ­տա­կում, որ Ալ­բերտի աչ­քե­րից կայ­ծեր են դուրս թռնում (Ֆրունզիկն ապ­տա­կելուց առաջ հասցնում է եղ­բօ­րը շշու­կով նա­խատել «Կրկին ղու­մա՞ր ես խա­ղացել»)

Գե­ղարուես­տա-թա­տերա­կան ինստի­տու­տի դե­րասա­նական բա­ժինն աւար­տե­լիս Ալ­բերտը ռե­ժիսոր Վար­դան Աճե­մեանից առա­ջար­կութիւն ստա­ցաւ գալ Սունդու­կեանի անուան թատ­րոն, սա­կայն այնտեղ ար­դէն աշ­խա­տում էր Ֆրունզի­կը եւ կրտսեր եղ­բայրը հրա­ժարուեց։ Նա հան­դի­պեց Ֆրունզի­կի հետ ոչ թէ որ­պէս դե­րասան թա­տերա­բեմում, այլ որ­պէս բե­մադ­րող-ռե­ժիսոր իր սցե­նարով դրուած ֆիլ­մե­րում, որ­տեղ ստեղ­ծեց իր իսկ ապ­րած աշ­խարհը բո­լոր ման­րա­մաս­նե­րով. «Հին օրե­րի եր­գը» (1982), «Մեր ման­կութեան տան­գոն» (1984)… Ճա­նաչե­լով իր եղ­բօր Մհե­րի տա­ղան­դի շռայ­լութիւ­նը, նա կա­րողա­նում էր զսպել այն ի նպաստ ֆիլ­մի գա­ղափա­րի, խոս­տո­վանե­լով.

«Այն ռե­ժիսո­րը, որը չի ճա­նաչում Ֆրունզի­կին, կը կոր­ծա­նուի, որով­հե­տեւ կը նկա­րահա­նի ֆիլմ, որ­տեղ ծայ­րից ծայր միայն Ֆրունզի­կը կը լի­նի»։

Առա­ջին ան­գամ դի­տելով Ալ­բերտ Մկրտչեանի ֆիլ­մե­րը՝ միշտ զար­մա­նում էի. մի՞թէ հնա­րաւոր է տխուր նիւ­թե­րի շուրջ խօ­սել նման հու­մո­րով։ Իսկ յե­տոյ կրկին նա­յում էի կար­ծես առա­ջին ան­գամ։ 2000-ին էք­րան բարձրա­ցաւ «Ու­րախ աւ­տոբպու­սը»։ Կրկին սոս­կա­լի աղէտ, իսկ ֆիլ­մը պար­գե­ւում էր ու­րա­խու­թիւն։ Սա է իս­կա­կան արուես­տի դրսե­ւորումնե­րից բարձրա­գոյ­նը։

Kategoriler

ԱՌՕՐԵԱՅ