ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ

ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ

Յակոբ Վարդանեանն ու իր թոռնուհի Սոֆիա Վարդանեանը

dzovinarlok@gmail.com

Շատ դժո­­­­­­ւար ժա­­­­­­մանա­­­­­­կաշրջա­­­­­­նում է յայտնո­­­­­­ւել մարդկու­­­­­­թիւնը. մար­­­­­­դու կող­­­­­­մից ստեղ­­­­­­ծած մե­­­­­­քենան դար­­­­­­ձել է մար­­­­­­դուց աւե­­­­­­լի խե­­­­­­լացի եւ մե­­­­­­քենա­­­­­­յի հետ մրցելն անհնար է, որով­­­­­­հե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­տեւ այն տե­­­­­­ղեկա­­­­­­տուա­­­­­­կան անսպառ աղ­­­­­­բիւր է, խնդիր­­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րի լուծման հա­­­­­­ւաքա­­­­­­ծու։ Մար­­­­­­դուն մնա­­­­­­ցել է միայն արո­­­­­­ւես­­­­­­տի բնա­­­­­­գաւա­­­­­­ռը՝ իրեն ինքնար­­­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­յայ­­­­­­տե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­լու հա­­­­­­մար։ Եւ միայն արո­­­­­­ւեստն է ի վի­­­­­­ճակի այ­­­­­­սօր իս­­­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կան սէր առա­­­­­­ջաց­­­­­­նել, զգաց­­­­­­մունքներ շո­­­­­­յել…

Մար­­­­­­տի 9-ին Արամ Խա­­­­­­չատու­­­­­­րեանի հա­­­­­­մեր­­­­­­գասրա­­­­­­հում հան­­­­­­դի­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­սատե­­­­­­սը եր­­­­­­կար բաց չէր թող­­­­­­նում 18-եայ Սո­­­­­­ֆիա Վար­­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նեանին իր ելոյ­­­­­­թից յե­­­­­­տոյ. ծա­­­­­­փահա­­­­­­րում եւ ծա­­­­­­փահա­­­­­­րում էր։ Սի­­­­­­րոյ պա­­­­­­կաս ու­­­­­­նէր։ Շատ երե­­­­­­ւոյթներ այ­­­­­­սօր դժգո­­­­­­հու­­­­­­թիւն են առա­­­­­­ջաց­­­­­­նում հա­­­­­­յաս­­­­­­տանցու սրտում. վեր­­­­­­ջերս դժգո­­­­­­հու­­­­­­թեան նոր ալիք բարձրաց­­­­­­րեց կո­­­­­­չումնե­­­­­­րի շնոր­­­­­­հումը անշնորհք ան­­­­­­ձանց եւ ԱԺ-ում նոյ­­­­­­նիսկ հարց առա­­­­­­ջացաւ վե­­­­­­րաց­­­­­­նել այդ կո­­­­­­չումնե­­­­­­րը։ Եւ ահա բեմ է դուրս գա­­­­­­լիս երի­­­­­­տասարդ ջու­­­­­­թա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կահա­­­­­­րու­­­­­­հին, որին սի­­­­­­րում են լոկ իր տա­­­­­­ղան­­­­­­դի հա­­­­­­մար եւ ըմ­­­­­­բոշխնում են սպա­­­­­­սուած հա­­­­­­ճոյ­­­­­­քը, որը հա­­­­­­սու է միայն դա­­­­­­սական երաժշտու­­­­­­թեան մաս­­­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­գէտ­­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րին եւ սի­­­­­­րահար­­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րին, եւ ինչպէ՞ս նրան բաց թող­­­­­­նեն առանց սի­­­­­­րոյ խոս­­­­­­տո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­վանու­­­­­­թեան ծա­­­­­­փահա­­­­­­րու­­­­­­թիւննե­­­­­­րի։ 7 տա­­­­­­րեկա­­­­­­նից Սո­­­­­­ֆիան ելոյթներ է ու­­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նում. Սկզբից Չայ­­­­­­կովսկու անո­­­­­­ւան դպրո­­­­­­ցի բե­­­­­­մում, այ­­­­­­նուհե­­­­­­տեւ մրցոյթնե­­­­­­րում եւ փա­­­­­­ռատօն­­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րում։ Վեր­­­­­­ջա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­պէս դար­­­­­­ձաւ Տեթ­­­­­­մոլտ (Detmold Hochschule für Musik) քա­­­­­­ղաքի երաժշտա­­­­­­նոցի սան եւ ար­­­­­­դէն Հա­­­­­­յաս­­­­­­տանն է Սո­­­­­­ֆիային հրա­­­­­­ւիրում եւ նա Գեր­­­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նիայից ժա­­­­­­մանում է, որ­­­­­­պէսզի հան­­­­­­դէս գա հա­­­­­­յաս­­­­­­տանցի­­­­­­ների հա­­­­­­մար։

Հա­­­­­­մեր­­­­­­գը նո­­­­­­ւիրո­­­­­­ւած էր ֆրան­­­­­­սիական երաժշտու­­­­­­թեանը, քան­­­­­­զի Երե­­­­­­ւանում ֆրան­­­­­­կո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ֆոնիայի օրեր են, եւ հա­­­­­­մեր­­­­­­գին դի­­­­­­րիժոր Ռու­­­­­­բէն Ասատ­­­­­­րեանի ղե­­­­­­կավա­­­­­­րու­­­­­­թեամբ հնչե­­­­­­ցին Հեկ­­­­­­տոր Պեռ­­­­­­լիոզի «Բեատ­­­­­­րի­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­չէ եւ Բե­­­­­­նեդիկտ» օփե­­­­­­րայի նա­­­­­­խեր­­­­­­գանքը, Սե­­­­­­զար Ֆրան­­­­­­կի սիմ­­­­­­ֆո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նիա ռէ մի­­­­­­նոր ստեղ­­­­­­ծա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­գոր­­­­­­ծութիւննե­­­­­­րը։ Սո­­­­­­ֆիա Վար­­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նեանը նոյնպէս կա­­­­­­տարեց ֆրան­­­­­­սիական գործ. դա Մո­­­­­­րիս Ռա­­­­­­ւելի «Գնչու­­­­­­հի» հա­­­­­­մեր­­­­­­գա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­յին ռապ­­­­­­սո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­դիան էր՝ ջու­­­­­­թա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կի եւ նո­­­­­­ւագախմբի հա­­­­­­մար։ Սա­­­­­­կայն հա­­­­­­մեր­­­­­­գի զար­­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նախշն էր Էդ­­­­­­վարդ Միր­­­­­­զոեանի «Ինտրո­­­­­­դուկցիա եւ անընդհատ շար­­­­­­ժում» երաժշտա­­­­­­կան հրաշ­­­­­­քը, որը նաեւ բա­­­­­­ցայայ­­­­­­տեց Սո­­­­­­ֆիա ջու­­­­­­թա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կահա­­­­­­րու­­­­­­հու առեղ­­­­­­ծո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւածը։ Ին­­­­­­չո՞ւ ջու­­­­­­թակ։ Որ­­­­­­տե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ղի՞ց էր գա­­­­­­լիս ջու­­­­­­թա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կի ֆե­­­­­­նոմե­­­­­­նը Սո­­­­­­ֆիայի կեան­­­­­­քում։ Եւ ահա տա­­­­­­րինե­­­­­­րի խոր­­­­­­քից հա­­­­­­մացան­­­­­­ցից պե­­­­­­ղում եմ Սո­­­­­­ֆիայի մեծ հօր (պա­­­­­­պիկի) Յա­­­­­­կոբ Վար­­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նեանի ձայ­­­­­­նապնա­­­­­­կը, որ­­­­­­տեղ ռու­­­­­­սե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րէնով նշո­­­­­­ւած է ձայ­­­­­­նագրո­­­­­­ւած ստեղ­­­­­­ծա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­գոր­­­­­­ծութիւննե­­­­­­րի ցան­­­­­­կը. Ծի­­­­­­րանի ծառ (հայ­­­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կան ժո­­­­­­ղովրդա­­­­­­կան երգ),Կո­­­­­­միտա­­­­­­սի «Կռունկ»-ը, Ա. Խա­­­­­­չատու­­­­­­րեանի «Երգ –պոէմ»-ը, Ս.Պրո­­­­­­կոֆիեվի «Քայ­­­­­­լերգ Սէր առ երեք նա­­­­­­րինջնե­­­­­­րը» օփե­­­­­­րայից եւ այլն։ Իսկ նո­­­­­­ւագակ­­­­­­ցում է Յա­­­­­­կոբ Վար­­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նեանի կի­­­­­­նը՝ դաշ­­­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կահա­­­­­­րու­­­­­­հի Իրի­­­­­­նա Կոս­­­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նեանը։ Ձայ­­­­­­նագրու­­­­­­թիւննե­­­­­­րը 1958-1969թթ. Նրանք միասին հա­­­­­­մերգներ էին տա­­­­­­լիս եւ մի ան­­­­­­գամ Մոս­­­­­­կո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւայում, երբ հա­­­­­­մեր­­­­­­գասրա­­­­­­հում կողք կող­­­­­­քի նստած էին Ադամ Խու­­­­­­դոեանն ու Տմիթ­­­­­­րի Շոս­­­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կովի­­­­­­չը, ապա վեր­­­­­­ջինս ապ­­­­­­շած դի­­­­­­մում է Խու­­­­­­դոեանին եւ ասում Յա­­­­­­կոբ Վար­­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նեանի կա­­­­­­տար­­­­­­ման մա­­­­­­սին հե­­­­­­տեւեալը. «Նա անում է աւե­­­­­­լին, քան գրել է հե­­­­­­ղինա­­­­­­կը»։ Ձայ­­­­­­նասփիւ­­­­­­ռով ինձ բախտ վի­­­­­­ճակո­­­­­­ւեց լսել Յա­­­­­­կոբ Վար­­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նեանի «Ինտրո­­­­­­դուկցիա եւ անընդհատ շար­­­­­­ժում»-ը։ Ես ինձ զգա­­­­­­ցի ու­­­­­­րիշ մո­­­­­­լորա­­­­­­կում. նման կա­­­­­­տարում չէի լսել իմ կեան­­­­­­քում։ Նման խո­­­­­­րու­­­­­­թիւն։ Ին­­­­­­քը Էդ­­­­­­վարդ Միր­­­­­­զոեանը պատ­­­­­­մում էր, որ «աշ­­­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­տան­­­­­­քի ըն­­­­­­թացքում օգ­­­­­­տո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւել եմ Յա­­­­­­կոբ Վար­­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նեանի ար­­­­­­ժէ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­քաւոր խոր­­­­­­հուրդնե­­­­­­րից, որին հա­­­­­­մարում եմ առաջ­­­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կարգ ջու­­­­­­թա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կահար եւ այս գոր­­­­­­ծի հա­­­­­­մահե­­­­­­ղինա­­­­­­կը»։

Սո­­­­­­ֆիային եր­­­­­­կու տա­­­­­­րի առաջ էի լսել իր մե­­­­­­նահա­­­­­­մեր­­­­­­գին, եւ նա չա­­­­­­փազանց առա­­­­­­ջադի­­­­­­մել էր։ Ջու­­­­­­թա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կահար Վա­­­­­­նեա Ազա­­­­­­րեանի կար­­­­­­ծի­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­քով Սո­­­­­­ֆիան ոս­­­­­­տիւն էր կա­­­­­­տարել, վար­­­­­­պե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­տու­­­­­­թիւն էր ձեռք բե­­­­­­րել։ Նրա առ­­­­­­ջեւ բա­­­­­­ցուել է հե­­­­­­տաքրքիր եւ յա­­­­­­գեցած ապա­­­­­­գայ, իսկ ինձ հե­­­­­­տաքրքրեց մեր ջու­­­­­­թա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կի դպրո­­­­­­ցի ան­­­­­­ցեալը. ին­­­­­­չո՞ւ ես մին­­­­­­չեւ հի­­­­­­մա եր­­­­­­բեք չէի լսել Յա­­­­­­կոբ Վար­­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նեանի անու­­­­­­նը (1928-1981)։ Ու­­­­­­րեմն այս տա­­­­­­րի այդ ակա­­­­­­նաւոր երաժշտի 90-ամեակն է։ Ես խնդրե­­­­­­ցի պատ­­­­­­մել Յա­­­­­­կոբ Վար­­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նեանի մա­­­­­­սին իր սա­­­­­­նին՝ Վա­­­­­­նեա Ազա­­­­­­րեանին եւ նա եր­­­­­­կար եւ ոգե­­­­­­ւորո­­­­­­ւած պատ­­­­­­մեց ինձ Վար­­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նեան անկրկնե­­­­­­լի ֆե­­­­­­նոմե­­­­­­նի մա­­­­­­սին.

«Նա եզա­­­­­­կի էր իր էու­­­­­­թեամբ, մասշտա­­­­­­բով եւ արիու­­­­­­թեամբ։ Կան անուններ եւ կան բո­­­­­­լոր սահ­­­­­­մաննե­­­­­­րից եւ որա­­­­­­կաւո­­­­­­րումնե­­­­­­րից դուրս ան­­­­­­ձեր։ Վար­­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նեանի խմբագ­­­­­­րութիւննե­­­­­­րի մա­­­­­­սին ջու­­­­­­թա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կահար Կա­­­­­­րօ Հայ­­­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­պետեանն ասում էր, որ դա այս կամ այն մա­­­­­­տով նո­­­­­­ւագե­­­­­­լու նշումներ չեն լոկ. Վար­­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նեանը մի գլուխ բարձր էր միւսնե­­­­­­րից։ Պէտք էր շփո­­­­­­ւել այդ երաժշտի հետ, որ­­­­­­պէսզի ըմբռնէիք նրա մտա­­­­­­հորի­­­­­­զոնը»։

Ու­­­­­­զում էի Մար­­­­­­տի 9-ի հա­­­­­­մեր­­­­­­գի մա­­­­­­սին գրել, բայց այս գրու­­­­­­թիւնը գնաց ու­­­­­­րիշ ուղղու­­­­­­թեամբ եւ նո­­­­­­ւիրո­­­­­­ւեց 60 տա­­­­­­րի առաջ «Ինտրո­­­­­­դուկցիա եւ անընդհատ շար­­­­­­ժում» ստեղ­­­­­­ծա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­գոր­­­­­­ծութիւ­­­­­­նը կա­­­­­­տարած Յա­­­­­­կոբ Վար­­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նեանին։ Այն ժա­­­­­­մանակ նա 30 տա­­­­­­րեկան էր։ Կար­­­­­­ծում եմ ար­­­­­­ժա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նի է խո­­­­­­նարհմա­­­­­­նը։

«Նա հաս­­­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նում էր ամէն ինչ»,- աւար­­­­­­տեց իր խօս­­­­­­քը Վար­­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նեանի մա­­­­­­սին Ազա­­­­­­րեանը։