ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ

ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ

Ողջո՛յն, Մայիսեան եռատօն

Այս օրերին մենք տեսանք ինքներս մեզ այնպէս, ինչպէս կան­­­խա­­­­­­­տեսել էր ինքն Աս­­­տո­­­­­­­ւած։

Զար­­­մա­­­­­­­նում են, մի՞ թէ այդ նոյն ժո­­­ղովուրդն է, որը մու­­­րում էր ընտրա­­­կաշառք ան­­­ցեալ տա­­­րի։ Կար­­­ծում եմ մար­­­դու ներ­­­սում դաշ­­­նա­­­­­­­մու­­­րի պէս ստեղ­­­նա­­­­­­­շար կայ. կա­­­րող ես ահա­­­ւոր անշնորհք մի բան նո­­­ւագել այդ նո­­­թանե­­­րով, բայց կա­­­րող ես աս­­­տո­­­­­­­ւածա­­­յին մե­­­ղեդի հնչեց­­­նել։ Այ­­­սօր հա­­­յը դար­­­ձաւ աշ­­­խարհի հա­­­մար մարդկա­­­յին դրսե­­­ւոր­­­ման բարձրա­­­գոյն օրի­­­նակ։ Բազ­­­մա­­­­­­­թիւ օտա­­­րերկրեայ լրա­­­տուա­­­կան մի­­­ջոց­­­ներ ապ­­­րե­­­­­­­ցին Երե­­­ւանում անե­­­րեւա­­­կայե­­­լի օրեր. մի պե­­­լառուս լրագ­­­րող անո­­­ւանեց մեր այս յաղ­­­թա­­­­­­­կան օրե­­­րը կառ­­­նա­­­­­­­վալ, ճշմա­­­րիտ ռուս լրագ­­­րողնե­­­րը որա­­­կում էին որ­­­պէս յե­­­ղափո­­­խու­­­թեան փա­­­ռատօն, ան­­­շուշտ, հա­­­մեմա­­­տում էին Ռու­­­սաստա­­­նի հետ եւ… ար­­­տասւում. «Տխուր է, ո՛չ, հա­­­յերի հա­­­մար ու­­­րախ ենք, բայց մեզ հա­­­մար տխուր է։ Հի­­­մա հայ­­­կա­­­­­­­կան դրօշն է ծա­­­ծան­­­ւում, բայց հա­­­ւատում եմ, որ մի օր էլ ռու­­­սա­­­­­­­կան դրօ­­­շը կը ծա­­­ծանո­­­ւի եւ մեզ մօտ էլ կը յաղ­­­թի ազա­­­տու­­­թիւնը»։ Ո՞վ գի­­­տի, երբ դա կը լի­­­նի։ Ահա թէ ինչ է ասում այդ մա­­­սին հրա­­­պարա­­­կախօս Ան­­­տոն Օրե­­­խը. «Իշ­­­խա­­­­­­­նու­­­թիւննե­­­րը ամէն տեղ նոյնն են, միայն ժո­­­ղովուրդներն են տար­­­բեր։ Նա­­­յում եմ հա­­­յերին եւ հաս­­­կա­­­­­­­նում, որ մեզ Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նից բա­­­ժանում է ոչ թէ 1800 քմ Մոս­­­կո­­­­­­­ւայի եւ Երե­­­ւանի մի­­­ջեւ, այլ՝ 1800 լու­­­սա­­­­­­­յին տա­­­րիներ»։

Մա­­­յիսի 1-ին հայ ժո­­­ղովուրդը մի մար­­­դու պէս 12 ժամ կանգնեց Հան­­­րա­­­­­­­պետու­­­թեան հրա­­­պարա­­­կում, սպա­­­սելով հան­­­րա­­­­­­­պետա­­­կան­­­նե­­­­­­­րի քո­­­ւէար­­­կութեանը։ Բայց նրանք քննու­­­թեան են­­­թարկե­­­ցին ժո­­­ղովրդի ընտրեալ Նի­­­կոլ Փա­­­շինեանին։ Եւ մենք առա­­­ջին ան­­­գամ լսե­­­ցինք նրանց մտքե­­­րը։ Միայն եր­­­կուսի­­­նը մէջ բե­­­րեմ առանց անուննե­­­րը տա­­­լով. «Լաւ էլ ժո­­­ղովրդա­­­վարա­­­կան եր­­­կիր ենք, եթէ մեզ մօտ կա­­­տար­­­ւում է ժո­­­ղովրդա­­­վարա­­­կան յե­­­ղափո­­­խու­­­թիւն» եւ «Այստեղ չկայ գէթ մէ­­­կը, որի մեղ­­­քի պատ­­­ճա­­­­­­­ռով սա չի կա­­­տարո­­­ւել»։ Ժա­­­մեր շա­­­րու­­­նակ Նի­­­կոլ Փա­­­շինեանը պա­­­տաս­­­խա­­­­­­­նում էր այն հար­­­ցե­­­­­­­րին, որոնք առա­­­ջացել էին հէնց նրանց իշ­­­խա­­­­­­­նու­­­թեան շնոր­­­հիւ… Նաեւ շան­­­տաժ էին անում, թէ իբր ատրպէյ­­­ճա­­­­­­­նական զօր­­­քե­­­­­­­րը այս յե­­­ղափո­­­խու­­­թեան պատ­­­ճա­­­­­­­ռով կու­­­տա­­­­­­­կուել են սահ­­­մա­­­­­­­նին։ Սուտ, որով­­­հե­­­­­­­տեւ Ատրպէյ­­­ճա­­­­­­­նը աշ­­­խարհի միւս բո­­­լոր երկրնե­­­րի նման աչ­­­քե­­­­­­­րը չորս արած սպա­­­սում էր հան­­­գուցա­­­լուծմա­­­նը, նա­­­խան­­­ձե­­­­­­­լով եւ յոյս փայ­­­փա­­­­­­­յելով, որ գու­­­ցէ քա­­­ղաքա­­­ցիական պա­­­տերազմ ծա­­­գի։ Ո՛չ, սա մեր ըն­­­տա­­­­­­­նեկան յե­­­ղափո­­­խու­­­թիւնն էր։ Պահն էր եկել, որ­­­պէսզի հա­­­մակար­­­գը փո­­­խուէր։ Տրա­­­մադ­­­րութիւ­­­նը փո­­­խուէր։ Դէմ­­­քի դժկա­­­մու­­­թիւնը կոր­­­չէր։ Մեր մի­­­ջի ստրու­­­կը նա­­­հան­­­ջէր։ Եւ դա ոչ միայն կա­­­տարո­­­ւեց, այլ դար­­­ձաւ ան­­­դառնա­­­լի։ Այ­­­լեւս եր­­­բեք Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նը չի լի­­­նի նախ­­­կի­­­­­­­նի նման եր­­­կիր։ Բայց հան­­­րա­­­­­­­պետա­­­կան կու­­­սակցու­­­թիւնը չէր լի­­­նի հան­­­րա­­­­­­­պետա­­­կան կու­­­սակցու­­­թիւն, եթէ ըն­­­դունէր, որ նա այ­­­լեւս գո­­­յու­­­թիւն չու­­­նէր, որով­­­հե­­­­­­­տեւ իրա­­­կանում այդ կու­­­սակցու­­­թիւնը եր­­­բեք չի էլ եղել։ Եթէ եղել էր եւ կար, ու­­­րեմն ո՞ւր էին այն 350,000 – 500,000 ան­­­դամնե­­­րը (եթէ չեմ սխալ­­­ւում), երբ նրանց ընտրած վար­­­չա­­­­­­­պետին մեր­­­ժում էր ողջ Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նը։ Ին­­­չե­­­­­­­ւէ, հա­­­մեմա­­­տելով եր­­­կու վար­­­չա­­­­­­­պետ­­­նե­­­­­­­րի ընտրու­­­թիւններ՝ Սերժ Սարգսեանի եւ Նի­­­կոլ Փա­­­շինեանի, ու­­­նե­­­­­­­ցանք հե­­­տեւեալ պատ­­­կե­­­­­­­րը.

Սարգսեանին տո­­­ւեցին 8 հարց, Փա­­­շինեանին՝ 26, Սարգսեանի ընտրու­­­թեան ժա­­­մանակ նիս­­­տը տե­­­ւեց 5 ժամ, իսկ Փա­­­շինեանի՝ 8 ժամ 45 րո­­­պէ։

Ար­­­դիւնքում հան­­­րա­­­­­­­պետա­­­կան­­­նե­­­­­­­րին Նի­­­կոլի թեկ­­­նա­­­­­­­ծու­­­թիւնը չհա­­­մոզեց եւ ժո­­­ղովուրդը ինչ-որ մի երկվայրկեան հիաս­­­թա­­­­­­­փուեց, այ­­­նուհե­­­տեւ էլ աւե­­­լի հա­­­մախմբո­­­ւեց եւ ու­­­ժե­­­­­­­ղացաւ։ Այդպի­­­սին է այս ֆան­­­թասթիկ յե­­­ղափո­­­խու­­­թեան առանձնա­­­յատ­­­կութիւ­­­նը։ Սա­­­կայն հե­­­տեւով ԱԺ-ի նիս­­­տին, ես նկա­­­տեցի մի հե­­­տաքրքրա­­­կան բան. Նի­­­կոլին բո­­­լոր պատ­­­գա­­­­­­­մաւոր­­­նե­­­­­­­րը ար­­­դէն ըն­­­դունում էին որ­­­պէս իրա­­­կան վար­­­չա­­­­­­­պետ, բայց Նի­­­կոլ-վար­­­չա­­­­­­­պետին (ի տար­­­բե­­­­­­­րու­­­թիւն Սերժ-վար­­­չա­­­­­­­պետի) նրանք յանդգնում էին քննա­­­դատել, նոյ­­­նիսկ դէմ քո­­­ւէար­­­կել, ին­­­չը հնա­­­րաւոր չէր ան­­­ցեալում։ Այսպի­­­սով ազա­­­տու­­­թիւնը ներ­­­թա­­­­­­­փան­­­ցեց նաեւ այս եր­­­բեմնի սո­­­վետա­­­կան պա­­­տերից ներս եւ դա նոյնպէս յաղ­­­թա­­­­­­­նակ էր։

Թէ ի՛նչ եղաւ հե­­­տեւեալ օրը, անհնար է նկա­­­րագ­­­րել։ Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նի բո­­­լոր ճա­­­նապարհնե­­­րը անխտիր շրջա­­­փակո­­­ւեցին։ Եւ այդ 55 հան­­­րա­­­­­­­պետա­­­կան­­­նե­­­­­­­րը յայտնո­­­ւեցին տնա­­­յին կա­­­լան­­­քի մէջ, որով­­­հե­­­­­­­տեւ նրանք ոտ­­­քով դուրս գա­­­լու երես չու­­­նէին, նրանց դռնե­­­րին պար­­­մա­­­­­­­նինե­­­րը «դա­­­ւաճան» էին փակցնում, օճառ­­­ներ դնում նրանց տան շե­­­մին։ Նրանք ար­­­ժա­­­­­­­նացան անջնջե­­­լի «վա­­­սակ» խա­­­րանի…Մա­­­յիսի 2-ին հան­­­րա­­­­­­­պետա­­­կան­­­նե­­­­­­­րը չդի­­­մացան եւ յայտնե­­­ցին, որ Մա­­­յիսի 8-ին կը քո­­­ւեար­­­կեն Նի­­­կոլի օգ­­­տին։ Հարց է ծա­­­գում. ին­­­չո՞ւ ու­­­րեմն Մա­­­յիսի 1-ին դա չա­­­րեցին։ Հան­­­րա­­­­­­­պետա­­­կան պատ­­­գա­­­­­­­մաւոր Յա­­­կոբ Յա­­­կոբեանն, օրի­­­նակ, ասաց. «Մենք Մա­­­յիսի 1-ին քո­­­ւէար­­­կե­­­­­­­ցինք Նի­­­կոլի դէմ, որ­­­պէսզի Մա­­­յիսի 8-ին քո­­­ւէար­­­կենք կողմ»։ Լսե՞լ էինք նման ան­­­հե­­­­­­­թեթու­­­թիւն։ Մէկ շա­­­բաթով մատ­­­նել եր­­­կի­­­­­­­րը անիշ­­­խա­­­­­­­նու­­­թեան… սա ար­­­դէն իրօք պե­­­տական դա­­­ւաճա­­­նու­­­թիւն է եւ փա՛ռք տանք Աստծուն, որ Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նի ժո­­­ղովուրդը դրսե­­­ւորեց առա­­­ւելա­­­գոյն համ­­­բե­­­­­­­րատա­­­րու­­­թիւն եւ կար­­­գա­­­­­­­պահու­­­թիւն։

«Մենք պէտք է բա­­­րեացա­­­կամօ­­­րէն աշ­­­խա­­­­­­­տենք Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նի հետ, չխո­­­ցելով եղ­­­բայրա­­­կան ժո­­­ղովրդի մշա­­­կոյ­­­թը, քա­­­ղաքակրթո­­­ւածու­­­թիւնն ու ազ­­­գա­­­­­­­յին ար­­­ժա­­­­­­­նապատ­­­ւութիւ­­­նը»,-զգու­­­շացրեց ռուս պատ­­­մա­­­­­­­գէտ Նի­­­կոլայ Պլա­­­տոշ­­­կի­­­­­­­նը։ Իսկ ռուս քա­­­ղաքա­­­գէտ Ար­­­կա­­­­­­­դիյ Դուբնո­­­վը խոս­­­տո­­­­­­­վանեց. «Այն ինչ կա­­­տարո­­­ւեց Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նում, չու­­­նի աշ­­­խարհում նա­­­խադէպ։ Պար­­­զո­­­­­­­ւեց, որ հա­­­յերը մեծ ժո­­­ղովուրդ են, ես պար­­­ծե­­­­­­­նում եմ…»

Իսկ ինչ վե­­­րաբեր­­­ւում է Նի­­­կոլ Փա­­­շինեանի վար­­­չա­­­­­­­պետի ընտրու­­­թեան ձգձգմա­­­նը, որը ձեռ­­­նարկե­­­ցին հան­­­րա­­­­­­­պետա­­­կան­­­նե­­­­­­­րը, ապա շատ հա­­­ւանա­­­կան է, որ օլի­­­գարխնե­­­րը, զրկո­­­ւելով իշ­­­խա­­­­­­­նու­­­թիւնից, խո­­­ցելի են դառ­­­նում մի­­­ջազ­­­գա­­­­­­­յին ար­­­դա­­­­­­­րադա­­­տու­­­թեան մար­­­միննե­­­րի կող­­­մից, որոնք պատ­­­րաստ են սա­­­ռեց­­­նել նրանց օֆ­­­շո­­­­­­­րային բան­­­կա­­­­­­­յին հա­­­շիւ­­­նե­­­­­­­րը։ Վեր­­­լուծա­­­բան­­­նե­­­­­­­րը ցոյց են տա­­­լիս այն մե­­­խանիզ­­­մը, որով օլի­­­գարխնե­­­րը 
կա­­­րող են վե­­­րադարձնել թա­­­լանած 
մի­­­լիառ­­­նե­­­­­­­րը եւ այսպի­­­սով տեղ ապա­­­հովել իրենց ըն­­­տա­­­­­­­նիք­­­նե­­­­­­­րի հա­­­մար երկրագնդի վրայ։

Մա­­­յիսը տօ­­­ներով լի ամիս է հայ ժո­­­ղովրդի հա­­­մար։ Աս­­­տո­­­­­­­ւած կա­­­մեցաւ, որ Մա­­­յիսի 8-ին եր­­­կու տօ­­­ներին գու­­­մա­­­­­­­րուի եւս մէ­­­կը եւ ու­­­նե­­­­­­­նանք եռա­­­տօն. Մա­­­յիսի 8-9-ը (1992) Շու­­­շիի ազա­­­տագրման, ինչպէս նաեւ Հայ­­­րե­­­­­­­նական Մեծ պա­­­տերազ­­­մի (1941-1945) յաղ­­­թա­­­­­­­նակի օրերն են։