ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ

ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ

Թատերական ֆորում Երեւանում

dzovinarlok@gmail.com

1991-ի Դեկ­­տեմբե­­րի 8-ին Սո­­վետա­­կան Միու­­թիւնը դա­­դարեց իր գո­­յու­­թիւնը որ­­պէս աշ­­խարհա­­քաղա­­քական միաւոր։ Մի­­մեան­­ցից ան­­կա­­­խացած պե­­տու­­թիւննե­­րը սա­­կայն միացան նոր կազ­­մի մէջ, որը կո­­չուեց ԱՊՀ (Ան­­կախ Պե­­տու­­թիւննե­­րի Հա­­մագոր­­ծակցու­­թիւն)։ ԱՊՀ երկրնե­­րի կազ­­մում չկան Բալթեան երեք հան­­րա­­­պետու­­թիւննե­­րը եւ Վրաս­­տա­­­նը։ Սա­­կայն մա­­յիսի 15-21 Սո­­վետա­­կան Միու­­թեան բո­­լոր նախ­­կին հան­­րա­­­պետու­­թիւննե­­րին Երե­­ւանում միաց­­րեց թատ­­րո­­­նը։ Կա­­յացաւ 3-րդ թա­­տերա­­կան ֆո­­րու­­մը, որին մաս­­նակցե­­ցին ԱՊՀ եւ Բալ­­թեան երկրնե­­րը ու Վրաս­­տա­­­նը։ Թո­­ւով 12 երկրներ։ Առա­­ջին ֆո­­րու­­մը կա­­յացել էր 2012-ին Կիշ­­նե­­­ւում (Մոլ­­դո­­­վա), երկրոր­­դը 2015-ին Մինսկում (Բե­­լառուս), իսկ Երե­­ւանից յե­­տոյ չոր­­րորդը տե­­ղի կու­­նե­­­նայ Տաշ­­քենդում (Ուզբեկստան)։ Ֆո­­րու­­մի լե­­զուն ռու­­սե­­­րէնն էր, որը Սո­­վետա­­կան Միու­­թեան պե­­տական լե­­զուն էր եւ որով իրա­­կանաց­­ւում են ԱՊՀ երկրնե­­րի միջ­­պե­­­տական շփումնե­­րը։ Ֆո­­րու­­մի աջա­­կից­­ներն են Թա­­տերա­­կան Միու­­թիւննե­­րի մի­­ջազ­­գա­­­յին հա­­մադաշ­­նութիւ­­նը եւ ԱՊՀ ան­­դամ երկրնե­­րի հու­­մա­­­նիտար հա­­մագոր­­ծակցու­­թեան միջ­­պե­­­տական հիմ­­նադրա­­մը. ահա այսպի­­սի եր­­կար անո­­ւանում։ Իսկ ար­­դէն Հա­­յաս­­տա­­­նում ֆո­­րու­­մի կա­­յացու­­մը ապա­­հուում էր Հա­­յաս­­տա­­­նի Թա­­տերա­­կան Միու­­թիւնն ու Մշա­­կոյ­­թի նա­­խարա­­րու­­թիւնը։ Ֆո­­րու­­մի առանձնա­­յատ­­կութիւ­­նը նրա­­նում էր, որ այն ստեղ­­ծել էր հար­­թակ երի­­տասարդ բե­­մադ­­րիչնե­­րի հա­­մար։

Հիւր էին եկել ոչ միայն ռե­­ժիսոր­­ներ ու դե­­րասան­­ներ, այլ նաեւ թա­­տերա­­կան քննա­­դատ­­ներ, փոր­­ձա­­­գէտ­­ներ։ Հէնց փոր­­ձա­­­գէտ­­նե­­­րի խոր­­հուրդը հսկա­­յական աշ­­խա­­­տան­­քի շնոր­­հիւ կա­­տարել էր ներ­­կա­­­յացումնե­­րի ընտրու­­թիւնը, իսկ ժիւ­­րին ընտրեց ար­­դէն այս ֆո­­րու­­մի լա­­ւագոյն ներ­­կա­­­յացու­­մը եւ շնոր­­հեց Կրան –Պրի մրցա­­նակը («Ոս­­կէ հո­­վանոց») «Ես այստեղ եմ» ներ­­կա­­­յաց­­մա­­­նը, որը բե­­մադ­­րել էր Տա­­թեւ Մել­­քո­­­նեանը, իսկ դե­­րակա­­տար Արամ Կա­­րախա­­նեանը ճա­­նաչո­­ւեց ֆո­­րու­­մի լա­­ւագոյն դե­­րասան։ Միւս տա­­րի նա կմաս­­նակցի Մոս­­կո­­­ւայում Չե­­խովի անո­­ւան թա­­տերա­­կան փա­­ռատօ­­նին։ Ի՞նչ կա­­րելի է ասել Կա­­րախա­­նեանի մա­­սին։ Նման դե­­րասան դժո­­ւար է նոյ­­նիսկ երե­­ւակա­­յել, աչ­­քե­­­րիդ չես հա­­ւատում՝ դի­­տելով նրա խա­­ղը։ Այժմ ընդհա­­տեմ մրցոյ­­թա­­­յին տե­­ղեկատ­­ւութիւ­­նը, թէ ով ինչ վաս­­տա­­­կեց եւ անդրա­­դառ­­նամ թատ­­րո­­­նին, քան­­զի թա­­տերա­­կան տօ­­նը սկսւում է այն պա­­հից, երբ դահ­­լի­­­ճում լոյ­­սե­­­րը մա­­րում են եւ կա­­յանում է աշ­­խարհում ամե­­նամո­­գական գոր­­ծընթա­­ցը, որն է. հան­­դի­­­սատե­­սի հան­­դի­­­պու­­մը բե­­մում կա­­տարուող գոր­­ծո­­­ղու­­թեանը։

Հե­­տաքրքիր մի­­տում նկա­­տուեց թա­­տերա­­կան մտքի մէջ. մտո­­րումներ իշ­­խա­­­նու­­թեան շուրջ։ Ար­­դեօք իշ­­խա­­­նու­­թիւն ու­­նե­­­նալ նշա­­նակում է ինչ ու­­զել՝ այն էլ անել։ Նոյ­­նիսկ եթէ օրէն­­քը, ժո­­ղովուրդը, վեր­­ջա­­­պէս, իշ­­խա­­­նակի­­րը ինքնի­­րեն թոյլ է տա­­լիս նման կերպ գոր­­ծել, ապա թատ­­րո­­­նը ապա­­ցու­­ցում է, որ կայ նաեւ մի վե­­րին ուժ, վե­­րին Ճշմար­­տութիւն, որը վաղ թէ ուշ հան­­դէս է գա­­լու իր ողջ ու­­ժով։

Եր­­կու ներ­­կա­­­յացում նո­­ւիրո­­ւած էր Մե­­դեային։ Եւ­­րի­­­պիդը գրել էր «Մե­­դեա» ող­­բերգու­­թիւնը 5-րդ դա­­րում մեր թո­­ւար­­կութիւ­­նից առաջ։ Ան­­ցան այն ժա­­մանակ­­նե­­­րը, երբ հան­­դի­­­սատե­­սը ի վի­­ճակի էր մտիկ անել եր­­կա­­­րաշունչ մե­­նախօ­­սու­­թիւննե­­րը։ Պէտք չԷ նաեւ ստեղ­­ծել Հին Յու­­նաստա­­նի տե­­սարա­­նը, հան­­դերձան­­քը։ Միան­­գա­­­մից անցնում ենք բուն խնդրին։ Ի՞նչ է կա­­տարո­­ւել։ Մե­­դեան օգ­­նում է Յա­­սոնին ձեռք բե­­րել ոս­­կէ գեղ­­մը, որի մի­­ջոցով վեր­­ջինս հաս­­նում է իշ­­խա­­­նու­­թեան։ Այ­­նուհե­­տեւ Յա­­սոնը որո­­շում է լքել Մե­­դեային եւ ամուսնա­­նալ աւե­­լի երի­­տասար­­դի հետ։ Եւ ահա Մե­­դեան որո­­շում է սպան­­նել ոչ միայն երի­­տասարդ հար­­սին, այլ նաեւ իր եւ Յա­­սոնի եր­­կու զա­­ւակ­­նե­­­րին։ Ռի­­գայի (Լա­­տուիա) ռու­­սա­­­կան թատ­­րո­­­նը ցու­­ցադրեց հան­­ճա­­­րեղ մի ներ­­կա­­­յացում։ Ռե­­ժիսոր Վլա­­դիս­­լաւ Նաս­­տաւշե­­ւը գտել էր այս պատ­­մութեան բա­­նաձե­­ւը։

Բե­­մի վրայ կար եր­­կու աթոռ եւ գոյն որ­­պէս ֆոն։ Եւ ահա դի­­տում ենք գոր­­ծո­­­ղու­­թիւնը, որը յի­­շեց­­նում էր բարձրա­­քան­­դակներ գու­­նա-լու­­սա­­­յին պա­­տի ֆո­­նին։ Մե­­դեան գե­­ղեցիկ չէր։ Գե­­ղեց­­կութիւ­­նը շե­­ղում է ու­­շադրու­­թիւնը։ Կարճ տե­­սարան­­նե­­­րով մենք դի­­տում էինք կնոջ-մոր ցա­­ւը, այ­­նուհե­­տեւ ամուսնու ցա­­ւը, որը կորցնե­­լով զա­­ւակ­­նե­­­րին, զրկո­­ւեց նաեւ նրանց հո­­ղին յանձնե­­լու իրա­­ւունքից. «Ես իմ ձեռ­­քով նրանց կը թա­­ղեմ»,-պա­­տաս­­խա­­­նեց Մե­­դեան։

«Սա պատ­­մութիւն է երկրա­­յին կար­­գի մա­­սին եւ աս­­տո­­­ւածա­­յին կար­­գի։ Մենք կար­­ծում ենք, որ իշ­­խա­­­նու­­թիւնը դա այն է, ինչ մար­­դուն դարձնում է ամե­­նազօր եւ ան­­խո­­­ցելի։ Բայց մենք մո­­ռանում ենք ճշմար­­տութեան մա­­սին, որը վեր է երկրա­­յին իշ­­խա­­­նու­­թիւննե­­րից։ Չի՛ կա­­րելի դրժել եր­­դումը։ Չի′ կա­­րելի դա­­ւաճա­­նել կնո­­ջը։ Չի կա­­րելի դա­­ւաճա­­նել ո՛չ ու­­րի­­­շին, ո՛չ ինքզին­­քին… Եւ երբ մար­­դը մո­­ռանում է բարձրա­­գոյն ճշմար­­տութեան մա­­սին, նրան պատ­­ժում են – սա է Աստծոյ կար­­գը»,-այսպէս է մեկ­­նա­­­բանում ռե­­ժիսո­­րը ող­­բերգու­­թեան գա­­ղափա­­րը։

Բե­­լառու­­սի հան­­րա­­­պետա­­կան թատ­­րո­­­նը այդ ող­­բերգու­­թիւնը տե­­ղափո­­խում է ժա­­մանա­­կակից հար­­թութիւն եւ ցու­­ցադրում է «Մե­­դեայի ախ­­տա­­­նիշը» (ռե­­ժիսոր Եկա­­տերի­­նա Ավեր­­կո­­­վա)։ Սա լա­­ւագոյն ներ­­կա­­­յացումն էր, որ ես տե­­սա վեր­­ջին տա­­րինե­­րի ըն­­թացքում։

Հե­­տաքրքիր էր նաեւ Ղա­­զախստա­­նի պե­­տական թատ­­րո­­­նի «Լիր Ար­­քան» (ռե­­ժիսոր Ելիկ Նուրսուլտան)։ Եւ վեր­­ջա­­­պէս անհնար է չնշել Մոլ­­դո­­­վայի ան­­կախ թատ­­րո­­­նի «Սեւ արկղ» ներ­­կա­­­յացու­­մը (ռե­­ժիսոր Դա­­նիէլա Բուրլա­­կա), որն անդրա­­դար­­ձաւ մեր ապ­­րե­­­լակեր­­պի գլխա­­ւոր բա­­ղադ­­րի­­­չի մա­­սին, բջջա­­յին հե­­ռախօ­­սի, որը թագցնում է մեր երկրորդ «ես»-ին։ 7 ըն­­կերնե­­րով (երեք ամուսնա­­կան զոյգ եւ մէկ ամու­­րի տղա­­մարդ) հա­­ւաք­­ւում են ընթրի­­քի եւ որո­­շում են զո­­ւար­­ճա­­­նալ հե­­տեւեալ կերպ. բջջա­­յին հե­­ռախօ­­սի խօ­­սակ­­ցութիւ­­նը լսել բարձրա­­ձայն։ Այսպի­­սով թագ­­նո­­­ւածը բա­­ցայայ­­տո­­­ւում է եւ ճշմար­­տութիւ­­նը ներ­­խուժում է ձե­­ւական կեան­­քի մէջ ու սրբագ­­րում կեղ­­ծիքնե­­րը։ Ո՛վ սի­­րեկան ու­­նի, ո′վ երա­­խայ՝ սի­­րու­­հուց, ով լսում է, թէ ինչ է մտա­­ծում դուստրը իր մա­­սին… Պէ՞տք է ար­­դեօք հրա­­պարա­­կայ­­նացնել թա­­գուն կեան­­քը։ Միեւ­­նոյնն է ամէն գաղտնիք մի գե­­ղեցիկ օր ի յայտ է գա­­լիս։ Եւ թու­­լացնե­­լու փո­­խարէն ու­­ժե­­­ղաց­­նում է մարդուն։