ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ

ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ

«Ոսկէ ծիրան»ի սեւ-սպիտակ թեմաները

dzovinarlok@gmail.com

Այո՛, կան թե­­մաներ, որոնք չու­­նեն ու­­րիշ գոյն բա­­ցի սեւ-սպի­­տակից։

Ամե­­նադա­­ժանը կեն­­դա­­­նինե­­րի մէջ

Կի­­նոյի ան­­խոնջ մշակ­­ներն են դի­­մում այդ նիւ­­թե­­­րին, տե­­սանե­­լի դարձնե­­լով ան­­տե­­­սանե­­լին եւ լսե­­լի դարձնե­­լով անլսե­­լին։ Ո՞վ է ստի­­պում նրանց օրեր, նոյ­­նիսկ տա­­րիներ շա­­րու­­նակ «ման­­րա­­­դիտա­­կով» նա­­յել մար­­դուն՝ կոր­­զե­­­լու հա­­մար ճշմար­­տութիւ­­նը նրա­­նից։ Այս տե­­սան­­կիւնից պի­­տի առանձնաց­­նեմ երեք ռե­­ժիսոր­­նե­­­րին. ավստրիացի ռե­­ժիսոր, սցե­­նարիստ Ուլրիխ Զայդլին, իտա­­լական վա­­ւերագ­­րող Ջանֆրան­­կօ Ռո­­զիին եւ ֆրան­­սա­­­հայ ռե­­ժիսոր Վա­­լերի Մա­­սադեանին։

Զայլդին մենք բա­­ցայայ­­տել էինք նա­­խորդ «Ոս­­կէ ծի­­րան­­նե­­­րին»։ «Դրախտ.սէր» (2012) ֆիլ­­մում թե­­ման կրկին սեւ-սպի­­տակ էր. ինչպէս են սպի­­տակա­­մորթ եւ­­րո­­­պացի տա­­րեց կա­­նայք մեկ­­նում Աֆ­­րի­­­կա՝ սեք­­սո­­­ւալ հա­­ճոյքնե­­րի հե­­տեւից։ Հո­­յակապ էր արո­­ւած։ Արո­­ւես­­տա­­­գէտի փայ­­լուն ձե­­ռագ­­րով… Ո՛չ միայն ֆիլ­­մը տե­­սանք, այլ նաեւ ան­­ձամբ Զայլդին։ Այս ան­­գամ նոյնպէս տե­­սանք նրան իր ֆիլ­­մը ներ­­կա­­­յաց­­նե­­­լիս։ «Սա­­ֆարի» (կամ սա­­փարի նշա­­նակում է որ­­սորդա­­կան ճամ­­բորդու­­թիւն Աֆ­­րի­­­կայում)։ Կրկին սպի­­տակա­­մոր­­թե­­­րը իրենց հա­­ճոյքնե­­րը որ­­սում են Աֆ­­րի­­­կայում. մենք տես­­նում ենք, թէ ինչպէս են մար­­դիկ սպա­­նում բի­­զոնին, զեբ­­րին, ըն­­ձուղտին եւ… մոր­­թա­­­զեր­­ծում (ան­­շուշտ դա անում են վար­­ձու սե­­ւամոր­­թե­­­րը)։ Այստեղ է, որ մար­­դը որ­­պէս կեն­­դա­­­նական աշ­­խարհի ամե­­նաբա­­նական էակ հան­­դէս է գա­­լիս որ­­պէս ամե­­նադա­­ժանը կեն­­դա­­­նինե­­րից։ Զայլդի կար­­ծի­­­քով մարդն իրեն վեր դա­­սելով ամէն ին­­չից, սպա­­նում է այն ամենն, ին­­չով պայ­­մա­­­նաւո­­րուած է իր գո­­յու­­թիւնը։

Երբ սի­­րում ես քո հե­­րոսին

Բո­­լորո­­վին տար­­բեր է Ջանֆրան­­կո Ռո­­զին. նա մար­­դու մէջ որ­­սում է մար­­դուն։ Նոյ­­նիսկ մար­­դասպա­­նին նկա­­րահա­­նելիս (500 մարդ սպա­­նած մեք­­սի­­­կացի թմրա­­բարո­­նին «Մար­­դասպա­­նը, սե­­նեակ 164» ֆիլ­­մում) նա…սի­­րում է.

-Ես պի­­տի սի­­րեմ իմ հե­­րոսին։ Նոյ­­նիսկ մար­­դասպա­­նին։ Իմ կա­­մերան դա­­տում է, բայց ես՝ ոչ։ Ես կի­­նեմա­­տոգ­­րա­­­ֆիստ չեմ. եթէ ինձ ասեն, որ ես լաւ օպե­­րատոր եմ, ապա ես կը վիրա­­ւորուեմ։ Ինձ հա­­մար կա­­րեւո­­րը յա­­րաբե­­րու­­թիւն ստեղ­­ծելն է։ Ամէն կադ­­րում պի­­տի շա­­րադ­­րանք լի­­նի։ Ես չէի ու­­զում «Ոս­­կէ առիւծ» ստա­­նալ (2013-ին Վե­­նետի­­կում Ռո­­զիին շնոր­­հե­­­ցին «Ոս­­կէ առիւծ» մրցա­­նակը «Սրբա­­զան օղա­­կաձեւ ճա­­նապարհ»- ի հա­­մար) Երբ ինձ տո­ւեցին այդ մրցա­­նակը, որոշ ռե­­ժիսոր­­ներ առար­­կե­­­ցին. ին­­չո՞ւ են մրցա­­նակ տա­­լիս վա­­ւերագ­­րո­­­ղին, նա չգի­­տի ոնց պէտք է աշ­­խա­­­տել դե­­րասա­­նի հետ։ Ինձ հա­­մար չկայ տար­­բե­­­րակում վա­­ւերագ­­րա­­­կանի եւ խա­­ղար­­կա­­­յինի մի­­ջեւ։ Ինձ հա­­մար դա կի­­նօ է։ Կա­­րեւո­­րը ճշմար­­տութիւն գտնելն է։ Խա­­ղար­­կա­­­յինի դէպ­­քում սցե­­նարը ես եմ գրում, իսկ վա­­ւերագ­­րա­­­կանի՝ պատ­­մութիւ­­նը ինքդ ես գտնում։ Ես ինքս չեմ գրում, ես՝ գտնում եմ։ Ինձ հա­­մար գե­­ղեց­­կութիւ­­նը ծնւում է այն պա­­հին, երբ ես բա­­ցում եմ մար­­դուն։ Ես եր­­բեք չեմ նկա­­րահա­­նում նրանց, ով գան­­գա­­­տում է։ Իմ հե­­րոս­­նե­­­րը դժո­­ւար կեան­­քով են ապ­­րում, բայց չեն բո­­ղոքում։

Ձիւ­­նէ փա­­թիլի պէս անոր­­սա­­­լի

Ճիշդ այդպի­­սին էր ֆրան­­սիացի ռե­­ժիսոր եւ սցե­­նարիստ Վա­­լերի Մա­­սադեանի հե­­րոսու­­հին «Մի­­լա» ֆիլ­­մում։ Եր­­բեք չէր բո­­ղոքում։ Ամէն մէ­­կի հա­­մար չէր նա­­խատե­­սուած այդ ֆիլ­­մը. շա­­տերը լքում էին դահ­­լի­­­ճը, ինչպէս եւ Ջանֆրան­­կօ Ռո­­զիի ֆիլ­­մե­­­րի ժա­­մանակ (Չնա­­յած «Մի­­լա»-ն Լո­­կար­­նօ կի­­նօփա­­ռատօ­­նում 2017-ին շա­­հեց Հան­­դի­­­սատե­­սի մրցա­­նակ)։ Որով­­հե­­­տեւ նման ֆիլ­­մեր չու­­նեն կո­­մեր­­ցիոն հմայք։ Նման ֆիլմ ստեղ­­ծո­­­ղը չի յա­­ւակ­­նում շա­­հել հան­­դի­­­սատե­­սին։ Մա­­սադեանի հա­­մար ամե­­նակա­­րեւորն էր՝ գտնել իր հե­­րոսու­­հուն մարդկանց մէջ։ Եւ նա գտաւ ոչ փրո­­ֆէօսիոնալ Սե­­ւերին Ժոն­­կե­­­րին, որը դար­­ձաւ նրա Մի­­լան։ Մա­­սադեանը տա­­լիս է իր հե­­րոսու­­հու դի­­ման­­կա­­­րը. կար­­ծես ձիւ­­նի փա­­թիլ լի­­նի։ Ձիւ­­նի պէս փխրուն, նուրբ ու անոր­­սա­­­լի, որին կա­­րող էիր ան­­վերջ հե­­տեւել։ Ի՞նչ էր կա­­տար­­ւում նրա հետ ֆիլ­­մում։ Հան­­դի­­­պում էր, սի­­րում էր, քնում էր, այ­­նուհե­­տեւ մնաց առանց իր ըն­­կե­­­րոջը, միայ­­նակ, յղի, ու­­նե­­­ցաւ երա­­խայ։ Այսպէս ռե­­ժիսոր Մա­­սադեանը հե­­տեւում էր իր հե­­րոսու­­հուն եւ ֆիլ­­մը ստեղ­­ծո­­­ւեց մոն­­թա­­­ժի շնոր­­հիւ։ Իրա­­կանում ֆիլ­­մը ֆիլ­­մից դուրս էր։ Տպա­­ւորու­­թեան մէջ էր, որը մնաց հան­­դի­­­սատե­­սի հետ։

Սի­­րեր­­գութիւն թող ըլ­­լայ…

Այժմ այն սեւ-սպի­­տակ թե­­մայի մա­­սին, որը եր­­բեք ոչ մի ու­­րիշ գոյն չի ու­­նե­­­նայ հա­­յի հա­­մար։

Արե­­ւելեան կողմն աշ­­խարհի

Խա­­ղաղու­­թի՛ւն թող ըլ­­լայ…

Ո՛չ արիւններ, քրտինք հո­­սին

Լայն երա­­կի մէջ ակօ­­սին.

Ու երբ հնչէ կոչ­­նակն ամէն գիւ­­ղա­­­կի՝

Օրհներ­­գութի՛ւն թող ըլ­­լայ։

Դու­­ռը թա­­կում է ոս­­տի­­­կանը… Արիւ­­նով են ծածկւում տո­­ղերը։ Բա­­նաս­­տեղծին սպան­­նել դիւ­­րին է, բայց բա­­նաս­­տեղծա­­կան տո­­ղերը՝ ոչ։ Դրանք հնչում են հա­­յերէ­­նով Իս­­թանպու­­լի պե­­տական թատ­­րո­­­նի դե­­րասան Եղիա Աք­­կիւնի ձայ­­նով եւ անգլե­­րէնով՝ Շոն Բի­­նի ձայ­­նով։ Այս 22 րո­­պէանոց «Դա­­նիէլ» կար­­ճա­­­մեթ­­րաժ ֆիլ­­մի հե­­ղինակն էր Կա­­րօ Պեր­­պե­­­րեանը (պրո­­դիւ­­սերներ՝ Տա­­թեւիկ Այ­­վա­­­զեան, Նա­­րէ Տէր-Գաբ­­րիէլեան)։ Ծնող­­նե­­­րը Կիպ­­րո­­­սից Էին գաղ­­թել Մեծ Բրի­­տանիա, որ­­տեղ եւ ծնո­­ւել է ռե­­ժիսո­­րը։ Գե­­ղեցիկ, դիւ­­թիչ ֆիլմ էր ստա­­ցուել Դա­­նիէլ Վա­­րու­­ժա­­­նի մա­­սին։ «Ալ այ­­լուղս» եր­­գը միահիւսւում էր բա­­նաս­­տեղծու­­թեան հետ։ Արեւմտա­­հայե­­րէնը շո­­յում էր մեր արե­­ւելա­­հայ ական­­ջը։ Դահ­­լի­­­ճը շունչը պա­­հած դի­­տում էր ֆիլ­­մը։ Նրբա­­ճաշակ։ Կար­­ծես մար­­դու կող­­մից չէր ստեղ­­ծո­­­ւած, այլ ինքնաս­­տեղծա­­րար լի­­նէր։ Բայց բա­­ւակա­­նին մեծ դե­­րասա­­նական կազմ էր ներգրա­­ւուած ֆիլ­­մում. Կիւմրու դրա­­մատի­­կական թատ­­րո­­­նի դե­­րասան­­ներն էին, եւ ֆիլ­­մը նկա­­րահա­­նուել էր Կիւմրիում։ Դե­­րասան­­ներ կա­­յին նաեւ «Միհր» թատ­­րո­­­նից։ Ֆիլ­­մի աւար­­տը փո­­խան­­ցո­­­ւեց «Հաբրբան» եր­­գին։ Ի՞նչ մա­­հերով մա­­հացան մեր մտա­­ւորա­­կան­­նե­­­րը 1915-ին. ար­­դեօք գի­­տե՞նք այդ մա­­սին։ Յա­­մենայնդէպս Դա­­նիէլը դի­­մադ­­րել էր եւ առա­­ւել դա­­ժան մա­­հուան էր ար­­ժա­­­նացել։ Հա­­յոց ցե­­ղաս­­պա­­­նու­­թեան առանձնա­­յատ­­կութիւ­­նը նրա­­նում էր, որ 1,5 մի­­լիոն զո­­հերից ամէն մէկն ու­­նե­­­ցաւ իր մա­­հուան տե­­սակը, եւ միայն մտա­­ւորա­­կան­­նե­­­րին յի­­շատա­­կելիս՝ մենք անդրա­­դառ­­նում ենք նրանց թո­­ղած հո­­գեւոր ժա­­ռան­­գութեանը առա­­ւել, քան դա­­ժան վեր­­ջա­­­ւորու­­թեանը։

…Հա­­րաւա­­յին կողմն աշ­­խարհի

Պտղա­­բերում թող ըլ­­լայ…

Ծաղ­­կի՛ մեղ­­րը փե­­թակ­­նե­­­րուն,

Յոր­­դի գի­­նին բա­­ժակ­­նե­­­րուն.

Ու երբ թխեն հար­­սե­­­րը հա­­ցը բա­­րի՝

Սի­­րեր­­գութի՛ւն թող ըլլայ։