ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ

ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ

Մահապատիժը պետութեան անունով ոճրագործութիւն է

Քա­ղաքակրթու­թիւն կո­չուա­ծը յա­ճախ կը ներ­կա­յացո­ւի որոշ խմբա­կի մը հետ։ Եր­բեմն ազ­գի մը անու­նով, եր­բեմն ալ տա­րածաշրջա­նի մը ընդհա­նուր հա­մայ­նա­պատ­կե­րին մէջ կը բնու­թագրենք քա­ղաքակրթու­թիւնը։ Օրի­նակի հա­մար, ըն­դունո­ւած եւ հա­մատա­րած ար­տա­յայ­տութիւններ են «արեւմտեան քա­ղաքակրթու­թիւն», «մի­ջերկրա­կանի քա­ղաքակրթու­թիւն», «հայ­կա­կան քա­ղաքակրթու­թիւն» կամ հնա­դարեան քա­ղաքակրթու­թիւն։ Սա­կայն այս բո­լորէն ան­ջա­տաբար կրնանք խօ­սիլ նաեւ հա­մաշ­խարհա­յին քա­ղաքակրթու­թեան մա­սին։ Քա­ղաքակրթու­թիւն՝ որ ձե­ւաւո­րուած է տա­րինե­րու հո­լովոյ­թով եւ հետզհե­տէ չա­փանիշ մը դար­ձած։ Ահա այդ տե­սակի քա­ղաքակրթու­թիւնը վեր­ջերս որ­դեգրեց կա­րեւոր հաս­կա­ցողու­թիւն մը ըստ որու մա­հապա­տիժ կո­չուա­ծը ինքնին ոճ­րա­գոր­ծութիւն է։ Այս հաս­կա­ցողու­թիւնը իւ­րացնող եւ որ­դեգրող բո­լոր եր­կիրնե­րը ան­շուշտ, որ ան­ցեալին ու­նե­ցած են մա­հապատ­ժի շատ մեծ փոր­ձա­ռու­թիւն։ Սա­կայն ներ­կայ մտա­ծելա­կեր­պը շրջան­ցած է այդ փոր­ձա­ռու­թիւննե­րը եւ հա­սած է այս նոր հաս­կա­ցողու­թեան՝ ըստ որու մա­հապա­տիժը սո­վորա­կան պատ­ժա­միջոց մը ըլ­լա­լէ աւե­լի վրի­ժառու­թեան երե­ւոյթ մըն է։ Այդ առու­մով ալ տեղ չու­նի ար­դա­րադա­տու­թեան ժա­մանա­կակից հաս­կա­ցողու­թեան մէջ։

Թուրքիոյ մէջ այս հա­մոզու­մին ռահ­վի­րան եղաւ Ֆա­րուք Էրեմ։ Ան եր­կար տա­րիներ աշ­խա­տած էր, որ­պէս Եղեռ­նա­դատ ատեանի դա­տաւոր։ Ար­ձա­կած էր մա­հավ­ճիռներ, որոնք ար­դա­րու­թիւն հաս­տա­տելէ աւե­լի կը ծա­ռայէին վրի­ժառու­թեան։ Ար­դա­րեւ թո­շակա­ռու դառ­նա­լէն ետք հրա­տարա­կած յու­շե­րը մե­ղան­չումի մը բնոյ­թը ու­նէին։ Մե­ղան­չումը խոս­տո­վանե­լու հա­մար գոր­ծա­ծած էր «յան­ցա­ւորը որ քե­րթես մարդ դուրս կու գայ» ասու­թիւնը։ Զա­նազան օրի­նակ­ներ թո­ւած էր մա­հուան ոճիր­նե­րու մա­սին, որոնք ար­դար չէին, բայց կը հա­մապա­տաս­խա­նէին օրէն­քով ճշդո­ւած վճի­ռին։ Այս մեկ­նա­բանու­թիւննե­րը մա­սամբ հիմք ծա­ռայե­ցին, որ­պէսզի Թուրքիոյ մէջ ալ բազ­մա­թիւ իրա­ւապաշտպան­ներ հետզհե­տէ բաժ­նեն նոյն հա­մոզումնե­րը եւ Թուրքիոյ սահ­մա­նադ­րութե­նէն վե­րացո­ւի մա­հապա­տիժը։

Թուրքիա ու­նե­ցաւ զար­մա­նալի վե­րիվայ­րումներ վեր­ջին տա­սը- տաս­նը­հինգ տա­րինե­րու ըն­թացքին։ այդ վե­րիվայ­րումնե­րուն իբր հե­տեւանք վեր­ջերս օրա­կար­գի եկած է մա­հապա­տիժը վե­րահաս­տա­տելու գա­ղափա­րը։ Տա­կաւին երեկ «Մեծ միու­թիւն» կու­սակցու­թեան նա­խագահ՝ Մուսթա­ֆա Տես­թի­ճի հրա­պարա­կաւ կը յայ­տա­րարէր, թէ խորհրդա­րանի վե­րաբա­ցու­մով իր կու­սակցու­թիւնը բա­նաձեւ պի­տի ներ­կա­յաց­նէ խորհրդա­րանին առա­ջար­կե­լով մա­հապատ­ժի վե­րահաս­տա­տու­մը։ Այս «բա­րեբաս­տիկ» լու­րը աւե­տելու ժա­մանակ կ՚աւելցնէր նաեւ հե­տեւեալ պատ­ճա­ռաբա­նու­թիւնը։ «Մա­հապա­տիժը մեր հա­ւատ­քի թե­լադ­րանքն է»։ Այս խօս­քը եթէ հա­շուի առ­նենք գրութեան սկիզ­բին եր­կար ներ­կա­յացո­ւած բա­ցատ­­րութիւննե­­րը կա­­րելի է ըն­­դունել նաեւ «Մեր կրօն­­քը ոճ­­րա­­­գոր­­ծութիւն կը թե­­լադ­­րէ» ըսե­­լով։ Եւ այստեղ կայ նաեւ իրա­­ւացիու­­թեան բա­­ժին մը։ Իս­­կա­­­պէս ալ Թուրքիա հան­­րա­­­պետա­­կան շրջան անցնե­­լէ ետք իր առա­­ջին բա­­րեփո­­խու­­մը ըրաւ որ­­դեգրե­­լով ան­­ցեալի շե­­րիաթա­­կան իրա­­ւաբա­­նու­­թեան փո­­խարէն քա­­ղաքա­­կիրթ իրա­­ւաբա­­նու­­թեան սկզբունքնե­­րը։ Ու­­րիշ տե­­սակ կա­­րելի չէր քա­­ղաքա­­կիրթ աշ­­խարհին մաս կազ­­մել։ Բայց ճիշդ ալ հոս է, որ կը ծա­­գի խնդի­­րը։ Ար­­դեօք Թուրքիոյ հա­­սարա­­կու­­թիւնը այս պա­­հուն ցան­­կութիւն ու­­նի՞ քա­­ղաքա­­կիրթ աշ­­խարհին մաս կազ­­մե­­­լու, թէ ոչ աւե­­լի ձեռնտու է հե­­ռանալ այդ քա­­ղաքակրթու­­թե­­­նէն եւ վե­­րականգնել ան­­ցեալի այն բար­­քե­­­րը, որոնցմէ հե­­ռացած էինք պար­­զուած պայ­­մաննե­­րու թե­­լադ­­րանքով։ Այս տե­­սակի շատ ու շատ՜ հար­­ցումներ կան երկրի օրա­կար­գին վրայ, որոնց կա­րեւո­րու­թիւնը այնքան ալ նկա­տելի չէ քա­ղաքա­կան հա­կաճա­ռու­թիւննե­րու ժխո­րին մէջ։