ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ

ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ

Փաշինեան-Փութին հանդիպում

dzovinarlok@gmail.com

Սեպտեմբերի 8-ին Մոսկուա­­­յի Քրեմ­­­լում կա­­­յացաւ պատ­­­մա­­­­­­­կան հան­­­դի­­­­­­­պում, որի մա­­­սին շատ կը խօ­­­սեն, կը գրեն, կը քննար­­­կեն, վեր­­­ծա­­­­­­­նելով ամէն ար­­­տա­­­­­­­սանած բա­­­ռը… Չար ու­­­ժե­­­­­­­րը շատ կը նե­­­ղուեն, բայց աշ­­­խարհաս­­­փիւռ հայ ազ­­­գը կը ցնծո­­­ւի։ Պատ­­­մութեան մէջ առա­­­ջին ան­­­գամ հա­­­յը խօ­­­սեց ռու­­­սի հետ ար­­­ժա­­­­­­­նապա­­­տուօ­­­րէն։ Յա­­­մենայ­­­դէպս ես, ով ծնո­­­ւել է մի երկրում, որը մտնում էր Սո­­­վետա­­­կան Միու­­­թեան կազ­­­մի մէջ, իսկ իրա­­­կանում Ռու­­­սաստա­­­նի կայսրու­­­թեան, եր­­­բե­­­­­­­ւէ չեմ տե­­­սել հայ ղե­­­կավա­­­րի, ով չի խո­­­նար­­­հո­­­­­­­ւել Մեծ Եղ­­­բօր առ­­­ջեւ։ Յատ­­­կա­­­­­­­պէս ամօթ ու զզո­­­ւանք էի ապ­­­րում, իսկ ազ­­­գա­­­­­­­յին ար­­­ժա­­­­­­­նապա­­­տուու­­­թիւնս ոտ­­­նա­­­­­­­հար­­­ւում էր, երբ տես­­­նում էի վեր­­­ջին եր­­­կու նա­­­խագահ­­­նե­­­­­­­րի՝ Ռո­­­բերտ Քո­­­չարեանի եւ Սերժ Սարգսեանի վար­­­քա­­­­­­­գիծը՝ Փու­­­թի­­­­­­­նի հետ հան­­­դիպման ժա­­­մանակ։ Հա­­­մացան­­­ցում բազ­­­մա­­­­­­­թիւ լու­­­սանկար­­­ներ յա­­­ւեր­­­ժացրել են այդ խայ­­­տա­­­­­­­ռակու­­­թիւնը. Փու­­­թի­­­­­­­նի ար­­­հա­­­­­­­մար­­­հանքը եւ այդ եր­­­կու նա­­­խագահ­­­նե­­­­­­­րի (եւ ոչ միայն նրանց, այլ բո­­­լոր բարձրաս­­­տի­­­­­­­ճան հայ պաշ­­­տօ­­­­­­­նեանե­­­րի) քծնան­­­քը եւ ներ­­­քե­­­­­­­ւից վե­­­րեւ նա­­­յելը, կար­­­ծես, Աստծոյ հետ են առընչւում։ Չեմ մո­­­ռանայ Քո­­­չարեանի հրճո­­­ւանքն ու ծի­­­ծաղը 1999-ի Հոկ­­­տեմբե­­­րի 27-ին Ազ­­­գա­­­­­­­յին Ժո­­­ղովում ահա­­­բեկ­­­չութեան ութ զո­­­հերի յու­­­ղարկա­­­ւորու­­­թեան ատեն. օփե­­­րային թատ­­­րո­­­­­­­նի դահ­­­լի­­­­­­­ճում սգո արա­­­րողու­­­թիւն էր ըն­­­դա­­­­­­­նում, իսկ երկրի նա­­­խագա­­­հը չէր կա­­­րող զսպել իր հրճո­­­ւան­­­քը, որով­­­հե­­­­­­­տեւ… նրա կող­­­քին կանգնած էր Ռու­­­սաստա­­­նի նա­­­խագահ Վլա­­­տիմիր Փու­­­թի­­­­­­­նը, ով ժա­­­մանել էր ցա­­­ւակ­­­ցութեան հա­­­մար։

Ստո­­­րեւ ներ­­­կա­­­­­­­յաց­­­նում եմ Վլա­­­տիմիր Փու­­­թի­­­­­­­նի ող­­­ջոյնի խօս­­­քից մի հա­­­տուած եւ Նի­­­կոլ Փա­­­շինեանի ամ­­­բողջա­­­կան խօս­­­քը.

Փու­­­թին.

«Յար­­­գե­­­­­­­լի Նի­­­կոլ Վլա­­­տիմի­­­րովիչ, շատ ու­­­րախ եմ ձեզ տես­­­նել։ Երե­­­ւի հարկ չկայ ման­­­րա­­­­­­­նալ մեր յա­­­րաբե­­­րու­­­թիւննե­­­րի բնոյ­­­թի վե­­­րաբե­­­րեալ։ Դրանք շատ իւ­­­րա­­­­­­­յատուկ են, սպե­­­ցիֆիկ, եւ դա ար­­­տա­­­­­­­յայտւում էր դա­­­րերի ըն­­­թացքում… Այժմ յա­­­րաբե­­­րու­­­թիւննե­­­րը զար­­­գա­­­­­­­նում են առա­­­ջըն­­­թաց կեր­­­պով, բո­­­լոր ուղղու­­­թիւննե­­­րով, եւ դա վե­­­րաբեր­­­ւում է բո­­­լոր ոլորտնե­­­րին. տնտե­­­սական հա­­­մագոր­­­ծակցու­­­թեան, անվտան­­­գութեան հար­­­ցե­­­­­­­րին։ Ռու­­­սաստա­­­նը ամե­­­նամեծ ներդրողն է հայ­­­կա­­­­­­­կան տնտե­­­սու­­­թեան մէջ… Մի խօս­­­քով, մենք շատ բան ու­­­նենք խօ­­­սելու միամեանց հետ։ Չա­­­փազանց գո­­­հաց­­­նում է, որ ապ­­­րանքաշրջա­­­նառու­­­թիւնը ան­­­ցեալ տա­­­րի աճեց 30%-ով»։

Այսպէս խօ­­­սում էր Փու­­­թի­­­­­­­նը, ինչպէս դա­­­սը հա­­­զիւ սո­­­վորած դպրո­­­ցական, չի­­­մանա­­­լով ինչ անել ձեռ­­­քե­­­­­­­րի հետ, հա­­­յեաց­­­քը ուր ուղղել…Նրա առ­­­ջեւ նստած էր փոքր երկրի նոր ղե­­­կավա­­­րը, որը Փու­­­թի­­­­­­­նի քծնող­­­նե­­­­­­­րին գա­­­հըն­­­կէց էր արել ժո­­­ղովրդի ընդվզման ար­­­դիւնքում եւ հի­­­մա նստել էր իր առ­­­ջեւ հպարտ եւ ար­­­ժա­­­­­­­նապա­­­տիւ կե­­­ցուած­­­քով, եւ եթէ Փու­­­թի­­­­­­­նը միայն շուրթե­­­րով էր ժպտում, ապա Փա­­­շինեանի ժպի­­­տը լիակա­­­տար էր։ Ներ­­­սից էր գա­­­լիս։ Դա ար­­­ժա­­­­­­­նապա­­­տուու­­­թեան դրսե­­­ւոր­­­ման բերկրանքն էր։

Նի­­­կոլ Փա­­­շինեանի խօսքն ամ­­­բողջո­­­վին.

«Յար­­­գե­­­­­­­լի Վլա­­­տիմիր Վլա­­­տիմի­­­րովիչ։ Նախ թոյլ տո­­­ւէք շնոր­­­հա­­­­­­­ւորել Ձեզ Մոս­­­կո­­­­­­­ւայի օրո­­­ւայ առ­­­թիւ։ Ես ու­­­րախ եմ, որ յայտնո­­­ւեցի Մոս­­­կո­­­­­­­ւայում այս մթնո­­­լոր­­­տում։ Ես ու­­­րախ եմ մեր հեր­­­թա­­­­­­­կան հան­­­դիպմա­­­նը, իմի­­­ջիայ­­­լոց՝ եր­­­րորդը այս չորս ամ­­­սո­­­­­­­ւայ ըն­­­թացքում։ Կար­­­ծում եմ, որ նման կա­­­նոնա­­­ւորու­­­թիւնը ընդգծում է յա­­­րաբե­­­րու­­­թիւննե­­­րի յա­­­տուկ բնոյ­­­թը մեր երկրնե­­­րի մի­­­ջեւ։ Մեր անձնա­­­կան յա­­­րաբե­­­րու­­­թիւննե­­­րի յա­­­տուկ բնոյ­­­թը։ Ու­­­զում եմ շեշ­­­տել, որ հա­­­կառակ որոշ յո­­­ռետե­­­սու­­­թեան, որն առ­­­կայ է հայ­­­կա­­­­­­­կան եւ ռու­­­սա­­­­­­­կան մա­­­մու­­­լում, ինչպէս նաեւ հա­­­մացան­­­ցում, կար­­­ծում եմ, որ մեր յա­­­րաբե­­­րու­­­թիւննե­­­րը զար­­­գա­­­­­­­նում են չա­­­փազանց դի­­­նամիկ, չա­­­փազանց բնա­­­կան կեր­­­պով։ Գլխա­­­ւոր խնդի­­­րը, որ մենք պի­­­տի լու­­­ծենք դա բա­­­ցել մեր յա­­­րաբե­­­րու­­­թիւննե­­­րի զար­­­գացման ողջ նե­­­րու­­­ժը։ Դա չի նշա­­­նակում, որ մեր յա­­­րաբե­­­րու­­­թիւննե­­­րում չկան խնդիր­­­ներ, Աս­­­տո­­­­­­­ւած չա­­­նի, որ ու­­­նե­­­­­­­նանք իրա­­­վիճակ, երբ յա­­­րաբե­­­րու­­­թիւննե­­­րում խնդիր չլի­­­նի։ Դա կը նշա­­­նակէր, որ ընդհան­­­րա­­­­­­­պէս չկան որե­­­ւէ յա­­­րաբե­­­րու­­­թիւններ։ Կա­­­րող եմ վստա­­­հաբար ասել, որ մեր յա­­­րաբե­­­րու­­­թիւննե­­­րում չկան ան­­­լուծե­­­լի հար­­­ցեր, եւ մենք այ­­­սօր ի հար­­­կէ կը քննար­­­կենք հար­­­ցե­­­­­­­րի շատ լայն շրջա­­­նակ։ Եւ ես հա­­­մոզո­­­ւած եմ, որ այդ հար­­­ցե­­­­­­­րը լու­­­ծե­­­­­­­լու ենք, հե­­­նուե­­­լով մեր գոր­­­ծընկե­­­րային յա­­­րաբե­­­րու­­­թիւննե­­­րի շա­­­հերի վրայ, յար­­­գե­­­­­­­լով մեր երկրնե­­­րի շա­­­հերը, յար­­­գե­­­­­­­լով մեր երկրնե­­­րի ինքնիշ­­­խա­­­­­­­նու­­­թիւնը եւ մի­­­մեանց ներ­­­քին գոր­­­ծե­­­­­­­րի մէջ չխառ­­­նո­­­­­­­ւելու սկզբունքը։ Գոհ եմ, որ ամէն ան­­­գամ Ռու­­­սաստա­­­նի ներ­­­կա­­­­­­­յացու­­­ցիչնե­­­րը՝ խօ­­­սելով մեր յա­­­րաբե­­­րու­­­թիւննե­­­րի մա­­­սին, ընդգծում են այս սկզբունքա­­­յին դրոյթնե­­­րը։ Ի հար­­­կէ, մեր յա­­­րաբե­­­րու­­­թիւննե­­­րը փայ­­­լուն են։ Սա­­­կայն կար­­­ծում եմ, որ պէտք չէ կանգ առ­­­նել դրա վրայ։ Մենք մեծ հնա­­­րաւո­­­րու­­­թիւններ ու­­­նենք եւ քա­­­ղաքա­­­կան առու­­­մով, եւ տնտե­­­սական, եւ ռազ­­­մա-տեխ­­­նի­­­­­­­կական, մշա­­­կու­­­թա­­­­­­­յին կա­­­պերի ամ­­­րապնդման։ Ի նկա­­­տի ու­­­նեմ ոչ միայն եր­­­կը կող­­­մա­­­­­­­նի յա­­­րաբե­­­րու­­­թիւննե­­­րը, այլ նաեւ Եւ­­­րա­­­­­­­սիական Տնտե­­­սական Միու­­­թեան շրջա­­­նակ­­­նե­­­­­­­րում, ինչպէս նաեւ ՀԱՊԿ-ի (Հա­­­ւաքա­­­կան անվտան­­­գութեան պայ­­­մա­­­­­­­նագ­­­րի կազ­­­մա­­­­­­­կեր­­­պութիւն)։ Այս տա­­­րի մեր ապ­­­րանքաշրջա­­­նառու­­­թիւնը աճել է 20%-ով եւ դա լաւ լուր է։ Այո, լաւ լու­­­րեր կա­­­րող ենք ար­­­ձա­­­­­­­նագ­­­րել մեր յա­­­րաբե­­­րու­­­թիւննե­­­րի մէջ, բայց պէտք է աւե­­­լի դի­­­նամիկ կեր­­­պով առաջ գնանք։ Կրկնեմ, որ գոհ եմ մեր հան­­­դի­­­­­­­պու­­­մից եւ հա­­­մոզո­­­ւած եմ, որ մենք կը պահ­­­պա­­­­­­­նենք այս կա­­­նոնա­­­ւորու­­­թիւնը, որով­­­հե­­­­­­­տեւ ինձ հա­­­ճելի է շփո­­­ւել ոչ միայն միջ­­­պե­­­­­­­տական մա­­­կար­­­դա­­­­­­­կով, այլ անձնա­­­կան, որի ըն­­­թացքում մենք կ՚ ու­­­նե­­­­­­­նանք հա­­­ճելի զրոյց»։

Որ­­­պէս վեր­­­ջա­­­­­­­բան

Ազ­­­գը յա­­­րատե­­­ւում է ո՛չ քա­­­նակու­­­թեան շնոր­­­հիւ, ո՛չ բնա­­­կան պա­­­շար­­­նե­­­­­­­րի, ո՛չ էլ մի­­­ջու­­­կա­­­­­­­յին զէն­­­քի, այլ ար­­­ժա­­­­­­­նապատ­­­ւութեան։ Ես յա­­­ճախ խոր­­­հել եմ, ին­­­չո՞ւ Ռու­­­սաստա­­­նում չկան (գու­­­ցէ եւ կան, բայց ճա­­­նաչո­­­ւած չեն) Հրանդ Տին­­­քի եւ Կա­­­րօ Փայ­­­լա­­­­­­­նի նման ար­­­ժա­­­­­­­նապա­­­տիւ հա­­­յեր։ Գու­­­ցէ պատ­­­ճա­­­­­­­ռը նրա­­­նում է, որ մա­­­լաթիացի Հրանդն ու Կա­­­րօն միշտ ոտ­­­քի տակ ու­­­նե­­­­­­­ցել են իրենց հա­­­րազատ վեց հա­­­զար տա­­­րուայ հո­­­ղը… Ահա մօ­­­տեցաւ Սեպ­­­տեմբե­­­րի 15-ը եւ ես չեմ կա­­­րող զրկել ինձ հա­­­ճոյ­­­քից ու­­­ղերձ յղել յա­­­ւեր­­­ժութեանը. «Ծնունդդ շնոր­­­հա­­­­­­­ւոր, Հրանդ»։