dzovinarlok@gmail.com
Հայաստանի ազգային պատկերասրահում բացուել է Մինաս Աւետիսեանի 90-ամեակին նուիրուած ցուցահանդէս։ Չորս սրահներում ներկայացուած են շուրջ 90 աշխատանք, որոնք պահւում են Հայաստանի ազգային պատկերասրահում, Երեւանի ժամանակակից արուեստի, Մայր աթոռ Սբ. Էջմիածնի, Երեւանի Ռուսական արուեստի թանգարաններում, ինչպէս նաեւ հայաստանեան մասնաւոր հաւաքածուներում։ Երկու սրահ տրամադրուած է Մինասի իւղաներկով արուած նկարների համար, միւս սրահում ներկայացուած է կրաֆիքան, որոնք ստեղծելիս նկարիչն օգտագործել է կաւճամատիտ, ֆլոմաստեր, սանգինա, ածուխ, մատիտ...։ Վերջապէս չորրորդ սրահում Մինասը ներկայանում է որպէս բեմանկարիչ. Արամ Խաչատուրեանի «Գայանէ» պալետի չորս գործողութիւնների էսքիզները (թուղթ, գուաշ, տուշ), «Պոլերօ. Իսպանուհին» պալետ-նովելի էսքիզը (ստուարաթուղթ, գուաշ) եւ այլ աշխատանքներ բեմի համար։ Դրան աւելացնենք նաեւ կինոյի համար արուած էսքիզները...Միայն նման ամբողջական եւ բազմակողմանի ցուցադրութիւնը կարող է թոյլ տալ բացայայտել Մինասին որպէս ահռելի, չտեսնուած մեծութիւն եւ կոտրել այն կարծրատիպը, որը նստել է մեր ուղեղներում դեռեւս սովետական տարիներից, թէ կայ Մարտիրոս Սարեան եւ կան միւսները, որոնք գտնւում են աւելի ցածր աստիճանների վրայ։
Դեռ չմտած ցուցահանդէսի սրահները ճեմասրահում այցելուներին դիմաւորում էին մի քանի մեծ չափսերի նկարներ։ Դրանցից մէկը այնպիսի ձգողական ուժով ինձ գամեց, որ ես ապշահար տեղում անշարժացայ։ Ես գիտակցեցի, որ երբեք իմ կեանքում չէի տեսել աւելի հզօր նկարիչ։ Այս աստիճանի մեծութիւն։ Խօսում են Մինասի գոյների մասին, գոյնի ուժգնութեան, բայց նկարը դա գոյները չեն, ձեւերը չեն, ոչ էլ մեր իմացած արուեստի ուղղութիւնները, ինչպիսին են իմփրեսիոնիզմը, էքսփրեսիոնիզմը, մօտերնիզմը եւ այլ բազմաթիւ -իզմերը...Նկարը դա մարդու հոգին է, եւ մենք տեսնում ենք նկարչի հոգին իր անապական վիճակում։ Հոգին կրկնել անհնար է։ Եւ այն անգին է։ Այդ պահին ես մտածեցի, որ վաճառելով նկարչի աշխատանքը, վաճառում են նրա հոգին։ Իսկ առնում են հիմնականում նրանք, ովքեր շատ փող ունեն եւ քիչ հոգի...
Մեր ժամանակներում այնքա՛ն ալբոմներ են նկարիչների մասին տպագրւում, այնքա՛ն վերարտադրումներ, որոնք ներկայացնում են իրենցից ընդամէնը տեղեկութիւն նկարի մասին, մինչդեռ նկարը պէտք է գոնէ առաջին անգամ նայել բնօրինակով. միայն այդ ժամանակ է նկարի եւ ձեր միջեւ առաջանում վիպրացիա (թրթռում)։ Դուք նայում էք նկարին, նկարն էլ՝ ձեզ։ Չգիտէի ո՞ւմ հետ կիսուել իմ մտքերով։ Մի՞թէ միայն ես եմ տեսնում Մինաս Աւետիսեանի մեծութիւնը։ Տանը համացանցում գտայ Ջաջուռում Մինաս Աւետիսեանի տուն-թանգարանի կայքը եւ այդ կայքում կարդացի Վիլեամ Սարոյեանի հետեւեալ տողերը.
«Աշխարհի մէջ անոր պէս նկարիչ քիչ կայ, եթէ ըսիմ չիկայ, հաւատացէ՛ք։ Ինչ զօրաւոր է, հայկական է, հին ու բոլորովին նոր։ Զարմանալի է…»
Այնուհետեւ Յակոբ Յակոբեանի կարծիքը.
«Մինասը նկարչական աշխարհում երեւոյթ է։ Իբրեւ նկարիչ գիտեմ եւ վստահ եմ, որ ամէն մի նկարիչ, կանգնելով Մինասի նկարների առջեւ, տեսնում է այնտեղ իր չարածի, իր չկարողացածի, իր երազածի իրագործումը։ Մինասը մեր նկարչութեան բարձրացնող աշտարակն էր, հեռուներից տեսանելի եւ հեռաստաններ բացող»։
Վերջապէս ինքը Մարտիրոս Սարեանը ասել է Մինասին.
«Մինաս, ես քեզնից մեծ եմ յիսուն տարով։ Ափսոս, ինձ քիչ ժամանակ է մնացել։ Ո՞ւր էիր, մի քիչ շուտ գայիր։ Չմոռանաս, արուեստը պայքար է սիրում։ Հիմա ես արդէն մենակ չեմ։ Դու էլ մենակ չես»...։
Արամ Խաչատուրեանը բացայայտել է Մինասի բեմանկարչութեան յաջողութեան գաղտնիքը.
«Մինասի խառնուածքը ուժեղ է, վառ…Լինելով սիմֆոնիկ շնչի արուեստագէտ, նա թատրոն ներխուժեց լայն ու խորը մտքերով։ Նա թատերական նկարչութեան մէջ փոխադրեց իր հզօր սիմֆոնիզմը»։
Երուանդ Քոչարը, ով 13 տարի ապրել, ստեղծագործել եւ 5 անհատական ցուցահանդէս է ունեցել Փարիզում, ասել է.
«Մինասը նկարչական աշխարհում երեւոյթ է, նրա նկարները զրնգուն հնչեղութիւն կունենան Փարիզի նման նկարչութեան արուեստի կեդրոնում՝ արուեստի մայրաքաղաքում»։
Մինաս Աւետիսեանի մասին պէտք է իմանալ, որ նա ծնուել է 1928-ին Շիրակի մարզի Ջաջուռ գիւղում։ Սովորել է Երեւանի Թերլեմեզեանի անուան ուսումնարանում (1947-1952), այնուհետեւ սովորել է գեղարուեստա-թատերական ինստիտուտում1952-1953, իսկ 1953-ից շարունակել է ուսումը Լենինգրադի գեղանկարչութեան, քանդակագործութեան եւ ճարտարապետութեան ինստիտուտում։ Վերադարձել է Երեւան 1960-ին։ 1972-ին, երբ նա Ջաջուռում էր գտնւում ընտանիքով, Երեւանի արուեստանոցում աւելի քան 100 նկարներ այրւուել են հրդեհում։ Պէտք է նաեւ իմանալ, որ նրա կեանքի թելը կտրուել է 47 տարեկանում, երբ նա կանգնած էր նոր բացայայտումների շեմին։ Արուեստը պահանջում է միշտ նորարարութիւն, եւ Մինասը մի նոր բանալի էր գտել, որի շնորհիւ աւելի շատ ու աւելի լաւ գործեր էր ստեղծելու. այդ մասին պատմում է նրա որդին՝ Արման Աւետիսեանը («Մինաս Աւետիսեան» հիմնադրամի նախագահ)։ 1975-ին, երբ Մինասը քայլում էր փողոցով, նրան վրայ երթի ենթարկեց մի թաքսի եւ նկարիչը մի քանի օր յետոյ մահացաւ։ Որդին 11 տարեկան էր, բայց յիշում է հօր խոստովանութիւնն այն մասին, որ նա գտել է նոր արուեստի բանալին։ Մինասը նաեւ ստեղծել է 20 որմանկարներ, որոնց ընդհանուր տարածութիւնը կազմում է հինգ հարիւր մետր։
Վերջապէս ասեմ ամէնակարեւորը։ Հայաստանը շատ տեսարժան վայրեր ունի զբօսաշրջութեան համար։ Սակայն կարելի է գալ Հայաստան միայն Մինաս Աւետիսեանի տուն-թանգարանը այցելելու համար։ Այն գտուում է Շիրակի մարզի Ջաջուռ գիւղում։