Միշտ ներկայ Զարիֆեանը…

ՍԵՒԱՆ ՏԷՅԻՐՄԵՆՃԵԱՆ

narekian2000@gmail.com

Արեւմտա­­­­հայ գրա­­­­կանու­­­­թեան յե­­­­­տեղեռ­­­­­նեան շրջա­­­­­նի ամե­­­­­նաու­­­­­շագրաւ դէմ­­­­­քե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րէն մէ­­­­­կուն՝ բա­­­­­նաս­­­­­տեղծ Մատ­­­­­թէոս Զա­­­­­րիֆեանի յի­­­­­շատա­­­­­կը ան­­­­­ցեալ շա­­­­­բաթա­­­­­վեր­­­­­ջին ոգե­­­­­կոչո­­­­­ւեցաւ Պաղ­­­­­լարպա­­­­­շըի Ս. Խաչ գե­­­­­րեզ­­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նատան մէջ, իր շիր­­­­­մի բա­­­­­րեզար­­­­­դումին առ­­­­­թիւ։ Այսպէս, «Հայ­­­­­ճար»ի յայ­­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րարած նա­­­­­խագի­­­­­ծի մրցոյ­­­­­թի ար­­­­­դիւնքին ճար­­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րապետ Դա­­­­­ւիթ Այ­­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­լըի աշ­­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­տան­­­­­քը ընտրո­­­­­ւած էր յատ­­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­պէս կազ­­­­­մո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւած դա­­­­­տակազ­­­­­մին կող­­­­­մէ։ Հրաչ եւ Յա­­­­­կոբ Քըր­­­­­մը­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­զըեան եղ­­­­­բայրնե­­­­­րուն հո­­­­­վանա­­­­­ւորու­­­­­թեամբ իրա­­­­­կանա­­­­­ցած ծրագ­­­­­րով ո՚չ միայն վե­­­­­րանո­­­­­րոգո­­­­­ւեցաւ շի­­­­­րիմը, այ­­­­­լեւ վերստին պատ­­­­­րաստո­­­­­ւեցաւ բա­­­­­նաս­­­­­տեղծի կի­­­­­սանդրին եւս՝ քան­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կագոր­­­­­ծին Էրոլ Սա­­­­­րաֆեանի կող­­­­­մէ։ Կի­­­­­սանդրիի պա­­­­­տուան­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նին տա­­­­­ռերը, նախ­­­­­կի­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նի նմա­­­­­նու­­­­­թեամբ պատ­­­­­րաստո­­­­­ւած էին արո­­­­­ւես­­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­գէտ Մի­­­­­նաս Օֆ­­­­­լա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­զի աշ­­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­տան­­­­­քով։

Այս առ­­­­­թիւ կա­­­­­յացած ձեռ­­­­­նարկին ժա­­­­­մանակ կա­­­­­տարո­­­­­ւեցաւ հո­­­­­գեհանգստեան պաշ­­­­­տօն՝ Տ. Յու­­­­­սիկ քհնյ. Հեր­­­­­կե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­լեանի առաջ­­­­­նորդու­­­­­թեամբ եւ եր­­­­­գե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ցիկ դպրաց մաս­­­­­նակցու­­­­­թեամբ։ Սրտի խօս­­­­­քեր ար­­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­սանե­­­­­ցին «Հայ­­­­­ճար»ի ատե­­­­­նապետ Գէորգ Էօզ­­­­­քա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րակէօզ եւ Հրաչ Քըր­­­­­մը­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­զեան։

Կ՚ու­­­­­զեմ այստեղ ներ­­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­յաց­­­­­նել նաեւ այն ելոյ­­­­­թը, զոր ու­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ցայ շիր­­­­­մի բաց­­­­­ման առ­­­­­թիւ.

 

Զա­­­­­րիֆեանի կեն­­­­­սագրա­­­­­կանը

«Մատ­­­­­թէոս Զա­­­­­րիֆեան ծնած է Կե­­­­­տիկ­­­­­փա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­շա, որ­­­­­պէս չոր­­­­­րորդ զա­­­­­ւակը բա­­­­­րեկե­­­­­ցիկ ըն­­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նիքի մը, 4 Յու­­­­­նո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւար 1894-ին։ Բայց իր կեան­­­­­քին մեծ մա­­­­­սը ան­­­­­ցած է հոս, Սկիւ­­­­­տար։ Կ՚աշա­­­­­կեր­­­­­տի Իճա­­­­­տիէի ազ­­­­­գա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­յին վար­­­­­ժա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րանին, ապա՝ Պէր­­­­­պէ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րեանին, որու հիմ­­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­դիրը թա­­­­­ղուած է քիչ ան­­­­­դին։ Դպրո­­­­­ցէն ստա­­­­­ցած պա­­­­­տիժը ար­­­­­ժա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նապա­­­­­տուու­­­­­թիւնը կը վի­­­­­րաւո­­­­­րէ, կը լքէ զայն ու կ՚եր­­­­­թայ ու­­­­­սումը շա­­­­­րու­­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կելու Պար­­­­­տի­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­զակի Ամե­­­­­րիկեան քո­­­­­լեճը։ Դեռ պա­­­­­տանի, կը մա­­­­­հանայ իր եղ­­­­­բայրը՝ Վա­­­­­հագ­­­­­նը, նոյնպէս թա­­­­­ղուած այս շիր­­­­­մին մէջ։ Պար­­­­­տի­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­զակի Ամե­­­­­րիկեանէն ետք, զինք կը տես­­­­­նենք Պոլ­­­­­սոյ ամե­­­­­րիկեանին՝ Ռո­­­­­պերթ քո­­­­­լեճին մէջ։ Քա­­­­­ջատե­­­­­ղեակ է ֆրան­­­­­սե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րէնին ու անգլե­­­­­րենէն։ Կը վե­­­­­րադառ­­­­­նայ Պէր­­­­­պէ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րեան, հոն ալ կ՚աւար­­­­­տէ իր ուսման ըն­­­­­թացքը։

Զա­­­­­րիֆեան հիանա­­­­­լի մար­­­­­զիկ մըն էր նաեւ. Պոլ­­­­­սոյ մէջ կազ­­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կեր­­­­­պո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւած հայ­­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կան նա­­­­­ւասար­­­­­դեան խա­­­­­ղերուն ար­­­­­ժա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նացած էր առաջ­­­­­նութեան բազ­­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­թիւ մրցա­­­­­նակ­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րու։

1913-ին կը մեկ­­­­­նի գա­­­­­ւառ, կը դառ­­­­­նայ Ատա­­­­­նայի ազ­­­­­գա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­յին վար­­­­­ժա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րանի անգլե­­­­­րէնի ու մարմնա­­­­­մար­­­­­զութեան ու­­­­­սուցի­­­­­չը։ Ստա­­­­­մոք­­­­­սա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­յին հի­­­­­ւան­­­­­դութեան մը պատ­­­­­ճա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ռով, նախ­­­­­քան տա­­­­­րեշրջա­­­­­նի աւար­­­­­տը, կը հե­­­­­ռանայ պաշ­­­­­տօ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նէն ու կազ­­­­­դուրո­­­­­ւելու հա­­­­­մար կ՚եր­­­­­թայ Լի­­­­­բանան։

Առա­­­­­ջին աշ­­­­­խարհա­­­­­մար­­­­­տի տա­­­­­րինե­­­­­րուն կը զի­­­­­նուո­­­­­րագ­­­­­րո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւի։ Կար­­­­­գա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­պահա­­­­­կան թե­­­­­րացումնե­­­­­րու, ըմ­­­­­բոստ կե­­­­­ցուած­­­­­քի ու փա­­­­­խուստի փոր­­­­­ձե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րուն պատ­­­­­ճա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ռով կը դա­­­­­տուի զի­­­­­նուո­­­­­րական ատեանին կող­­­­­մէ, ու­­­­­րիշ հայ երի­­­­­տասարդնե­­­­­րուն հետ։ Աք­­­­­սո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րի վճի­­­­­ռը ազ­­­­­դե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ցիկ մի­­­­­ջամ­­­­­տութիւննե­­­­­րու շնոր­­­­­հիւ կը փո­­­­­խուի տա­­­­­ժանա­­­­­կիր աշ­­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­տան­­­­­քի։

«Բե­­­­­ռի ահա­­­­­գին կառ­­­­­քեր կը քա­­­­­շէի ըն­­­­­կերնե­­­­­րուս հետ՝ ան­­­­­հոգ ժպտե­­­­­լով։ Ծե­­­­­ծեցին, անար­­­­­գե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ցին, չար­­­­­չա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րեցին.- օդէ, ջու­­­­­րէ, սնունդէ զուրկ մնա­­­­­ցի, ցուրտ տախ­­­­­տակնե­­­­­րու վրայ ան­­­­­ցուցի գի­­­­­շեր­­­­­ներս, շատ ան­­­­­գամ ան­­­­­քուն…», պի­­­­­տի գրէր իր օրագ­­­­­րին մէջ, այդ թո­­­­­ւակա­­­­­նէն քա­­­­­նի մը տա­­­­­րի ետք։

Այդ աշ­­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­տան­­­­­քէն ետք, մի­­­­­ջոց մըն ալ հի­­­­­ւան­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­պահ կը դառ­­­­­նայ, զի­­­­­նուո­­­­­րական հի­­­­­ւան­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նոցի մը մէջ։

Առա­­­­­ջին աշ­­­­­խարհա­­­­­մար­­­­­տը կը բնո­­­­­րոշո­­­­­ւի մեր ժո­­­­­ղովուրդի ցե­­­­­ղաս­­­­­պա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նու­­­­­թեամբ։ Զա­­­­­րիֆեան թէեւ ուղղա­­­­­կի ոչինչ գրած է, սա­­­­­կայն այդ տա­­­­­րինե­­­­­րու իր հո­­­­­գեկան գա­­­­­լարումնե­­­­­րը, խե­­­­­լագա­­­­­րու­­­­­թեան մօ­­­­­տեցող նո­­­­­պանե­­­­­րը բա­­­­­ցատ­­­­­րե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­լի է ար­­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­քին ազ­­­­­դակնե­­­­­րով։ «Իր մռայլ խո­­­­­կումնե­­­­­րը, իր ծա­­­­­րաւի՜ անձնտո­­­­­ւու­­­­­թիւնը ալ­­­­­քո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­լի եւ թմրե­­­­­ցու­­­­­ցիչ թոյ­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րու խա­­­­­բու­­­­­սիկ մխի­­­­­թարան­­­­­քին, բան­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­գու­­­­­շա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կան իր թա­­­­­փառումնե­­­­­րը ժա­­­­­մերով, անձնաս­­­­­պա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նու­­­­­թեան իր եռա­­­­­կի փոր­­­­­ձե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րը, անդնդա­­­­­յին իր ան­­­­­կումնե­­­­­րը բո­­­­­լոր՝ պար­­­­­տադրա՛նքն են իր առանցքէն դուրս նե­­­­­տուած ժա­­­­­մանա­­­­­կին, որ պահ մը դուրս նե­­­­­տեր էր նաեւ զինք, կեան­­­­­քի բնա­­­­­կանոն իր ծի­­­­­րէն», ինչպէս կը գրէ բա­­­­­նաս­­­­­տեղծ Վա­­­­­հէ-Վա­­­­­հեան, յեն­­­­­լով Զա­­­­­րիֆեանի քրոջ՝ Սի­­­­­րան-Սե­­­­­զայի վկա­­­­­յու­­­­­թիւննե­­­­­րուն, խիստ հա­­­­­ւանա­­­­­բար։

Զի­­­­­նադա­­­­­դարին Զա­­­­­րիֆեան որ­­­­­պէս թարգման կը պաշ­­­­­տօ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նավա­­­­­րէ անգլիական բա­­­­­նակին մէջ։ Կը մաս­­­­­նակցի որ­­­­­բա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­հաւաք առա­­­­­քելու­­­­­թեան։ 1919-1921 կը պաշ­­­­­տօ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նավա­­­­­րէ Պէր­­­­­պէ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րեան վար­­­­­ժա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րանին մէջ, որ­­­­­պէս անգլե­­­­­րէնի ու մարմնա­­­­­մար­­­­­զի ու­­­­­սուցիչ։ Թո­­­­­քախ­­­­­տի առա­­­­­ջին նշան­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րը երե­­­­­ւան կու գան այդ տա­­­­­րինե­­­­­րուն։ Նոյն թո­­­­­ւակա­­­­­նին, 1921-ին լոյս կը տես­­­­­նէ իր առա­­­­­ջին գիր­­­­­քը՝ «Տրտմու­­­­­թեան եւ խա­­­­­ղաղու­­­­­թեան եր­­­­­գեր»ը, Շա­­­­­հան Պէր­­­­­պէ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րեանի ներ­­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­յաց­­­­­մամբ եւ ձօ­­­­­նուած իր վա­­­­­ղամեռ եղ­­­­­բօր՝ Վա­­­­­հագ­­­­­նին։

«Սէր ու թո­­­­­քախտ՝ նո՛յն կուրծքին տակ։ Աղո­­­­­ւո՜ր հրդեհ է, չէ՞։ Բո­­­­­ցերը կը հաս­­­­­նի՞ն մին­­­­­չեւ քե­­­­­զի, Ա՚ստո­­­­­ւած», կը գրէ այդ տա­­­­­րինե­­­­­րուն օրագ­­­­­րին մէջ ակ­­­­­նարկե­­­­­լով նաեւ նո­­­­­րաբող­­­­­բոջ իր սի­­­­­րոյն, Նո­­­­­յեմիին։

Տա­­­­­րի մը անց, 1922-ին, կը հրա­­­­­տարա­­­­­կուի երկրորդ հա­­­­­տորը՝ «Կեան­­­­­քի ու մա­­­­­հուան եր­­­­­գեր»՝ ձօ­­­­­նուած Շա­­­­­հան Պէր­­­­­պէ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րեանին։ Թո­­­­­քախ­­­­­տը յա­­­­­ռաջա­­­­­ցած է ալ։ Կ՚եր­­­­­թայ Մեծ կղզի, կազ­­­­­դուրիչ օդ ծծե­­­­­լու, բուժման հա­­­­­մար։ Հոն ալ կը մեռ­­­­­նի 9 Ապ­­­­­րիլ 1924-ին, աւագ չո­­­­­րեք­­­­­շաբթի մը։ Յու­­­­­ղարկա­­­­­ւորու­­­­­թիւնը՝ Ս. Խաչ եկե­­­­­ղեց­­­­­ւոյ մէջ, Մես­­­­­րոպ Նա­­­­­րոյեանի նա­­­­­խագա­­­­­հու­­­­­թեամբ։

Որ­­­­­պէս կտակ կը փա­­­­­փաքի որ իր սի­­­­­րելին շի­­­­­րիմ բե­­­­­րէ «Կա­­­­­թիլ մը ար­­­­­ցո՜ւնք կամ շի՜ւղ մը լե­­­­­լակ… »։

 

Սկիւ­­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րի շիր­­­­­մին 
պատ­­­­­մութիւ­­­­­նը

Քա­­­­­նի մը խօսք ալ ըսենք սա շի­­­­­րիմին մա­­­­­սին։

Քըր­­­­­մը­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­զըեան եղ­­­­­բայրնե­­­­­րուն բա­­­­­րերա­­­­­րու­­­­­թեամբ բա­­­­­րեզար­­­­­դո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւած այս շի­­­­­րիմին ճար­­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րապետն է Դա­­­­­ւիթ Այ­­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­լը։ Զա­­­­­րիֆեանի կի­­­­­սանդրիին հե­­­­­ղինակն է պա­­­­­րոն Էրոլ Սա­­­­­րաֆեան։ Թե­­­­­րեւս յի­­­­­շէք այս շիր­­­­­մին հին վի­­­­­ճակը։ Այս նո­­­­­րը հի­­­­­նին բա­­­­­րեզար­­­­­դեալն է։ Հինն ալ ան­­­­­շուշտ ու­­­­­նի իր պատ­­­­­մութիւ­­­­­նը։ Սի­­­­­րելի պր. Սա­­­­­րաֆեանի վկա­­­­­յու­­­­­թեամբ, Զա­­­­­րիֆեանի շի­­­­­րիմը կա­­­­­ռու­­­­­ցո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւած է Հայ­­­­­կազ ու Սրբու­­­­­հի Վար­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նեան ամո­­­­­լի բա­­­­­րերա­­­­­րու­­­­­թեամբ, 1970-ական­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րուն։ Պր. Սա­­­­­րաֆեանին տո­­­­­ւած այս տե­­­­­ղեկու­­­­­թիւնը սկզբնա­­­­­պէս ան­­­­­հա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւատա­­­­­լի թո­­­­­ւաց։ Վար­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նեան­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րը ի՞նչ կապ կրնա­­­­­յին ու­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նալ Զա­­­­­րիֆեանին հետ։ Յի­­­­­շել պէտք է որ Վար­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նեան ամո­­­­­լը օրո­­­­­ւան պոլ­­­­­սա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­հայ մտա­­­­­ւորա­­­­­կան խա­­­­­ւին ան­­­­­բա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ժանե­­­­­լի ան­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­մը եղած է, ծնող­­­­­քը՝ տա­­­­­ղան­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­շատ թա­­­­­տերա­­­­­գիր հան­­­­­գուցեալ Ար­­­­­ման Վար­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նեանի։ Քիչ մը պրպտե­­­­­լէ ետք գաղտնի­­­­­քը պար­­­­­զո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւեցաւ։ Ու­­­­­րեմն, Սրբու­­­­­հի Վար­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նեան, ծնեալ Պար­­­­­սեան, բնիկ սկիւ­­­­­տարցի, բա­­­­­րեկամն էր Զա­­­­­րիֆեանի առա­­­­­ջին սի­­­­­րոյն՝ Սրբու­­­­­հի Յա­­­­­կոբեանին, որուն ձօ­­­­­նուած է երկրորդ հա­­­­­տորին «Կա­­­­­պոյտ բոց» շար­­­­­քը, որու մուտքի քա­­­­­ռեակը փո­­­­­րագ­­­­­րո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւած շիր­­­­­մին վրայ, ինչպէս կը տես­­­­­նէք։

Ու­­­­­նի հե­­­­­տեւեալ ձօ­­­­­նը՝ «Սրբու­­­­­հիին՝ իրեն տո­­­­­ւած տա­­­­­ռապան­­­­­քիս փո­­­­­խարէն»։

Միշտ Սրբու­­­­­հի Վար­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նեանի վկա­­­­­յու­­­­­թեամբ, Մատ­­­­­թէոս ու Սրբու­­­­­հի կը ծա­­­­­նօթա­­­­­նան 1915-ին, Ալեմ­­­­­տաղ։ «Բա­­­­­նաս­­­­­տեղծը եր­­­­­կար շրջան մը Սրբու­­­­­հին ու­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ցած է իբ­­­­­րեւ ներշնչա­­­­­րան։ Կը թղթակ­­­­­ցին։ Իսկ ամառ­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րը, Քնա­­­­­լը կղզիի եր­­­­­կու հե­­­­­ռաւոր ժայ­­­­­ռե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րը իրենց սի­­­­­րոյն լուռ ու խո­­­­­հուն վկա­­­­­ները կ՚ըլ­­­­­լան»։ Երեք տա­­­­­րի ետք Զա­­­­­րիֆեան կը դադ­­­­­րեցնէ իր նա­­­­­մակ­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րը։ Սրբու­­­­­հի կ՚ամուսնա­­­­­նայ 1919-ին, Հայկ Յո­­­­­վակի­­­­­մեանին հետ։ Եր­­­­­կար ժա­­­­­մանակ կ՚ապ­­­­­րի Քնա­­­­­լը կղզի (բա­­­­­րեկամ էր Ար­­­­­մե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նու­­­­­հի Թեր­­­­­զեանին, կղզիի մատ­­­­­րիար­­­­­քին, ինչպէս կը կո­­­­­չէր զինք Մես­­­­­րոպ սրբա­­­­­զանը), 1950-ական­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րուն ալ ըն­­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նեօք կը գաղ­­­­­թեն Պո­­­­­ւէնոս Այ­­­­­րես։ Կը մեռ­­­­­նի 1986-ին։ Արժwան­­­­­թի­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նահայ, այժմ ամե­­­­­րիկաբ­­­­­նակ բա­­­­­նասէր Վար­­­­­դան Մատ­­­­­թէոսեան, որու գրա­­­­­ռած յօ­­­­­դուա­­­­­ծէն կը քա­­­­­ղեմ այս տե­­­­­ղեկու­­­­­թիւննե­­­­­րը, ան­­­­­ձամբ հան­­­­­դի­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­պած ու զրու­­­­­ցած է ալ այս տիկ­­­­­նոջ հետ։ Իր իսկ վկա­­­­­յու­­­­­թեամբ, կա­­­­­պոյտ աչ­­­­­քեր ու­­­­­նէր, այդ է գաղտնի­­­­­քը բա­­­­­նաս­­­­­տեղծու­­­­­թեան վեր­­­­­նագրին՝ «Կա­­­­­պոյտ բո­­­­­ցը» եւ թե­­­­­րեւս նաեւ լե­­­­­լակ­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րուն, զոր Զա­­­­­րիֆեան ու­­­­­զած էր որ բե­­­­­րէ իրեն իր սի­­­­­րելին։ 1974-ին Սրբու­­­­­հի Պո­­­­­ւէնոս Այ­­­­­րե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­սէն դրամ կ՚ու­­­­­ղարկէ Պո­­­­­լիս, Սրբու­­­­­հի Վար­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նեանին, որ­­­­­պէսզի հո­­­­­գեհան­­­­­գիստ մը ընել տայ Զա­­­­­րիֆեանի մա­­­­­հուան յիս­­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­մեակին առ­­­­­թիւ։ Յու­­­­­զիչ է կար­­­­­դալ հե­­­­­տեւեալը, Վար­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նեանի փո­­­­­խանցմամբ.

«-Մա­­­­­մա, միակ աղ­­­­­ջիկն է որ սի­­­­­րեցի, մէյ մը բե­­­­­րէք տես­­­­­նամ», ըսեր է մօ­­­­­րը պա­­­­­ղատա­­­­­գին, իր Մեծ կղզի ան­­­­­ցուցած վեր­­­­­ջին ամիս­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րուն, կը վկա­­­­­յէ Սրբու­­­­­հի Վար­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նեան։ Սա­­­­­կայն լուր չեն տո­­­­­ւած, քա­­­­­նի որ ամուսնա­­­­­ցած էր այ­­­­­լեւս։

Այս ալ այսպէս…

 

Վա­­­­­հագն Քիւ­­­­­փէ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­լեանի խօս­­­­­քը

Մատ­­­­­թէոս Զա­­­­­րիֆեանի քրոջ՝ գրա­­­­­գիտու­­­­­հի Սի­­­­­րան Սե­­­­­զայի որ­­­­­դին՝ Վա­­­­­հագն Քիւ­­­­­փէ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­լեան, ըն­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ռաջե­­­­­լով մեր փա­­­­­փաքին ող­­­­­ջոյնի խօսք մը յղած էր շիր­­­­­մի բաց­­­­­ման մաս­­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կից­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րուն։ Կը ներ­­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­յաց­­­­­նենք ստո­­­­­րեւ.

 

«Յար­­­­­գե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­լի Պրն. Սե­­­­­ւան Տէ­­­­­յիր­­­­­մէնճեան եւ արո­­­­­ւես­­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­սէր հայ­­­­­րե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նակից­­­­­ներ,

Ու­­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­խու­­­­­թեամբ իմա­­­­­ցանք թէ կը փա­­­­­փաքիք կա­­­­­տարել վա­­­­­ղամե­­­­­ռիկ քե­­­­­ռիիս բա­­­­­րեզար­­­­­դեալ շի­­­­­րիմին բա­­­­­ցու­­­­­մը։ Ան­­­­­կեղծօ­­­­­րէն երախ­­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­պարտ ենք ձեր նա­­­­­խաձեռ­­­­­նութեան հա­­­­­մար։ Մատ­­­­­թէոս Զա­­­­­րիֆեան իր կեան­­­­­քի կա­­­­­րեւոր մէկ մա­­­­­սը ան­­­­­ցուց Սկիւ­­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րի մէջ եւ մենք կը հա­­­­­ւատանք որ այս տա­­­­­ղան­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւոր բա­­­­­նաս­­­­­տեղծին ոգին կը թե­­­­­ւածէ իր հա­­­­­րազատ վայ­­­­­րե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րու վրայ։

Դժբախ­­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­բար ճա­­­­­կատա­­­­­գիրը զլա­­­­­ցաւ եւ ես անձնա­­­­­պէս չճանչցայ քե­­­­­ռիս, բայց ան միշտ ներ­­­­­կայ եղած է մեր հոգ­­­­­ւոյն եւ սրտին մէջ։ Մայրս՝ Սի­­­­­րան Սե­­­­­զա, մին­­­­­չեւ վերջ ալ չկրցաւ հաշ­­­­­տո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւիլ իր տա­­­­­ղան­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­շատ, վի­­­­­պապաշտ ու ազ­­­­­նիւ եղ­­­­­բօր կո­­­­­րուստին հետ եւ ամէն կա­­­­­րելին ըրաւ, որ­­­­­պէսզի իր ժո­­­­­ղովա­­­­­ծուն հրա­­­­­տարա­­­­­կուի Պէյ­­­­­րութի մէջ։ Ճա­­­­­կատագ­­­­­րի ի՜նչ սեւ խաղ, բա­­­­­նաս­­­­­տեղծ Մատ­­­­­թէոս Զա­­­­­րիֆեան, որ վե­­­­­րապ­­­­­րե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ցաւ Ցե­­­­­ղաս­­­­­պա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նու­­­­­թեան կրակ­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րուն մէ­­­­­ջէն եւ կը գտնո­­­­­ւէր իր բա­­­­­նաս­­­­­տեղծա­­­­­կան արո­­­­­ւես­­­­­տի ծաղկման ար­­­­­շա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­լոյ­­­­­սին, շուտ հե­­­­­ռացաւ այս աշ­­­­­խարհէն։

 

Գի­­­­­շեր­­­­­ներ կան ա՛յնպէս լոյս որ՝ կար­­­­­ծես թէ

Եր­­­­­կինքն ի վար կը կա­­­­­թէ

Ար­­­­­ծա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­թէ

Եր­­­­­գը հին

Այն ան­­­­­ծա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նօթ աշ­­­­­խարհին,

Ուր կ՚ըսեն թէ աս­­­­­տո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւած­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րը 
կը խօ­­­­­սին...

 

Մատ­­­­­թէոս Զա­­­­րիֆեան այդ աս­­­­տո­­­­­­­­­­­­­­­ւած­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րուն քովն է հի­­­­մա։

Շնոր­­­­հա­­­­­­­­­­­­­­­կալութիւն կրկին անգամ ձեր շնորհակալ ձեռնարկին համար»։

Kategoriler

ԱՌՕՐԵԱՅ