Արդի ժամանակներու իրողութեան մէջ Պոլիս անգամ մը եւս կը ներկայանայ հայ հրատարակչութեան կարեւորագոյն օրրաններէն մէկը ըլլալով։ Անշուշտ որ այստեղ կայ շատ կարեւոր տարբերութիւն մը բաղդատմամբ նախորդ դարասկիզբի համայնապատկերին։ Անցեալին Պոլիս հայերէն հրատարակութիւններու կարեւորագոյն օրրանն էր, ուր հայ մշակոյթի արձանագրած մեծ ոստումին զուգահեռ իրարայաջորդ կերպով կը հրատարակուէին բազմաթիւ գիրքեր, մեծաւ մասամբ գրական արժէք ներկայացնող գործեր։ Իսկ այսօրուայ իրողութիւնը կը ներկայանայ շատ աւելի տարբեր երեւոյթով մը։ Այս անգամ չենք կրնար խօսիլ հայերէն եւ հայատառ գրականութեան մասին, այլ այդ գրականութեան շատ կարեւոր մէկ բաղադրիչի՝ թարգմանութիւններու վերաբերեալ։ Այսօր լոյս տեսնող գիրքերը թէեւ հայերէն չեն, բայց ամբողջովին հայկական։ Այս ոստումը կը պարտինք «Արաս» հրատարակչութեան, որ իբր առաքելութիւն որդեգրած է հայ գրականութիւնը ծանօթացնել թրքերէն ընթերցող զանգուածին։ Իր կարգին շատ կարեւոր առաքելութիւն մըն է այս մէկը, քանի որ սոյն գրականութիւնը հետզհետէ դատապարտուած էր մոռացութեան եւ շնորհիւ այս նոր զարթօնքի, ան կը վերակենդանանայ եւ ուշադրութիւնը կը գրաւէ զանգուածի մը, որ պատմաքաղաքական ինչ-ինչ պատճառներով զրկուած էր անոր հետ հաղորդակցելու կարելիութենէն։
Ընթերցողը արդէն գուշակած է, խօսքը կը վերաբերի «Արաս» հրատարակչատան, որ սոյն տարուայ Սեպտեմբեր ամիսը եւս բոլորեց խիստ շահեկան ու նոր հրատարակութիւններով։ Բացի հրատարակչական հարստութենէ, ուշագրաւ է այս ոլորտէ ներս ձեռք բերուած արտակարգ յաջողութիւնը։ Նախ անդրադառնանք հրատարակչատան սա վերջերս լոյս ընծայած հատորներուն։ Առաջին հերթին կը տեսնենք Գառնիկ Բանեանի շատ կարեւոր յուշագրութիւնը՝ «Յուշեր մանկութեան եւ որբութեան» հատորը, որ թրքերէն թարգմանութեամբ լոյս տեսաւ «Մնաս բարեաւ Անդուրա» խորագիրով։ Այս յուշագրութիւնը վկայութիւններ կը պարունակէ մանկութիւն չունեցող սերունդի մը՝ Մեծ եղեռնի որբերուն տխուր պատմութենէն։
Շատ կարեւոր երկրորդ գիրք մըն է ակադեմական Ճանտան Պատեմի ուսումնասիրութիւնը, որ նիւթ կ՚ունենայ 1877-1878 տարեթիւերուն Ռուս-Օսմանեան պատերազմէն ետք ռուսական իշխանութեան ենթարկուած Կարսի, Արտահանի եւ Արթվինի շրջակայքի անցուդարձերը։ Պատմաբաններու կողմէ արժանի կերպով չէ ուսումնասիրուած պատմութեան այս հատուածը, հետեւաբար Ճանտան Պատեմի այս ծաւալուն աշխատասիրութիւնը նոր հորիզոններ կը բանայ, թէ հայ եւ թէ այլ ազգի պատմաբաններու առջեւ։ Նշենք, որ Պատեմ այս աշխատասիրութիւնը կատարելու ընթացքին ուսումնասիրած է ռուսական, վրացական եւ հայկական արխիւները։ Ան որոշ ժամանակ Հայաստանի մէջ ալ հետեւած է հայերէն դասընթացքներու աւելի հմուտ կերպով ուսումնասիրելու համար հայերէն փաստաթուղթերը։
«Արաս»ի Սեպտեմբերեան հունձքին մաս կը կազմէ նաեւ գիւղագիր Մկրտիչ Մարկոսեանի հաստափոր հատորի մը մէջ մէկտեղուած գրական գործերը։ Այդ գործերը, որ նախապէս մեծ ժողովրդականութեան արժանացած էին այժմ ամբողջական մատեանի մը ձեւով կը դրուի ընթերցողներու սեղանին վրայ համախմբելով նախապէս անջատաբար լոյս տեսած բոլոր գրական երկերը։
Պարտիք նշել, որ «Արաս» իր հետ ունենալով այս նոր հրատարակութիւնները, վերջերս մասնակցած էր Տիյապեքիրի գիրքի փառատօնին։ Փառատօնի կազմակերպիչները այս տարուայ «Պատուոյ հիւր» ընդունած էին Մկրտիչ Մարկոսեանը, որ գիրքի փառատօնի տեւողութեամբ արժանացաւ Տիգրանակերտի ընթերցասէրներու բուռն հետաքրքրութեան։
Այս բոլորին վրայ եկաւ աւելնալու մի այլ ոգեւորութիւն, քանի որ «ՓԵՆ» Գրողներու համաշխարհային միութեան Թուրքիոյ մասնաճիւղը ողջունեց Մկրտիչ Մարկոսեանի գրական վաստակը, զինք կոչելով այս ամսուայ կարեւորագոյն գրողը։
Այս բոլորը վրայ վրայի գումարած մենք արդար հպարտութեամբ կը բաժնենք «Արաս»ի յաջողութիւնները եւ այդ յաջողութեան պատճառած ուրախութիւնը։
