ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ

ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ

Մշակոյթի նախարարութիւն

dzovinarlok@gmail.com

«Ակօս»-ում սկսե­­ցի գրել 1998-ից, եւ այնքան էի գրում մշա­­­կոյ­­­թի, արո­­­ւես­­­տի անկման մա­­­սին, որ յոգ­­­նե­­­­­­­ցի այդ նիւ­­­թից։ Սա­­­կայն նոր սե­­­րունդնե­­­րը, որոնք հա­­­սակ առան ան­­­կախ Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նում, որ­­­տեղ մշա­­­կոյ­­­թի մէջ ար­­­դէն տի­­­րում էր մեղմ ասած ան­­­ճա­­­­­­­շակու­­­թիւն, կոշտ ասած ամե­­­նաթո­­­ղու­­­թիւն, գա­­­լով իշ­­­խա­­­­­­­նու­­­թեան, այնքան ան­­­կա­­­­­­­րեւոր հա­­­մարե­­­ցին այդ ոլոր­­­տը, որ վար­­­չա­­­­­­­պետ Նի­­­կոլ Փա­­­շինեանը մշա­­­կոյ­­­թի նա­­­խարար նշա­­­նակեց մշա­­­կոյ­­­թից հե­­­ռու եւ հան­­­րութեանն ան­­­ծա­­­­­­­նօթ մի անձնա­­­ւորու­­­թեան։ Միակ իր ար­­­ժա­­­­­­­նիքը այն էր, որ նա այդ աթո­­­ռը հարստա­­­նալու հա­­­մար չի զբա­­­ղեց­­­նե­­­­­­­լու, սա­­­կայն եթէ նա ազ­­­նիւ լի­­­նէր եւ գի­­­տակ­­­ցէր, թէ ի՛նչ բարդ նա­­­խարա­­­րու­­­թիւն է ղե­­­կավա­­­րելու, ապա եր­­­բեք չէր յանդգնի իր հա­­­մաձայ­­­նութիւ­­­նը տալ՝ այդ պաշ­­­տօ­­­­­­­նը ստանձնե­­­լու։ Այժմ մշա­­­կոյ­­­թի նա­­­խարա­­­րու­­­թիւնը այ­­­լեւս առան­­­ձին չի գոր­­­ծե­­­­­­­լու, այլ միանա­­­լու է կրթու­­­թեան եւ գի­­­տու­­­թեան նա­­­խարա­­­րու­­­թեանը։ Ինչ-որ մի պահ նա­­­խարա­­­րու­­­թեան աշ­­­խա­­­­­­­տակից­­­նե­­­­­­­րը գոր­­­ծա­­­­­­­դուլ արե­­­ցին, բայց ոչ ոքու դա չմտա­­­հոգեց։

Մշա­­­կոյ­­­թը ձե­­­ւաւոր­­­ւում է հա­­­զարա­­­մեակ­­­նե­­­­­­­րի ըն­­­թացքում, դառ­­­նա­­­­­­­լով ազ­­­գա­­­­­­­յին ծած­­­կա­­­­­­­գիր. հայ նո­­­րածի­­­նը դե­­­ռեւս խօ­­­սելու կա­­­րողու­­­թիւն չու­­­նե­­­­­­­նալով այ­­­դուհան­­­դերձ ձեռ­­­քե­­­­­­­րի շար­­­ժումնե­­­րով հայ­­­կա­­­­­­­կան պա­­­րային գծա­­­գիր է օդում ու­­­րո­­­­­­­ւագ­­­ծում…Վա­­­ղուց հե­­­ռատե­­­սիլ չենք դի­­­տում, բայց ամա­­­նորին սե­­­ղան նստե­­­ցինք եւ որո­­­շեցինք հայ­­­կա­­­­­­­կան հե­­­ռատե­­­սիլ միաց­­­նել։ Եր­­­գում էին մեր շոու բիզ­­­նե­­­­­­­սի եր­­­գիչնե­­­րը, իսկ նրանց ու­­­ղեկցող պա­­­րու­­­հի­­­­­­­ները, փոր­­­ձե­­­­­­­լով նմա­­­նակել ար­­­տա­­­­­­­սահ­­­մա­­­­­­­նեան պա­­­րու­­­հի­­­­­­­ներին, այնքան անա­­­մօթա­­­բար էին շար­­­ժում ոտ­­­քե­­­­­­­րով…խօսք չեմ գտնում։ Այդպէս անա­­­մօթա­­­բար ան­­­կախ Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նում ընտրա­­­կեղ­­­ծիքնե­­­րով ինքզին­­­քը ընտրած իշ­­­խա­­­­­­­նու­­­թիւնը քան­­­դեց-աւե­­­րեց Երե­­­ւանի դէմք հան­­­դի­­­­­­­սացող շէն­­­քերն ու շի­­­նու­­­թիւննե­­­րը։ Ինչպէ՞ս էր ար­­­ձա­­­­­­­գան­­­գում մեր այսպէս կո­­­չուած մշա­­­կոյ­­­թի նա­­­խարա­­­րու­­­թիւնը, որը կո­­­չուած է պա­­­հել եւ պահ­­­պա­­­­­­­նել մեզ հա­­­սած մշա­­­կու­­­թա­­­­­­­յին ժա­­­ռան­­­գութիւ­­­նը։ Հա­­­ւատա­­­ցէ՛ք, որ ո՛չ մի կա­­­թիլ սուրճ նրանց սե­­­ղան­­­նե­­­­­­­րին չպա­­­կասեց եւ մենք ոչ մի զսպող քայլ չտե­­­սանք այդ կա­­­ռոյ­­­ցի կող­­­մից։

Ըստ իս մշա­­­կոյ­­­թի նա­­­խարա­­­րու­­­թիւն կո­­­չուա­­­ծը դա տաս­­­նեակ աշ­­­խա­­­­­­­տատեղ էին, որ­­­տեղ աշ­­­խա­­­­­­­տակից­­­նե­­­­­­­րը սրճում էին։ Նա­­­խարա­­­րու­­­թիւնը ցրում են, բայց գոր­­­ծա­­­­­­­ռոյ­­­թը պահ­­­պա­­­­­­­նուե­­­լու է ու­­­րիշ տար­­­բե­­­­­­­րակով, դա հաս­­­կա­­­­­­­նալի է։ Շատ երկրներ կան, որ­­­տեղ կայ արո­­­ւեստ եւ մշա­­­կոյթ, բայց չկայ մշա­­­կոյ­­­թի նա­­­խարա­­­րու­­­թիւն այն ձե­­­ւով, ինչ մենք ժա­­­ռան­­­գել ենք սո­­­վետա­­­կան ժա­­­մանակ­­­նե­­­­­­­րից, օրի­­­նակ, ԱՄՆ-ը…

Բա­­­ցի մշա­­­կոյ­­­թից գո­­­յու­­­թիւն ու­­­նի արո­­­ւեստ, որը ան­­­հա­­­­­­­տի կող­­­մից է ստեղծւում եւ որի կա­­­րիքը մենք շատ ու­­­նենք։ Օրերս ինձ մի ռե­­­ժիսոր պատ­­­մում էր իր մասշտա­­­բային նա­­­խագ­­­ծի մտայ­­­ղացման մա­­­սին։ Ինքն էր գրել պիեսը եւ կիս­­­ւում էր իմ հետ բե­­­մակա­­­նաց­­­ման տես­­­լա­­­­­­­կանով։ Հան­­­ճա­­­­­­­րեղ էր։ Բայց ո՞վ, ո՞ր թատ­­­րո­­­­­­­նը թոյլ կտայ նրան բե­­­մադ­­­րել այն իր բե­­­մում, քան­­­զի բո­­­լոր թատ­­­րոննե­­­րը դար­­­ձել են փակ հա­­­մակարգ, ուր ոչ ոք դրսից չի կա­­­րող ներ­­­թա­­­­­­­փան­­­ցել…

Այժմ լսենք կար­­­ծիքներ մշա­­­կոյ­­­թի նա­­­խարա­­­րու­­­թեան մա­­­սին.

1.Կի­­­նօռե­­­ժիսոր Յով­­­հաննէս Գալստեան.

«Վեր­­­ջին 10 տա­­­րում ՀՀ մշա­­­կոյ­­­թի նա­­­խարա­­­րու­­­թիւնում կամ ազ­­­գա­­­­­­­յին կի­­­նօկեդ­­­րոն մտած իւ­­­րա­­­­­­­քան­­­չիւր մարդ կը փաս­­­տի, որ հա­­­րիւ­­­րա­­­­­­­ւոր աշ­­­խա­­­­­­­տակից­­­նե­­­­­­­րից 10-15 մաս­­­նա­­­­­­­գէտ­­­ներ են ու­­­սե­­­­­­­րին կրել ոլոր­­­տի կա­­­ռավա­­­րու­­­մը։ Մնա­­­ցածն ուղղա­­­կի փող են ստա­­­ցել։ Նոր իշ­­­խա­­­­­­­նու­­­թիւնը ասում է՝ պոր­­­տա­­­­­­­բոյծներ չեմ պա­­­հելու, աշ­­­խա­­­­­­­տող­­­նե­­­­­­­րից կը մնան 10-15-ը։ Մենք չու­­­նենք կի­­­նօ, չու­­­նենք թատ­­­րոն, մեր մշա­­­կոյ­­­թը չենք կա­­­րողա­­­նում հա­­­նել երկրից դուրս, իսկ դուք՝ հա­­­րիւրներ, լա­­­փում էք կի­­­նոյի, թատ­­­րո­­­­­­­նի եւ մնա­­­ցած բո­­­լոր փո­­­ղերը։ Հա­­­րիւրնե­­­րը գոր­­­ծա­­­­­­­դուլ են անում։ Իրենք գոր­­­ծա­­­­­­­դուլ էին անում տա­­­րինե­­­րով, հի­­­մա՝ սե­­­նեակից դուրս են եկել, փո­­­ղոցում են անում։ Իշ­­­խա­­­­­­­նու­­­թիւնը անում է այն, ինչ խնդրում էինք։ Անում է ցա­­­ւոտ, բայց ճիշդ։ Ես, օրի­­­նակ, մաս­­­նա­­­­­­­գիտա­­­կան գոր­­­ծունէու­­­թեան մէջ ըն­­­դա­­­­­­­մէնը մէկ տա­­­րի եմ գրան­­­ցո­­­­­­­ւած աշ­­­խա­­­­­­­տող եղել։ Մշտա­­­պէս ապա­­­հովել եմ ըն­­­տա­­­­­­­նիքիս բա­­­րեկե­­­ցու­­­թիւնն ու իմ ըն­­­կե­­­­­­­րու­­­թեան աշ­­­խա­­­­­­­տան­­­քը՝ բաց թիավա­­­րու­­­թեամբ, շու­­­կա­­­­­­­յում, դրսում։ Ես կի­­­սում եմ պե­­­տական կա­­­ռավար­­­ման անխնայ օպ­­­տի­­­­­­­մալի­­­զացիայի քա­­­ղաքա­­­կանու­­­թիւնը։ Ֆիլ­­­մարտադ­­­րողնե­­­րի ֆե­­­դերա­­­ցիան, իմ գոր­­­ծընկեր երի­­­տասարդ կի­­­նեմա­­­տոգ­­­րա­­­­­­­ֆիստնե­­­րը լիովին հա­­­մաձայն են։ Արո­­­ւես­­­տի կա­­­ռավա­­­րու­­­մը պէտք է ար­­­մա­­­­­­­տապէս փո­­­խուի։ Ախոռ­­­նե­­­­­­­րը պի­­­տի մաք­­­րո­­­­­­­ւեն։ Կար­­­թա­­­­­­­գէնը պի­­­տի կոր­­­ծա­­­­­­­նուի»։

2. Մշա­­­կու­­­թա­­­­­­­յին գոր­­­ծիչ, եր­­­գիչ եւ եր­­­գա­­­­­­­հան Վա­­­հան Արծրու­­­նի.

«30 տա­­­րինե­­­րի ըն­­­թացքում ստեղ­­­ծո­­­­­­­ւեց ան­­­վե­­­­­­­րահսկե­­­լի իրա­­­վիճակ եւ ամե­­­նաթո­­­ղու­­­թիւն, որի մէջ դաշ­­­տը միան­­­գա­­­­­­­մից բա­­­ժանո­­­ւեց իւ­­­րա­­­­­­­յին­­­նե­­­­­­­րի եւ ոչ իւ­­­րա­­­­­­­յին­­­նե­­­­­­­րի։ Եւ քա­­­նի որ մշա­­­կոյ­­­թի նա­­­խարա­­­րու­­­թեան հիմ­­­նա­­­­­­­կան գոր­­­ծա­­­­­­­ռոյ­­­թը պե­­­տական բիւ­­­ջէի վե­­­րաբաշ­­­խումն է, դա կա­­­տարո­­­ւեց բա­­­ցառա­­­պէս իւ­­­րա­­­­­­­յին­­­նե­­­­­­­րի հա­­­տուա­­­ծում։ Դա բե­­­րեց ազատ դաշ­­­տի ամա­­­յաց­­­ման, որով­­­հե­­­­­­­տեւ մար­­­դիկ հե­­­ռանում էին. մէ­­­կը եր­­­կիրն էր թո­­­ղում, մէ­­­կը մաս­­­նա­­­­­­­գիտու­­­թիւնն էր թող­­­նում, միւ­­­սը առող­­­ջութիւնն էր կորցնում։ Բնա­­­կան եմ հա­­­մարում այդ հաս­­­տա­­­­­­­տու­­­թեան ան­­­կումը, որը զբաղ­­­ւում էր բա­­­ցառա­­­պէս բիւ­­­ջէ­­­­­­­տային մի­­­ջոց­­­նե­­­­­­­րի վե­­­րաբաշխմամբ եւ շատ ան­­­գամ իւ­­­րացմամբ։

3. Հա­­­յագէտ, արո­­­ւես­­­տի պատ­­­մա­­­­­­­բան, Մա­­­տենա­­­դարա­­­նի գի­­­տական գծով փոխ տնօ­­­րէն Կա­­­րէն Մա­­­թեւո­­­սեան.

«Հայ մշա­­­կոյթ ջան, քեզ ե՞րբ էին մէկ էլ այսքան յի­­­շել։ Ու­­­րեմն այ­­­նո­­­­­­­ւամե­­­նայ­­­նիւ ասեմ, որ իմ կար­­­ծի­­­­­­­քով հայ մշա­­­կոյ­­­թը մեր հզօ­­­րագոյն զէնքն է, միաւո­­­րող առանցք (նախ­­­կի­­­­­­­նում եւ այժմ)։Եւ ան­­­գամ կար­­­ծում եմ, որ առա­­­ջիկա­­­յում մեր մե­­­ծագոյն յաղ­­­թա­­­­­­­նակը, որ հնա­­­րաւոր է ու­­­նե­­­­­­­նանք մեր ոխե­­­րիմ հա­­­րեւան­­­նե­­­­­­­րի նկատ­­­մամբ, հէնց մշա­­­կոյթն է լի­­­նելու։ Բայց այս ամէ­­­նը կապ չու­­­նի այնպի­­­սի սահ­­­մա­­­­­­­նափակ մի կա­­­ռոյ­­­ցի հետ, ինչպի­­­սին եղել է մշա­­­կոյ­­­թի նա­­­խարա­­­րու­­­թիւնը։ Այն ըն­­­դա­­­­­­­մէնը պե­­­տական մշա­­­կու­­­թա­­­­­­­յին հաս­­­տա­­­­­­­տու­­­թիւննե­­­րի գլխին կար­­­գո­­­­­­­ւած վար­­­չա­­­­­­­կան օղա­­­կի դեր է կա­­­տարել եւ ոչ աւե­­­լին։ Դրա հա­­­մար թե­­­րեւս տար­­­բեր պատ­­­ճառներ են եղել, բայց իրա­­­կանու­­­թիւնն այդ է։ Ու­­­զում եմ հա­­­ւատալ, որ մի քա­­­նի տա­­­րուայ դա­­­դարից յե­­­տոյ Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նում պա­­­հանջ կա­­­ռաջա­­­նայ ու­­­նե­­­­­­­նալու մշա­­­կոյ­­­թի նա­­­խարա­­­րու­­­թիւն, որ­­­պէս մշա­­­կու­­­թա­­­­­­­յին ռազ­­­մա­­­­­­­վարու­­­թիւն մշա­­­կող, իր առաջ մեծ նպա­­­տակ­­­ներ դնող եւ դրա­­­նից իրա­­­կանաց­­­ման հա­­­մար նե­­­րուժ ու­­­նե­­­­­­­ցող հաս­­տատութիւն»։