Արամ Աթէշեանին ձեռնտու չի լինելու հարցի արագ լուծումը. նրան ձեռնտու է այս իրավիճակը

Օրերս Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարար Մեւլիւթ Չաւուշօղլուն Անգարայում ընդունել է Արեւմտեան Եւրոպայի հայրապետական պատուիրակ, Վատիկանում Սուրբ Էջմիածնի պաշտօնական ներկայացուցիչ Խաժակ արք. Պարսամեանին՝ քննարկելու Պոլսոյ պատրիարքական ընտրութեան հարցը։ Հանդիպմանը ներկայ են եղել նաեւ Պոլսոյ պատրիարքական ընդհանուր փոխանորդ Արամ արք. Աթէշեանն ու Էջմիածնի Միջեկեղեցական յարաբերութիւններու գրասենեակի պատասխանատու Շահէ ծայրագոյն վարդապետ Անանեանը։

Յիշեցնենք, որ Պոլսոյ Հայոց պատրիարք Մեսրոպ Մութաֆեանն աւելի քան 10 տարի է՝ քոմայի մէջ է։ Նախորդ տարի Պոլսոյ Հայոց պատրիարքի տեղապահ, արքեպիսկոպոս Գարեգին Պէքճեանը վիրաւորուած հեռացաւ պատրիարքութիւնից, ինչպէս նաեւ Թուրքիայից, իսկ Պոլսոյ հայոց պատրիարքի փոխանորդի աշխատանքները շարունակեց կատարել Արամ արքեպիսկոպոս Աթէշեանը։ Պատրիարքի ընտրութեան հարցն այդպէս էլ մնաց չլուծուած։

Թեմայի շուրջ «Առաջին լրատուական»-ը զրուցել է թուրքագէտ, ԵՊՀ արեւելագիտութեան ֆակուլտետի տեքան Ռուբէն Մելքոնեանի հետ։

 

Պարոն Մելքոնեան, ինչպէ՞ս էք գնա­­հատում Թուրքիայի Արտ Գործ նա­­խարա­­րի հետ հան­­դի­­­պու­­մը։ Հնա­­րաւո՞ր է ար­­դեօք պատ­­րիար­­քի ընտրու­­թիւննե­­րի հար­­ցում որո­­շակի զար­­գա­­­ցում լի­­նի։

Նախ նկա­­տենք, որ երբ Պոլ­­սոյ հա­­յոց պատ­­րիար­­քութեան ար­­հեստա­­կան մի­­ջամ­­տութեամբ որո­­շակի շա­­հագրգիռ ան­­ձանց անձնա­­կան նա­­խասի­­րու­­թիւննե­­րուն գո­­հացում տա­­լու նպա­­տակով այս իրա­­վիճա­­կը թե­­ւակո­­խեց ճգնա­­ժամա­­յին փուլ, եւ երբ տե­­ղապահ ընտրո­­ւած Գա­­րեգին Պէք­­ճեանը ճնշման ներ­­քոյ ստի­­պուած եղաւ հե­­ռանալ, եւ խախ­­տե­­­լով տա­­րատե­­սակ ներ­­քին եկե­­ղեցա­­կան օրէնքներ՝ կրկին փո­­խանորդ նշա­­նակուեց Արամ Աթէ­­շեանը (ի դէպ, այստեղ նոյնպէս խախ­­տում կայ, որով­­հե­­­տեւ նա պէտք է ոչ թէ փո­­խանորդ, այլ տե­­ղապահ նշա­­նակո­­ւէր), այս թնճու­­կից յե­­տոյ եւ սրա ըն­­թացքում Մայր Աթո­­ռում տար­­բեր ժո­­ղով­­ներ տե­­ղի ու­­նե­­­ցան։ Գե­­րագոյն հո­­գեւոր խորհրդի նիս­­տե­­­րից մէ­­կի ժա­­մանակ վե­­հափա­­ռը յանձնա­­րարեց, որ Մայր Աթո­­ռի ներ­­կա­­­յացու­­ցիչնե­­րը հան­­դի­­­պեն Թուրքիայի պաշ­­տօ­­­նեանե­­րի հետ այս խնդի­­րը քննար­­կե­­­լու հա­­մար։ Եւ Խա­­ժակ սրբա­­զանի այ­­ցը, իմ կար­­ծի­­­քով, հէնց Գե­­րագոյն հո­­գեւոր խորհրդի որոշ­­ման ծի­­րում է։ Նաեւ Շա­­հէ վար­­դա­­­պետ Անա­­նեանի ներ­­կա­­­յու­­թիւնը այնտեղ եւս մէկ ան­­գամ ապա­­ցու­­ցում է, որ սա վե­­հափա­­ռի յանձնա­­րարու­­թեամբ եւ գե­­րագոյն հո­­գեւոր խորհրդի որոշ­­մամբ Էջ­­միած­­նի ներ­­կա­­­յացուցչի հան­­դի­­­պումն է Թուրքիայի պաշ­­տօ­­­նական մար­­միննե­­րի ուղղա­­կի Արտ. Գործ նա­­խարա­­րի հետ։ Ինչ վե­­րաբե­­րում է ար­­դիւնքնե­­րին, նախ պէտք է ասել, որ հան­­դի­­­պումն ինքնին հե­­տաքրքիր է։ Եւ կա­­րող ենք առ­­նուազն եր­­կու հան­­գա­­­մանք առանձնաց­­նել. առա­­ջին՝ Մայր Աթո­­ռը շա­­րու­­նա­­­կում է հե­­տամուտ լի­­նել այս խնդրին եւ փաս­­տօ­­­րէն ստեղ­­ծո­­­ւած իրա­­վիճա­­կը չի հա­­մարում վերջնա­­կան լու­­ծում, այ­­սինքն՝ ըստ էու­­թեան իր որո­­շակի են­­թա­­­տեքստա­­յին ան­­հա­­­մաձայ­­նութիւնն է յայտնում ստեղ­­ծո­­­ւած իրա­­վիճա­­կին։ Եւ եթէ յի­­շում էք, Գա­­րեգին Պէք­­ճեանի ընտրու­­թիւնից յե­­տոյ Մայր Աթո­­ռը ող­­ջունել էր տե­­ղապա­­հի ընտրու­­թիւնը եւ սկսո­­ւած գոր­­ծընթաց­­քը։ Իսկ այս քայ­­լով նաեւ ցոյց է տա­­լիս, որ իրա­­վիճա­­կը հա­­կասում է եկե­­ղեցա­­կան օրէնքնե­­րին, եւ այս իրա­­վիճա­­կը չի կա­­րող հա­­մարուել բա­­ւարա­­րող եւ վերջնա­­կան։

Երկրորդ՝ Թուրքիայի բարձրա­­գոյն ղե­­կավա­­րու­­թեան ներ­­կա­­­յացու­­ցի­­­չը եւ ու­­ղիղ Չա­­ւու­­շօղլուն, հան­­դի­­­պելով Մայր Աթո­­ռի ներ­­կա­­­յացու­­ցիչնե­­րի հետ, անուղղա­­կիօրէն ցոյց են տա­­լիս, որ թուրքա­­կան պե­­տու­­թիւնն է, որ տար­­բեր մե­­թոդ­­նե­­­րով, նաեւ հայ հա­­մայնքի, ցա­­ւօք սրտի, հո­­գեւո­­րական­­նե­­­րի մի­­ջոցով մի­­ջամ­­տել է հա­­մայնքի կրօ­­նական գոր­­ծե­­­րին եւ ստեղ­­ծել է այս թնջու­­կը։ Եւ հան­­դի­­­պելով Մայր աթո­­ռի ներ­­կա­­­յացու­­ցիչնե­­րի հետ՝ Թուրքիայի բարձրա­­գոյն ղե­­կավա­­րու­­թեան ներ­­կա­­­յացու­­ցիչնե­­րը յստակ յայ­­տա­­­րարել են, որ աշ­­խարհիկ պե­­տու­­թիւնում պաշ­­տօ­­­նեաներն իրենք են որո­­շում հայ հա­­մայնքի եկե­­ղեցա­­կան կրօ­­նական այնպի­­սի մի գոր­­ծընթաց, ինչպի­­սին է պատ­­րիար­­քի ընտրու­­թիւնը։ Ինքնին այս հան­­դի­­­պու­­մը, կար­­ծում եմ, հե­­տաքրքիր է, ցոյց է տա­­լիս խնդրի նկատ­­մամբ հե­­տաքրքրու­­թեան շա­­րու­­նա­­­կակա­­նու­­թիւնը, իսկ ար­­դիւնքի հետ կա­­պուած ես շա­­րու­­նա­­­կում եմ լի­­նել ոչ շատ լա­­ւատես։ եթէ նա­­յենք Չա­­ւու­­շօղլո­­ւի յայ­­տա­­­րարու­­թիւնը, ապա դի­­ւանա­­գիտա­­կան խօս­­քի մէջ այդ աս­­տի­­­ճանի զգու­­շա­­­ւորու­­թիւնը ցոյց է տա­­լիս, որ խնդի­­րը շատ արագ լու­­ծո­­­ւող­­նե­­­րից չէ, քա­­նի որ Չա­­ւու­­շօղլուն իր ելոյ­­թում նշում է, որ պէտք է զի­­նուել համ­­բե­­­րու­­թեամբ, սա արագ լու­­ծո­­­ւող խնդիր չէ եւ այլն։ Ամե­­նակա­­րեւո­­րը, ինչ կա­­րող է Խա­­ժակ սրբա­­զանը անել, եւ այս հան­­դի­­­պու­­մը կա­­րող է դառ­­նալ դրա սկիզ­­բը, այն է, որ ի վեր­­ջոյ թուրքա­­կան իշ­­խա­­­նու­­թիւննե­­րը հաս­­նեն այն գի­­տակցման, որ թոյլ տան անցկաց­­նել պատ­­րիար­­քա­­­կան ընտրու­­թիւններ։

Եւս մէկ հան­­գա­­­մանք կա­­րելի է առանձնաց­­նել. Պոլ­­սոյ հա­­յոց պատ­­րիար­­քի ընտրու­­թիւններն ար­­տօ­­­նելու խնդի­­րը դէ գործնա­­կանա­­պէս գտնւում է Իս­­թանպու­­լի նա­­հան­­գա­­­պետա­­րանի, ներ­­քին գոր­­ծե­­­րի նա­­խարա­­րու­­թեան իրա­­ւասու­­թեան ներ­­քոյ, բայց տես­­նում ենք, որ Խա­­ժակ սրբա­­զանի զրու­­ցա­­­կիցը ոչ թէ Ստամ­­բուլի նա­­հան­­գա­­­պետն է կամ ներ­­քին գոր­­ծե­­­րի նա­­խարա­­րը, այլ Արտաքին Գործոց նա­­խարա­­րը, ին­­չը ցոյց է տա­­լիս, որ ներ­­քին օղակ­­նե­­­րում փաս­­տօ­­­րէն խնդիրն այ­­լեւս հնա­­րաւոր չէ լու­­ծել, եւ այստեղ ոչ թէ արա­­րողա­­կար­­գա­­­յին, տեխ­­նի­­­կական լուծման խնդիր է, այլ քա­­ղաքա­­կան որոշ­­ման խնդիր է, դրա հա­­մար էլ Հայ առա­­քելա­­կան եկե­­ղեցու ներ­­կա­­­յացուցչի զրու­­ցա­­­կիցը ար­­տա­­­քին գոր­­ծե­­­րի նա­­խարարն է, քա­­ղաքա­­կան պաշ­­տօ­­­նեայ, որը, բնա­­կանա­­բար, քա­­ղաքա­­կան թի­­մի անու­­նից բա­­նակ­­ցող է։ Սա ցոյց է տա­­լիս, որ խնդի­­րը ոչ թէ կազ­­մա­­­կերպչա­­կան է, այլ քա­­ղաքա­­կան։ Ցա­­ւօք սրտի, Հայ առա­­քելա­­կան եկե­­ղեցին պէտք է բա­­նակ­­ցի Թուրքիայի ար­­տա­­­քին քա­­ղաքա­­կան գե­­րատես­­չութեան հետ, որ­­պէսզի կա­­րողա­­նայ տա­­նել այս թնճու­­կը դէ­­պի լուծման դաշտ՝ այն թնջու­­կը, որը ձե­­ւաւո­­րուել է թուրքա­­կան պե­­տու­­թեան եւ հայ հա­­մայնքի ու հո­­գեւո­­րական­­նե­­­րի աշ­­խուժ մի­­ջամ­­տութեան հե­­տեւան­­քով։

 

Ի՞նչ կա­­րող է փո­­խել երե­­կուայ հան­­դի­­­պու­­մը պատ­­րիար­­քա­­­րանի կեան­­քում, ինչպէ՞ս էք գնա­­հատում հայ հո­­գեւո­­րական­­նե­­­րի հետ հար­­ցը քննար­­կե­­­լու թուրքա­­կան կող­­մի հրա­­ւէրը։ Հնա­­րաւո՞ր է ար­­դեօք, որ հան­­դիպման ըն­­թացքում քննար­­կո­­­ւած լի­­նեն նաեւ այլ՝ հայ-թուրքա­­կան յա­­րաբե­­րու­­թիւննե­­րին վե­­րաբե­­րող հար­­ցեր։

Թուրքա­­կան պե­­տու­­թիւնը, որ դա­­րեր շա­­րու­­նակ սո­­վոր է եղել Հա­­յաս­­տա­­­նի հա­­յու­­թեան հետ շփո­­ւել հո­­գեւո­­րական­­նե­­­րի մի­­ջոցով, բա­­նակ­­ցել տար­­բեր բարձրաս­­տի­­­ճան հո­­գեւո­­րական­­նե­­­րի հետ, այդ ան­­ցեալի աւան­­դութե­­նէն ձեր­­բա­­­զատո­­ւած չէ, եւ չի բա­­ցառ­­ւում, որ, այո՚, հո­­գեւո­­րական­­նե­­­րի հետ Թուրքիայի Արտ. Գործ նա­­խարա­­րի հան­­դի­­­պու­­մը չու­­նե­­­նայ միայն կրօ­­նական օրա­­կարգ, այլ վե­­րաբե­­րի նաեւ քա­­ղաքա­­կան հար­­ցե­­­րին, վե­­րաբե­­րի նաեւ Հա­­յաս­­տան-Թուրքիա յա­­րաբե­­րու­­թիւննե­­րին։ Եւ, այո՚, մենք հիմք ու­­նենք կաս­­կա­­­ծելու, քա­­նի որ հան­­դի­­­պողի պաշ­­տօ­­­նը եւ կար­­գա­­­վիճա­­կը թոյլ են տա­­լիս այդպի­­սի եզ­­րա­­­կացու­­թիւններ անե­­լու։ Ամեն դէպ­­քում մենք պէտք է հաս­­տա­­­տենք, որ Խա­­ժակ սրբա­­զանի այս նոր պաշ­­տօ­­­նը, այ­­սինքն՝ Արեւմտեան Եւ­­րո­­­պայում հայ­­րա­­­պետա­­կան պա­­տուի­­րակ, նաեւ Վա­­տիկա­­նում կա­­թողի­­կոսի ներ­­կա­­­յացու­­ցիչ, ըստ էու­­թեան, նոր պաշ­­տօն է, եւ իր այս նոր պաշ­­տօ­­­նի շրջա­­նակ­­նե­­­րում են­­թադրւում է, որ Խա­­ժակ սրբա­­զանը պէտք է տար­­բեր հան­­դի­­­պումներ ու­­նե­­­նայ։ Մի փոքր կաս­­կա­­­ծում եմ, որ Թուրքիան է նա­­խաձեռ­­նել հան­­դի­­­պու­­մը։ Են­­թադրում եմ, որ եղել է եր­­կուստեք ցան­­կութիւն հան­­դի­­­պելու եւ քննար­­կե­­­լու։ Այ­­նո­­­ւամե­­նայ­­նիւ, ու­­զում եմ հաս­­տա­­­տել, որ այսպի­­սի աւան­­դոյթ մենք ու­­նե­­­ցել ենք, երբ Թուրքիայի տար­­բեր պաշ­­տօ­­­նեանե­­րի հետ նախ­­կի­­­նում հան­­դի­­­պել եւ բա­­նակ­­ցել են հայ բարձրաս­­տի­­­ճան հո­­գեւո­­րական­­ներ, այդ թւում եւ Վազ­­գէն Կա­­թողի­­կոսը 61 թո­­ւակա­­նին հան­­դի­­­պել է Թուրքիայի նա­­խագա­­հի հետ եւ բա­­նակ­­ցել տար­­բեր հար­­ցե­­­րի շուրջ։ Սա թուրքա­­կան քա­­ղաքա­­կան վեր­­նա­­­խաւում այդ մտա­­ծելա­­կեր­­պի շա­­րու­­նա­­­կու­­թիւնն է, որ Թուրքիա պե­­տու­­թիւնը պատ­­րաստ է հան­­դի­­­պել հայ հո­­գեւո­­րակա­­նի հետ, բա­­նակ­­ցել, բայց պատ­­րաստ չէ հան­­դի­­­պել հայ քա­­ղաքա­­կան գործչի հետ եւ բա­­նակ­­ցել տար­­բեր խնդիր­­նե­­­րի շուրջ։ Այ­­նո­­­ւամե­­նայ­­նիւ, մենք պէտք է աւե­­լի շատ ու­­շադրու­­թիւն դարձնենք հար­­ցի կրօ­­նական հա­­տուա­­ծին, թէ այս ընտրու­­թիւննե­­րի թնջու­­կում ինչպի­­սի առա­­ջըն­­թաց կա­­րող է լի­­նել։ Ամե­­նակա­­րեւոր խնդի­­րը, որ մենք կա­­րող ենք ակնկա­­լել, դա օր առաջ պատ­­րիար­­քի ընտրու­­թեան շուրջ հա­­մաձայ­­նութիւնն է, այ­­սինքն՝ թէ ինչպի­­սի լու­­ծում է տրո­­ւելու սրան։ Միակ ճա­­նապարհն ընտրու­­թիւններն են, իսկ թէ ընտրու­­թիւննե­­րին ինչ պատ­­կեր կա­­րող է լի­­նել, դա հար­­ցի միւս կողմն է։ Ու­­զում եմ եւս մէկ ան­­գամ հաս­­տա­­­տենք, որ Թուրքիան բա­­ցայայտ ցոյց է տա­­լիս, որ այս խնդիրն իր հա­­մար ու­­նի գեր­­կա­­­րեւոր նշա­­նակու­­թիւն, եւ սա ամե­­նեւին չի սահ­­մա­­­նափակ­­ւում մի կրօ­­նական հա­­մայնքի ներ­­քին եկե­­ղեցա­­կան կրօ­­նական հար­­ցե­­­րի շրջա­­նակ­­նե­­­րով։ Սա աւե­­լի լայն, իր հետ տար­­բեր շեր­­տեր բե­­րող խնդիր է։

 

Արամ Աթէ­­շեանը որ­­քա­­­նո՞վ շա­­հագրգիռ կա­­րող է լի­­նել ընտրու­­թիւններ կազ­­մա­­­կեր­­պե­­­լու հար­­ցում՝ հա­­շուի առ­­նե­­­լով, որ այս խնդրի հան­­գուցա­­լուծման խո­­չըն­­դոտնե­­րից մէկն էլ ինքն է։

Արամ Աթէ­­շեանին ձեռնտու է իրա­­վիճա­­կը, քա­­նի որ նա դէ գործնա­­կանա­­պէս պատ­­րիարք է եւ ղե­­կավա­­րում է այդ կա­­ռոյ­­ցը։ Բնա­­կանա­­բար, Արամ Աթէ­­շեանին ձեռնտու չի լի­­նելու հար­­ցի արագ լու­­ծումը։ Միւս կող­­մից՝ մենք պէտք է դի­­տար­­կենք, թէ հա­­մայնքում ինչպի­­սի տրա­­մադ­­րութիւններ են, եւ ար­­դեօք ընտրու­­թիւննե­­րի պա­­րագա­­յում Արամ Աթէ­­շեանն ու­­նե­­­նալո՞ւ է ընտրո­­ւելու շանս։ Եւ եր­­րորդ՝ կա­­րեւոր է, թէ ինչպի­­սին կը լի­­նի թեկ­­նա­­­ծու­­նե­­­րի ներ­­կապնա­­կը, այ­­սինքն՝ ում կթող­­նեն մաս­­նակցել ընտրու­­թիւննե­­րին, եւ հա­­մայնքը ինչ ընտրու­­թեան առաջ է կանգնե­­լու՝ ընտրե­­լու է լա­­ւի-վա­­տի՞ մի­­ջեւ, թէ՞ վա­­տի եւ վա­­տագոյ­­նի մի­­ջեւ։ Այս բո­­լոր խնդիր­­նե­­­րը կա­­րեւոր են, եւ կար­­ծում եմ՝ թուրքա­­կան պե­­տու­­թեան հա­­մար բո­­լոր ման­­րա­­­մաս­­նութիւննե­­րը մին­­չեւ վերջ կա­­րեւոր են լի­­նելու։ Եւ եթէ պէտք լի­­նի, որ ընտրու­­թիւննե­­րին էլ թուրքա­­կան պե­­տու­­թիւնը բա­­ցայայտ իր մի­­ջամ­­տութիւ­­նը ցու­­ցա­­­բերի, կար­­ծում եմ՝ միան­­շա­­­նակ դա կի­­րագոր­­ծի, իսկ Արամ Աթէ­­շեանը կա­­րող է դի­­մադ­­րել հայ հա­­մայնքի ցան­­կութեանը պատ­­րիար­­քա­­­կան ընտրու­­թիւննե­­րի խնդի­­րը լու­­ծե­­­լու, բայց, բնա­­կանա­­բար, ի զո­­րու չէ դի­­մադ­­րել թուրքա­­կան պե­­տու­­թեան որոշ­­մա­­­նը, եւ նա են­­թարկո­­ւելու է այդ պե­­տու­­թեան հա­­մապա­­տաս­­խան կա­­ռոյցնե­­րի ըն­­դունած որոշ­­մա­­­նը։ Հնա­­րաւոր բո­­լոր սցե­­նար­­նե­­­րի պա­­րագա­­յում էլ Արամ Աթէ­­շեանը շա­­րու­­նա­­­կելու է որո­­շակիօրէն պէտք լի­­նել թուրքա­­կան պե­­տու­­թեանը՝ հնա­­րաւոր տար­­բեր սցե­­նար­­նե­­­րի զար­­գացման հա­­մար նոյնպէս։

Kategoriler

ԱՌՕՐԵԱՅ