ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ

ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ

Աշոտ Յակոբեանի «Եւ ուրեմն…» ներկայացումը

dzovinarlok@gmail.com

Ճշմարտութեան պահանջը մար­­դու ամե­­նամեծ պա­­հանջնե­­րից է։ Մեր երկրում թատ­­րո­­­նի ոս­­կէ դա­­րը դա այն շրջանն էր, երբ չկար ոչ մի ու­­րիշ ճշմար­­տութիւն բա­­ցի գե­­ղարո­­ւես­­տա­­­կան ճշմար­­տութիւ­­նից։ Հե­­ռուստա­­ցոյ­­ցը որ­­պէս լրա­­տուա­­միջոց անխնայ ստում էր եւ միայն դա­­սական գրա­­կանու­­թիւնն ու թատ­­րո­­­նը չէին խա­­բում։ Սե­­րիալ­­նե­­­րը դեռ չէին մտել հայ­­կա­­­կան մշա­­կոյթ, բայց հե­­ռուստած­­րագրե­­րից առանձնա­­կի տեղ էր գրա­­ւում հե­­ռուստա­­թատ­­րո­­­նը։ Ինչ բախ­­տա­­­ւոր էինք։ Նա­­յում էինք հե­­ռուստա­­ցոյ­­ցով բե­­մադ­­րած ներ­­կա­­­յացում եւ կրթւում էինք, դաս­­տիարակ­­ւում։ Դա­­սական ճա­­շակ էր ձե­­ւաւոր­­ւում։ Սա­­կայն այդ երա­­նելի ժա­­մանակ­­նե­­­րը ան­­ցան ան­­վե­­­րադարձ։ Մնա­­ցին ոս­­կէ յու­­շե­­­րը եւ…բե­­մադ­­րողնե­­րը։

Իմ այ­­սօ­­­րուայ հե­­րոսը Աշոտ Յա­­կոբեանն է։ Ճա­­նաչե­­լով նրան եր­­կար տա­­րիներ, իմա­­նալով, որ նա մաս­­նա­­­գիտու­­թեամբ ռե­­ժիսոր- դե­­րասան է, բե­­մադ­­րութիւններ է իրա­­կանցրել հե­­ռուստա­­տեսու­­թեամբ եւ ռա­­տիոյով, դա­­սաւան­­դել է ռե­­ժիսու­­րա եւ դե­­րասա­­նի վար­­պե­­­տու­­թիւն, ես նրա տա­­ղանդն այ­­նո­­­ւամե­­նայ­­նիւ բա­­ցայայ­­տե­­­ցի միայն այս տա­­րի՝ յու­­նի­­­սի 10-ին, երբ թատ­­րո­­­նի բե­­մում դի­­տեցի նրա բե­­մադ­­րած «Եւ ու­­րեմն…» ներ­­կա­­­յացու­­մը։ Հիմ­­քում «Ընթրիք ցան­­ցա­­­ռի հետ» պիեսի սիւ­­ժէն էր։ Պիեսի հե­­ղինա­­կը Ֆրան­­սիս Վե­­պերն էր, որը նաեւ հա­­մանուն ֆիլմ նկա­­րահա­­նեց իր սցե­­նարով, հան­­ճա­­­րեղ մի կա­­տակեր­­գութիւն, ար­­ժա­­­նացած «Սե­­զար» մրցա­­նակի լա­­ւագոյն սցե­­նարի եւ յար­­մա­­­րակու­­մի (adaptasyon) հա­­մար, ինչպէս նաեւ տղա­­մար­­դու լա­­ւագոյն գլխա­­ւոր եւ երկրորդ փլա­­նի դե­­րերի հա­­մար (Ժաք Վիլ­­րէ եւ Դա­­նիէլ Փրե­­ւօ)։ Հա­­մացան­­ցի դա­­րում ենք ապ­­րում, եւ ես հե­­տաքրքրուեցի Ֆրան­­սիս Վե­­պերի մա­­սին։ Կրկին բա­­ցայայ­­տում արե­­ցի. պար­­զե­­­ցի, որ այն ֆիլ­­մե­­­րը, որոնք ես դա­­սում էի որ­­պէս ամե­­նահ­­մա­­­յիչ կա­­տակեր­­գութիւններ, եր­­բե­­­ւէ ստեղ­­ծած մարդկու­­թեան կող­­մից, օրի­­նակ «Ձա­­խողակ­­նե­­­րը» (Փիեռ Ռի­­շար եւ Ժե­­րար Դե­­փար­­դիէ), «Խա­­ղալիք», «Հայ­­րիկներ» (կրկին Տե­­փար­­տիէ եւ Ռի­­շար) եւ շատ ու­­րիշ կա­­տակեր­­գութիւններ, բե­­մադ­­րել է Ֆրան­­սիս Վե­­պերը։ Երկրորդ բա­­ցայայ­­տումս եղաւ նրա հայ-հրեական ծա­­գու­­մը (հայ­­րը՝ հրեայ, մայ­­րը՝ հայ)։ Այդ մա­­սին նա խոս­­տո­­­վանել է հե­­տեւեալ կերպ. «Հայ-հրէական արիւնն առանձնա­­կի դրոշմ է թող­­նում իմ ֆիլ­­մե­­­րի վրայ, դրան­­ցում էրո­­տիկ տե­­սարան­­ներ եր­­բեք չեն լի­­նում, ես միշտ շփոթ­­ւում եմ, երբ տես­­նում են, թէ մար­­դիկ ինչպէս են սէր անում։ Իսկ ընդհան­­րա­­­պէս ես նա­­խընտրում եմ ցոյց տալ փոքր մար­­դու յաղ­­թա­­­նակը»։ Աւե­­լի նուրբ, աւե­­լի խո­­րաթա­­փանց, աւե­­լի բարձրա­­ճաշակ արո­­ւեստ կի­­նօկա­­տակեր­­գութեան ժան­­րում դժո­­ւար է գտնել։ Չգի­­տեմ, ինչպէս կը դի­­տէի նրա ֆիլ­­մե­­­րը, եթէ տե­­ղեակ լի­­նէի նրա ծագ­­ման մա­­սին։ Ինչպէս կը դի­­տէի նաեւ Ան­­րի Վեր­­նո­­­յի (Աշոտ Մա­­լաքեանի) ֆիլ­­մե­­­րը, եթէ գիտ­­նա­­­յի նրա հայ­­կա­­­կան ծագ­­ման մա­­սին, սա­­կայն նրանց ծա­­գու­­մը մեծ ազ­­դե­­­ցու­­թիւն կթող­­նէր պա­­տանի­­ների վրայ, որոնք ընտրում էին կի­­նօն որ­­պէս կեան­­քի գլխա­­ւոր գործ։ Վե­­բերի «Ընթրիք ցան­­ցա­­­ռի հետ» պիեսը մեծ տա­­րածում գտաւ աշ­­խարհով մէկ եւ վեր­­ջա­­­պէս պա­­րարտ հող գտաւ մեր թա­­տերա­­կան իրա­­կանու­­թեան մէջ։ Փայ­­լուն տի­­րապե­­տելով սիթ­­քոմ (situation comedy) ժան­­րին, այ­­սինքն կա­­տակեր­­գութիւն ըստ իրա­­վիճա­­կի, Աշոտ Յա­­կոբեանը բե­­մադ­­րեց մի ներ­­կա­­­յացում, որը կա­­րող է բա­­ւարա­­րել բո­­լորի սպա­­սումներն անխտիր։ Ինչ տա­­րիքի կամ խառ­­նո­­­ւած­­քի լի­­նի հան­­դի­­­սատե­­սը, նա ան­­պայման կը ծի­­ծաղէ։ Դեռ աւե­­լին, ծի­­ծաղը առաջ է անցնում գոր­­ծո­­­ղու­­թիւնից, այ­­սինքն հան­­դի­­­սակա­­նը ար­­դէն նա­­խապէս պատ­­րաստ է ծի­­ծաղալ, կան­­խա­­­տեսե­­լով զար­­գա­­­ցու­­մը։ Դա յաղ­­թա­­­նակ է։ Դա ար­­դէն նշա­­նակում է, որ հան­­դի­­­սատե­­սը գտաւ իր ռե­­ժիսո­­րին։ Եւ նրա անու­­նը չի մնա ան­­յայտ, ինչպէս դա լի­­նում էր հե­­ռուստա-ռա­­տիօ բե­­մադ­­րութիւննե­­րի կամ կի­­նոյի ժան­­րում, երբ ու­­շադրու­­թիւն էինք դարձնում դե­­րակա­­տար­­նե­­­րի անո­­ւանա­­ցան­­կին եւ ան­­տե­­­սում՝ ռե­­ժիսո­­րի անու­­նը։ Նոյ­­նիսկ թատ­­րո­­­նի այն ոս­­կէ դա­­րում, որի մա­­սին նշե­­ցի, կա­­րեւո­­րը դե­­րասանն էր, եւ թատ­­րոն էին յա­­ճախում յա­­նուն դե­­րասա­­նի։ Նոր ժա­­մանակ­­նե­­­րում ռե­­ժիսո­­րը ան­­ցաւ առա­­ջին գիծ։ Այ­­սօր հար­­ցե­­­րի հարցն է «Ո՞վ է նա­­խագ­­ծի հե­­ղինա­­կը»։ Իսկ դե­­րասա­­նական կազ­­մը ընտրեց ար­­դէն Աշոտ Յա­­կոբեանը. վաս­­տա­­­կաւոր դե­­րասան­­ներ՝ Վա­­րու­­ժան Մա­­նու­­կեան եւ Գրի­­շա Բաղ­­դա­­­սարեան, դե­­րասան­­ներ Գրի­­գոր Բաղ­­դա­­­սարեան, Իշ­­խան Ղա­­րիբեան, Ան­­նա Մա­­նու­­չա­­­րեան, Արա Կա­­րագեան, Մա­­րիան­­նա Ղա­­զարեան, Սու­­րէն Արուստա­­մեան։

Միակ թե­­րու­­թիւնը այն էր, որ ներ­­կա­­­յացու­­մը յղկո­­ւած չէր, եւ դա ու­­նէր իր պատ­­ճառնե­­րը։ Աշոտ Յա­­կոբեանը չէր հան­­դի­­­սանում որե­­ւէ թատ­­րո­­­նի ռե­­ժիսոր, այլ ինքն իր նա­­խաձեռ­­նութեամբ էր իրա­­կանաց­­րել բե­­մադ­­րութիւ­­նը, ուստի ամէն ին­­չի հա­­մար իր գրպա­­նից էր վճա­­րում, սկսած դահ­­լի­­­ճի վար­­ձա­­­կալու­­թիւնից։ Ստաց­­ւում է, որ մի կող­­մից մենք ու­­նենք թատ­­րոններ, որոնք հե­­տաքրքիր չեն իրենց կան­­խա­­­տեսե­­լիու­­թեամբ, իսկ միւս կող­­մից ու­­նենք թատ­­րո­­­նից դուրս ռե­­ժիսոր­­ներ, որոնք պատ­­րաստ են իրենց մի­­ջոց­­նե­­­րով ներ­­կա­­­յացումներ իրա­­կանաց­­նել։ Բայց ի՞նչ անէն, եթէ թատ­­րո­­­նը նրանց հա­­մար օդ, ջուր եւ արեւ է։

Յի­­շեցի թատ­­րո­­­նի հսկա Խօ­­րէն Աբ­­րա­­­համեանին, որը Լիր ար­­քա­­­յի նման՝ կորցնե­­լով ամէն ինչ, կեան­­քի մայ­­րա­­­մու­­տին այնպի­­սի թա­­տերա­­կան պա­­շար էր կու­­տա­­­կել, որ այնտեղ, ուր ոտ­­քը կո­­խում էր, պատ­­րաստի թատ­­րոն էր բուսնում, լի­­նէր դա վար­­ձա­­­կալած բեմ, որ­­տեղ նա բե­­մադ­­րութիւն էր իրա­­կանաց­­նում, հե­­ռուստա­­տեսա­­յին տա­­ղաւար, ուր նա հա­­ղորդման հիւրն էր կամ պար­­զա­­­պէս փո­­ղոց, որով նա քայ­­լում էր որպէս հետիոտն…