Հայ թատրոնի նահանջը ուղղակիօրէն կապուած է արեւմտահայերէնի նահանջին հետ

Պոլսահայ ներկայ իրողութեան մէջ Պօղոս Չալկըճըօղլու անունը անմիջական կերպով կապուած է թատրոնի հետ։ Թէեւ ան երկար ժամանակէ ի վեր դադրած է բեմական ներկայացումներէ, սակայն իր առաքելութիւնը կը շարունակէ թատրոնի հետ առնչուած բանախօսութիւններով, դասախօսութիւններով, ուսումնասիրութիւններով ու հետազօտութիւններով։ Ան վերջերս երկար պրպտումներու հետեւանքով յայտնաբերեց Օսմանեան թատրոնի հիմնադիր Յակոբ Վարդովեանի կորած շիրիմը։ Իր հետ զրուցեցինք քաղաքիս հայ թատրոնի անցեալին, ներկային ու ապագային շուրջ։

ՎԱՐԴԱՆ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ

estukyan@gmail.com

Անցեալին բազմաթիւ սա­­­նուց միու­­­թիւններ իւ­­­րա­­­­­­­քան­­­չիւր տա­­­րի հան­­­դի­­­­­­­սատե­­­սին կը ներ­­­կա­­­­­­­յաց­­­նէին թարգմա­­­նական կամ հե­­­ղինա­­­կային նոր բե­­­մադ­­­րութիւն մը։ Վեր­­­ջերս նկա­­­տելի նա­­­հանջ մը կը տի­­­րէ այս մար­­­զէ ներս։ Ին­­­չե՞ր կը պատ­­­մէք ա՛ս մա­­­սին։

Հան­­­րա­­­­­­­պետա­­­կան շրջա­­­նին հայ թատ­­­րո­­­­­­­նի գոր­­­ծիչներ դուրս մնա­­­ցին թատ­­­րո­­­­­­­նի հիմ­­­նա­­­­­­­քարը հան­­­դի­­­­­­­սացող «Տա­­­րիւլՊէ­­­տայիէն։ Ակա­­­մայ ուղղո­­­ւեցան սի­­­րողա­­­կան կամ կի­­­սաար­­­հեստա­­­վարժ թա­­­տերա­­­խումբեր կազ­­­մե­­­­­­­լու։ Այսպէս գո­­­յացան «Երի­­­տասար­­­դաց», «Վե­­­կա» եւ «Սդու­­­տիօ» թա­­­տերա­­­խումբե­­­րը։

1923-1946 տա­­­րեթի­­­ւերու մի­­­ջեւ պոլ­­­սոյ մէջ ան­­­պաշտօն կեր­­­պով ար­­­գի­­­­­­­լուած էին հա­­­յերէն ներ­­­կա­­­­­­­յացումնե­­­րը։ 1946 սոյն ար­­­գելքը դար­­­ձեալ ան­­­պաշտօն կեր­­­պով վե­­­րացաւ։ Նոյն տա­­­րի հայ դպրոց­­­նե­­­­­­­րու սա­­­ներուն նա­­­խաձեռ­­­նութեամբ իրե­­­րայա­­­ջորդ կեր­­­պով հիմ­­­նո­­­­­­­ւեցան միու­­­թիւններ, որոնք որոշ աշ­­­խուժու­­­թիւն բե­­­րին թա­­­տերա­­­կան արո­­­ւես­­­տին։ Այդ տա­­­րինե­­­րուն կը զու­­­գա­­­­­­­դիպի նաեւ Յա­­­կոբ Այ­­­վա­­­­­­­զի հիմ­­­նած կի­­­սաար­­­հեստա­­­վարժ «Փոքր թա­­­տերա­­­խումբ»ը։

Առա­­­ջին հեր­­­թին զա­­­ւեշտներ բե­­­մադ­­­րող միու­­­թե­­­­­­­նական թա­­­տերա­­­խումբե­­­րը հետզհե­­­տէ ընդլայ­­­նե­­­­­­­ցին իրենց խա­­­ղացան­­­կը դէ­­­պի դա­­­սական գրա­­­կանու­­­թիւն։ Այս մա­­­սին կը յի­­­շեմ Շեյքսբի­­­րի «Օթ­­­հելլօ» կամ «Համ­­­լեթ»ի նման գոր­­­ծե­­­­­­­րուն Թոր­­­գոմ Սրա­­­պեանի թարգմա­­­նու­­­թեամբ բե­­­մադ­­­րութիւ­­­նը։ Այդ շրջա­­­նին Մխի­­­թարեան սա­­­նուց միու­­­թեան բե­­­մէն կը ներ­­­կա­­­­­­­յացո­­­ւէին «Ռո­­­մէօ- Ժու­­­լիէթ», «Ամառ­­­նա­­­­­­­յին գի­­­շերո­­­ւայ երազ մը»ի նման դա­­­սական­­­նե­­­­­­­րու կող­­­քին Ռո­­­պէր Հատ­­­տէ­­­­­­­ճեանի կամ Ար­­­թօ Պեր­­­պե­­­­­­­րեանի թատ­­­րերգու­­­թիւննե­­­րը։ Իմ ալ առա­­­ջին ան­­­գամ բեմ ելած 1960- ական տա­­­րինե­­­րու վեր­­­ջե­­­­­­­րուն Կեդ­­­րո­­­­­­­նական սա­­­նուց միու­­­թեան բե­­­մէն փոխ առ փոխ կը ներ­­­կա­­­­­­­յացո­­­ւէր «Օթ­­­հելլօ» եւ Երուանդ Օտեանի «Չար­­­շը­­­­­­­լը Ար­­­թին Աղա» թատ­­­րերգու­­­թեան Արա Կիւրտե­­­նի կող­­­մէ այժմէակա­­­նացած տար­­­բե­­­­­­­րակը՝ «Փա­­­րալը Ար­­­թին Աղա»ն։ Այդ նոյն տա­­­րինե­­­րուն հայ թա­­­տերա­­­սէրը առի­­­թը ու­­­նե­­­­­­­ցաւ Կեդ­­­րո­­­­­­­նակա­­­նի բե­­­մէն Պերթհոլտ Պրեխ­­­տի «Մար­­­դը մարդ է» գոր­­­ծը Գէորգ Գա­­­պարա­­­ճեանի բե­­­մադ­­­րութեամբ հա­­­յերէն դի­­­տելու։

Յա­­­ջոր­­­դող տա­­­րինե­­­րուն հե­­­ռուստա­­­ցոյ­­­ցի տա­­­րած­­­մամբ հա­­­սարա­­­կու­­­թիւնը հետզհե­­­տէ կորսնցուց թատ­­­րոն յա­­­ճախե­­­լու սո­­­վորոյ­­­թը։ Այդ շրջա­­­նի թա­­­տերա­­­խումբերն ալ նա­­­խապա­­­տուու­­­թիւն տո­ւին աւե­­­լի զո­­­ւար­­­ճա­­­­­­­լի զա­­­ւեշտնե­­­րու, վո­­­տուիլ­­­նե­­­­­­­րու բե­­­մադ­­­րութեան։ Այսպի­­­սով հե­­­ռացանք թէ հե­­­ղինա­­­կային եւ թէ հա­­­մաշ­­­խարհա­­­յին գետ­­­նի վրայ ըն­­­դունե­­­լու­­­թիւն գտած ստեղ­­­ծա­­­­­­­գոր­­­ծութիւննե­­­րու բե­­­մադ­­­րութե­­­նէն։

12 Սեպ­­­տեմբեր 1980-ի զի­­­նուո­­­րական հա­­­րուա­­­ծէն ետք երկրի բո­­­լոր հա­­­սարա­­­կական կա­­­ռոյցնե­­­րու հետ փա­­­կուե­­­ցան նաեւ սա­­­նուց միու­­­թիւններն ալ։ Յու­­­սա­­­­­­­հատու­­­թեան եւ հիաս­­­թա­­­­­­­փու­­­թեան այդ ճնշող պայ­­­մաննե­­­րուն մէջ Պե­­­նոն Գու­­­զո­­­­­­­պաշ յա­­­ջողե­­­ցաւ հիմ­­­նել «Մա­­­րալ Եր­­­գի Պա­­­րի Հա­­­մոյթ»ը։ Այս նոր նա­­­խաձեռ­­­նութիւ­­­նը ար­­­ժա­­­­­­­նացաւ յատ­­­կա­­­­­­­պէս երի­­­տասարդ սե­­­րունդի ու­­­շադրու­­­թեան եւ յոյս ներշնչեց ապա­­­գայի նկատ­­­մամբ։ Ար­­­տա­­­­­­­կարգ իրա­­­վիճա­­­կէն դէ­­­պի բնա­­­կանոն կեանք վե­­­րադառ­­­նա­­­­­­­լով միու­­­թե­­­­­­­նական թատ­­­րոնն ալ սկսաւ ար­­­տադրել։ Բայց այս շրջա­­­նին նա­­­խընտրո­­­ւեցաւ գա­­­ղափա­­­րազուրկ եւ թե­­­թեւ նիւ­­­թեր։ Ան­­­շուշտ կա­­­յին նաեւ որոշ մա­­­կար­­­դակ պա­­­հած ներ­­­կա­­­­­­­յացումներ, որոնցմէ կը յի­­­շեմ Ար­­­թօ Պեր­­­պե­­­­­­­րեանի Ակաթ­­­հա Քրիս­­­տիէն բե­­­մադ­­­րած «Տա­­­սը փոք­­­րիկ սե­­­ւամոր­­­թը», Ան­­­թոն Չե­­­խովի «Մարդ կո­­­չեալ տա­­­րօրի­­­նակ կեն­­­դա­­­­­­­նին», «Պօ- Գո­­­մետի», «Սե­­­բաս­­­տա­­­­­­­գուս» եւ Լե­­­ւոն Շան­­­թի «Հին Աս­­­տո­­­­­­­ւած­­­ներ» ներ­­­կա­­­­­­­յացումնե­­­րը։ Նոյն շրջա­­­նին Էսաեան սա­­­նուց միու­­­թեան մէջ Անի Իփէք­­­քա­­­­­­­յա ըն­­­թերցման թատ­­­րո­­­­­­­նի սահ­­­մա­­­­­­­նու­­­մով ներ­­­կա­­­­­­­յացուց Ռո­­­պէր Հատ­­­տէ­­­­­­­ճեանի «Մա­­­հը ա՞յս է ար­­­դեօք»։ Գա­­­րակէօզեան սա­­­նուց միու­­­թեան բե­­­մէն Պեր­­­ճուհի Պեր­­­պե­­­­­­­րեան բե­­­մադ­­­րեց «Ախ Գը­­­նալը, վախ Գը­­­նալը» զա­­­ւեշ­­­տը։

 

Ինչպէ՞ս կը գնա­­­հատէք մե­­­րօրեայ Պոլ­­­սա­­­­­­­հայու­­­թեան թատ­­­րո­­­­­­­նի հան­­­դէպ հե­­­տաքրքրու­­­թիւնը։

Այս նիւ­­­թը խստօ­­­րէն առնչո­­­ւած է միու­­­թիւննե­­­րու վար­­­չութեան գե­­­ղարո­­­ւես­­­տի, յատ­­­կա­­­­­­­պէս թատ­­­րո­­­­­­­նի նկատ­­­մամբ ու­­­նե­­­­­­­ցած կամ չու­­­նե­­­­­­­ցած հե­­­տաքրքրու­­­թեան հետ։ Եթէ մեր հա­­­մայնքի մշա­­­կու­­­թա­­­­­­­յին կեան­­­քը ձե­­­ւաւո­­­րող սա­­­նուց միու­­­թիւննե­­­րու վա­­­րիչ­­­նե­­­­­­­րը իրենց աշ­­­խա­­­­­­­տու­­­թիւնը ուղղած են միայն տո­­­ւեալ հաս­­­տա­­­­­­­տու­­­թեան ելմտա­­­ցոյ­­­ցը հա­­­ւասա­­­րակշռե­­­լու, բնա­­­կանա­­­բար պի­­­տի տու­­­ժէ թատ­­­րո­­­­­­­նը։ Միու­­­թե­­­­­­­նական բե­­­մերը այ­­­սօր կը շա­­­հագոր­­­ծո­­­­­­­ւին բո­­­լորո­­­վին այլ նպա­­­տակ­­­նե­­­­­­­րով։ Վեր­­­ջին 10-15 տա­­­րինե­­­րու ըն­­­թացքին ակա­­­նատես կ՛ըլ­­­լամ մեր միու­­­թե­­­­­­­նական բե­­­մերու վրայ թա­­­տերա­­­խաղեր բե­­­մադ­­­րող ոչ հայ բե­­­մադ­­­րիչնե­­­րու գո­­­յու­­­թեան։ Բո­­­լորո­­­վին ան­­­հա­­­­­­­տական հա­­­մոզու­­­մով կը նկա­­­տեմ թէ անոնք յա­­­տուկ նպաստ մը չեն կրցած բե­­­րել մեր թատ­­­րո­­­­­­­նին։ Մինչ այդ այս հա­­­մայնքէն ներս ու­­­նինք լաւ պատ­­­րաստո­­­ւած մաս­­­նա­­­­­­­գէտ­­­ներ, որոնք իբ­­­րեւ բե­­­մադ­­­րիչ, դե­­­րասան կամ թեխ­­­նի­­­­­­­քական ոլորտնե­­­րէ ներս կա­­­րեւոր ներդրում ու­­­նին պե­­­տական, քա­­­ղաքա­­­պետա­­­կան կամ յա­­­տուկ թա­­­տերա­­­խումբե­­­րու մէջ։ Ափ­­­սոս որ մեր բե­­­մերը գրա­­­ւիչ չեն թո­­­ւիր իրենց, կամ մենք չենք յա­­­ջողիր զի­­­րենք դէ­­­պի մեզ նե­­­րառ­­­նե­­­­­­­լու գոր­­­ծընթա­­­ցին մէջ։ Այս պայ­­­մաննե­­­րու մէջ Սո­­­սի Ճնտո­­­յեանի նա­­­խաձեռ­­­նած «Փա­­­թիլ» ման­­­կա­­­­­­­կան թա­­­տերա­­­խումբն ալ տաս տա­­­րուայ բե­­­ղուն աշ­­­խա­­­­­­­տան­­­քէ ետք ընդհա­­­տեց իր գոր­­­ծունէու­­­թիւնը։

 

Հայ թատ­­­րո­­­­­­­նը ի՞նչ տե­­­սակ փո­­­փոխու­­­թիւններ ապ­­­րե­­­­­­­ցաւ իր պատ­­­մութեան ըն­­­թացքին։

Օս­­­մա­­­­­­­նեան Կայսրու­­­թե­­­­­­­նէ հան­­­րա­­­­­­­պետու­­­թեան շրջան եւ մին­­­չեւ մեր օրերս հաս­­­նող 150 տա­­­րուայ պատ­­­մութիւ­­­նը կա­­­րեւոր նա­­­հանջ մը կը պար­­­զէ մեր դի­­­մաց։ Այդ նա­­­հան­­­ջի գլխա­­­ւոր ազ­­­դակնե­­­րէն մէ­­­կը արեւմտա­­­հայե­­­րէնի հետզհե­­­տէ աւե­­­լի նո­­­ւազ գոր­­­ծա­­­­­­­ծու­­­թիւնն է։ Ու­­­րեմն բե­­­մին վրայ հա­­­յերէն խօ­­­սող դե­­­րասան­­­նե­­­­­­­րու կող­­­քին դահ­­­լի­­­­­­­ճին մէջ հա­­­յերէն լսե­­­լու ու­­­նակ հան­­­դի­­­­­­­սատե­­­սի ալ նո­­­ւազում մը կ՚ապ­­­րինք։ Ի գին այս բո­­­լոր դժո­­­ւարու­­­թիւննե­­­րու, կը յու­­­սադրո­­­ւինք տես­­­նե­­­­­­­լով հա­­­յերէն թատ­­­րոն բե­­­մադ­­­րող նո­­­ւիրեալ երի­­­տասար­­­դութեան մը գո­­­յու­­­թիւնը։ Նա­­­հան­­­ջի երկրորդ գոր­­­ծօն մըն է արեւմտա­­­հայե­­­րէնով գրո­­­ւած թատ­­­րերգու­­­թիւննե­­­րու պա­­­կասը։ 70 կամ 80 տա­­­րի առաջ գրո­­­ւած բե­­­մադ­­­րութիւննե­­­րը շա­­­հեկան չեն թո­­­ւիր մե­­­րօրեայ հան­­­դի­­­­­­­սատե­­­սին։ Այս բո­­­լորի հե­­­տեւան­­­քով հայ թա­­­տերա­­­խումբեր սկսած են թրքե­­­րէն ներ­­­կա­­­­­­­յացումնե­­­րով հան­­­դէս գա­­­լու։

 

Արեւմտեան չա­­­փանի­­­շով ար­­­դի թատ­­­րո­­­­­­­նը ի՞նչ պայ­­­մաննե­­­րով մուտք գոր­­­ծեց Թուրքիա։ Կարգ մը պատ­­­մա­­­­­­­բան­­­ներ իբ­­­րեւ մեկ­­­նա­­­­­­­կէտ կը նշեն Տա­­­րիւլՊե­­­տայիի հիմ­­­նադրու­­­թիւնը։ Նա­­­խոր­­­դին ի՞նչ էր հա­­­մայ­­­նա­­­­­­­պատ­­­կե­­­­­­­րը։

Տա­­­րիւլՊէ­­­տայի հիմ­­­նո­­­­­­­ւած է 24 Հոկ­­­տեմբեր 1914-ին եւ հիմ­­­նա­­­­­­­կան նպա­­­տակ ու­­­նե­­­­­­­ցած է թրքա­­­կան բե­­­մը մաք­­­րել հայ բե­­­մադ­­­րիչ եւ դե­­­րասան­­­նե­­­­­­­րէ։ Մինչդեռ սկսե­­­լով 1850-ական տա­­­րեթի­­­ւերէն կը տես­­­նենք թէ Օս­­­մա­­­­­­­նեան թատ­­­րո­­­­­­­նը ամ­­­բողջու­­­թեամբ բաղ­­­կա­­­­­­­ցած էր հայ բե­­­մադ­­­րիչ, դե­­­րասան եւ թարգմա­­­նիչ­­­նե­­­­­­­րով։ Այս փաս­­­տա­­­­­­­ցի իրո­­­ղու­­­թիւնը կարգ մը թուրք թատ­­­րո­­­­­­­նի պատ­­­մա­­­­­­­գիր­­­նե­­­­­­­րու կող­­­մէ դի­­­տումնա­­­ւոր կեր­­­պով կ՚ան­­­տե­­­­­­­սուի։ Միւս կող­­­մէ նոյն 1914 թո­­­ւին Սար­­­գիս Թիւ­­­թիւնճի­­­ւեան «Շա­­­րասան» ծած­­­կա­­­­­­­նու­­­նով հրա­­­տարա­­­կեց «Թրքա­­­հայ բե­­­մը եւ իր գոր­­­ծիչնե­­­րը»։ Այս գոր­­­ծը 2008-ին ինքս թրքե­­­րէնի թարգմա­­­նելով Օս­­­մա­­­­­­­նեան հայ թատ­­­րո­­­­­­­նի պատ­­­մութեան մա­­­սին կա­­­րեւոր փաստ մը հրա­­­պարա­­­կած եղայ։ Թուրքիոյ մէջ թատ­­­րո­­­­­­­նի պատ­­­մութեան կա­­­րեւո­­­րագոյն հե­­­ղինակ­­­նե­­­­­­­րէն Մե­­­թին Անտ իր գրքին մէջ բա­­­ւական լայն տե­­­ղեկու­­­թիւններ տո­­­ւած է Յա­­­կոբ Վար­­­դո­­­­­­­վեանի, աւե­­­լի ծա­­­նօթ անու­­­նով Կիւլլիւ Յա­­­կոբի մա­­­սին։ Դրուատա­­­լից տո­­­ղերով անդրա­­­դար­­­ձած է անոր եւ այլ հայ թա­­­տերա­­­կան գոր­­­ծիչնե­­­րու ներդրու­­­մին, բայց չես գի­­­տեր ի՞նչ մտադ­­­րութեամբ, սոյն ու­­­սումնա­­­սիրու­­­թեան վեր­­­ջին 25 էջե­­­րը յատ­­­կա­­­­­­­ցուած է ԱՍԱ­­­ԼԱ-ի գոր­­­ծունէու­­­թեան։

 

Վեր­­­ջերս կը նկա­­­տենք թէ թուրք հա­­­սարա­­­կու­­­թե­­­­­­­նէն յա­­­տուկ ու­­­շադրու­­­թիւն մը կը գո­­­յանայ դէ­­­պի հայ թատ­­­րոն։ Ին­­­չո՞վ կա­­­րելի է բա­­­ցատ­­­րել։

Այստեղ կը կա­­­րեւո­­­րեմ հրա­­­տարա­­­կու­­­թիւննե­­­րը։ ՊԿՍԹ-ի մա­­­տենա­­­շարէն Ֆրաթ Կիւլլիւ հրա­­­տարա­­­կեց «Վար­­­դո­­­­­­­վեանի թատ­­­րո­­­­­­­նը եւ նոր օս­­­մա­­­­­­­ցիներ», Երո­­­ւանդ Պա­­­րետ Մա­­­նոկ «Արե­­­ւել­­­քի ու արեւ­­­մուտքի արան­­­քին Սուրբ Ղա­­­զարի բե­­­մը», Գե­­­րապայ­­­ծառ Լե­­­ւոն Զէ­­­քիեանի նոյն նիւ­­­թով գրա­­­ռումնե­­­րը մէկ­­­տե­­­­­­­ղած «Վե­­­նետի­­­կէն Պո­­­լիս ար­­­դի հայ թատ­­­րո­­­­­­­նի առա­­­ջին քայ­­­լե­­­­­­­րը», դար­­­ձեալ իմ թարգմա­­­նու­­­թեամբ Յա­­­կոբ Պա­­­րոնեանի «Ատամ­­­նա­­­­­­­բուժն արե­­­ւելեան», Այ­­­շան Սէօն­­­մե­­­­­­­զի եւ Մեհ­­­մետ Ֆա­­­թիհ Ուսլու­­­յի թարգմա­­­նու­­­թիւննե­­­րով Պա­­­րոնեանի «Մե­­­ծապա­­­տիւ մու­­­րացկան­­­ներ» եւ «Պաղ­­­տա­­­­­­­սար աղ­­­բար» թատ­­­րերգու­­­թիւննե­­­րը հա­­­սանե­­­լի են թա­­­տերա­­­սէր­­­նե­­­­­­­րուն։

«Ատամ­­­նա­­­­­­­բուժն արե­­­ւելեան» գոր­­­ծը Էն­­­կին Ալ­­­քա­­­­­­­նի բե­­­մադ­­­րութեամբ ներ­­­կա­­­­­­­յացաւ Իս­­­թանպու­­­լի քա­­­ղաքա­­­պետա­­­կան թատ­­­րո­­­­­­­նի բե­­­մէն, 2012-2016-ի մի­­­ջեւ չորս տա­­­րի շա­­­րու­­­նակ։ Խա­­­ղը ապա բե­­­մադ­­­րո­­­­­­­ւեցաւ Պուրսա­­­յի Նի­­­լիւ­­­ֆեր աւա­­­նի քա­­­ղաքա­­­պետա­­­կան բե­­­մէն։ Վեր­­­ջա­­­­­­­պէս ան յա­­­ջող բե­­­մադ­­­րութիւն մըն ալ ու­­­նե­­­­­­­ցաւ Երե­­­ւանի մէջ։ Բա­­­ցի այս բո­­­լորէն, ՊԿՍԹ-ի շրջա­­­նակ­­­նե­­­­­­­րէն ծնաւ կարգ մը թատ­­­րերգու­­­թիւններ, որոնք յայտնի յա­­­ջողու­­­թեան ար­­­ժա­­­­­­­նացան։

 

Նա­­­խապէս վե­­­րահա­­­սու եղած էինք Յա­­­կով Վար­­­դո­­­­­­­վեանի շի­­­րիմին ձեր կող­­­մէ յայտնա­­­բեր­­­ման մա­­­սին։ Կրնա՞ք պատ­­­մել այդ գոր­­­ծընթա­­­ցը։

Ափ­­­սոս որ թատ­­­րո­­­­­­­նի նո­­­ւիրեալ­­­նե­­­­­­­րը ան­­­ցեալին չեն գնա­­­հատո­­­ւած ար­­­ժա­­­­­­­նի կեր­­­պով։ Ես յա­­­մառ աշ­­­խա­­­­­­­տու­­­թիւնով փնտռե­­­ցի եւ գտայ Յա­­­կոբ Վար­­­դո­­­­­­­վեանի թա­­­ղուած վայ­­­րը իս­­­լամնե­­­րու գե­­­րեզ­­­մա­­­­­­­նատան մէջ։ Նոյնպէս Յա­­­կոբ Պա­­­րոնեանի շի­­­րիմն ալ, որ են­­­թադրա­­­բար պէտք է գտնո­­­ւէր Օր­­­թա­­­­­­­գիւ­­­ղի հա­­­յոց գե­­­րեզ­­­մա­­­­­­­նատան մէջ, բո­­­լորո­­­վին կո­­­րած է։ Այժմ կը զբա­­­ղուիմ առա­­­ջին թուրք եւ իս­­­լամ դե­­­րասա­­­նու­­­հի Աֆի­­­ֆէ Ժա­­­լէի շի­­­րիմը յայտնաբերելու համար։

Kategoriler

ԱՌՕՐԵԱՅ