ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ

ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ

Յաղթանակ Շահումեան-75

zovinarlok@gmail.com

Յոբելեանի առթիւ էր բա­­ցել նկա­­րիչը իր ցու­­ցա­­­հան­­դէ­­­սը Նկա­­րիչ­­նե­­­րի Միու­­թիւնում, սա­­կայն տա­­րիքը, այդ եր­­կու թի­­ւերը ի՞նչ կա­­րող են նշա­­նակել ստեղ­­ծա­­­գոր­­ծո­­­ղի հա­­մար։ Արուես­­տա­­­գէտը միշտ երի­­տասարդ է, որով­­հե­­­տեւ եթէ ստեղ­­ծա­­­գոր­­ծում է, ու­­րեմն երի­­տասարդ Է։ Տա­­րիքը միայն վար­­պե­­­տու­­թիւն է աւե­­լաց­­նում եւ կեան­­քի գիր­­քը հա­­մալ­­րում։

- Տա­­րիքը պա­­տաս­­խա­­­նատո­­ւու­­թիւնն է աւե­­լաց­­նում,-ասում է Յաղ­­թա­­­նակ Շահու­­մեանը։

Ի՚նչ ճիշդ է. արո­­ւես­­տա­­­գէտ լի­­նելը առա­­ջին հեր­­թին դա պա­­տաս­­խա­­­նատու լի­­նելն է՝ Աստծոյ կող­­մից շնոր­­հած տա­­ղան­­դի առ­­ջեւ։

Մենք այ­­ցե­­­լում ենք նկա­­րիչ­­նե­­­րի ցու­­ցա­­­հան­­դէսնե­­րը, որ­­պէսզի նա­­յէք աշ­­խարհին նրանց աչ­­քե­­­րով, այ­­սինքն պոէտի աչ­­քե­­­րով։ Սա­­կայն կան նկա­­րիչ­­ներ, որոնք ոչ միայն իւ­­րո­­­վի մեկ­­նա­­­բանում են աշ­­խարհի գոյ­­ներն ու ձե­­ւերը, այլ նաեւ մեծ գա­­ղափար­­ներ են ներդրում իրենց նկար­­նե­­­րի մէջ կամ հիւ­­սում առեղ­­ծո­­­ւած­­ներ, որոնք դա­­րեր ի վեր ստի­­պում են մարդկանց վեր­­ծա­­­նել այդ առեղ­­ծո­­­ւած­­նե­­­րը։ Այդպի­­սին է եւ Յաղ­­թա­­­նակ Շաու­­մեանը։ Նկա­­րիչ-փի­­լիսո­­փայ, նկա­­րիչ-նա­­ւավար։ Եր­­կար կա­­րելի էր կանգ առ­­նել նրա «Նա­­ւավար փնտռող նա­­ւակը» կտա­­ւի առ­­ջեւ։ Նա­­ւակը դա հէնց մենք ենք. ժո­­ղովուրդը, եր­­կի­­­րը, որ պի­­տի նա­­ւար­­կի ժա­­մանա­­կակից ծով-ջրե­­րում, բայց ինչպէ՞ս նա­­ւար­­կես առանց նա­­ւավա­­րի, այ­­սինքն մե­­ծերի… Մենք զրկո­­ւել ենք հե­­ղինա­­կու­­թիւննե­­րից։ Եր­­բեմն ընտրում ենք կեղծ կուռքեր եւ երկրպա­­գում նրանց։ Սա­­կայն չկայ որե­­ւէ ժա­­մանակ, որը չու­­նե­­­նայ իր հե­­ղինա­­կու­­թիւննե­­րը։ Ինչ-որ ատեն իրա­­կան մե­­ծերի տե­­ղը զբա­­ղեց­­րին քա­­ղաքա­­կան գոր­­ծիչնե­­րը։ Եւ եթէ նախ­­կի­­­նում ժո­­ղովուրդը մտիկ էր անում արո­­ւես­­տա­­­գէտի, բա­­նաս­­տեղծի խօս­­քը, ապա ան­­կա­­­խացու­­մից յե­­տոյ սկսեց գնալ քա­­ղաքա­­կան առաջ­­նորդնե­­րի հե­­տեւից։ Յե­­տոյ դե­­րասան Խո­­րէն Աբ­­րա­­­համեանն ասաց, որ դե­­րասա­­նը չի խա­­ղում՝ խա­­ղում է քա­­ղաքա­­կան գոր­­ծի­­­չը։ Կար­­ծում եմ, որ մենք հա­­ւատում էինք դե­­րասա­­նին, որով­­հե­­­տեւ նա ճշմար­­տութիւն էր բե­­մից եւ էկ­­րա­­­նից ասում ի տար­­բե­­­րու­­թիւն քա­­ղաքա­­կան գործչի, որը միայն խոս­­տումներ էր տա­­լիս։ Հետզհե­­տէ չա­­փորո­­շիչ դար­­ձաւ ոչ թէ մար­­դու տա­­ղանդն ու վաս­­տա­­­կը, այլ նրա պաշ­­տօնն ու ու­­նե­­­ցուած­­քը։ Երկրում ամե­­նապա­­հան­­ջո­­­ւած կա­­ռոյցնե­­րից դար­­ձան ու­­տե­­­լու եւ խրախ­­ճանքնե­­րի տե­­ղերը։ Նկա­­րիչ­­նե­­­րի Միու­­թեան կող­­քի սրճա­­րանը, որը ժա­­մանա­­կին այ­­ցե­­­լում էին յայտնի արո­­ւես­­տա­­­գէտ­­ներն ու բա­­նաս­­տեղծնե­­րը՝ հա­­յոց մտքի տի­­րակալ­­նե­­­րը, վե­­րակա­­ռու­­ցո­­­ւեց եւ դար­­ձաւ շքեղ Martini Royale Café, որ­­տեղ ներ­­սի պա­­տի հե­­տեւում կա­­րելի է տես­­նել նախ­­կին այ­­ցե­­­լու­­նե­­­րի լու­­սանկար­­նե­­­րը. Մհեր Մկրտչեանի, Ազատ Շե­­րեն­­ցի, Լե­­ւոն Ներ­­սի­­­սեանի եւ այ­­լոց մե­­ծերի… Յաղ­­թա­­­նակ Շաու­­մեանը այդ մե­­ծերի հետ էր շփւում, այդ մթնո­­լոր­­տում գտնւում։ Իսկ 1976-1989թթ.-ին Յաղ­­թա­­­նակ Շահու­­մեանը Երե­­ւանի գլխա­­ւոր նկա­­րիչն էր, եւ մար­­դիկ յի­­շում են, թէ ինչ դեր խա­­ղաց նա Երե­­ւանի զար­­դարման եւ քա­­ղաքի տես­­քի ներ­­դաշնա­­կու­­թեան գոր­­ծում։ Այ­­սօր, երբ ու­­տել-խմե­­լը, բա­­րեկե­­ցիկ ապ­­րե­­­լու ձգտու­­մը դար­­ձաւ աւե­­լի կա­­րեւոր, քան արո­­ւեստն ու գրա­­կանու­­թիւնը, իրա­­կանա­­ցաւ վեր­­ջա­­­պէս Աւե­­տիք Իսա­­հակեանի խօս­­քը.

Ես ձեզ ասում եմ՝ կու գայ Ոգու սով,

Եւ դուք կը քաղ­­ցէք ճոխ սե­­ղանի մօտ,

Կ՚ընկնէք մու­­րա­­­լու հափ­­րած ոս­­կո­­­րով՝

Հրե­­ղէն խօս­­քի, վեհ խօս­­քի կա­­րօտ…

Հո­­գու եւ ոգու սո­­վը Յաղ­­թա­­­նակ Շահու­­մեանը պատ­­կե­­­րեց չա­­փազանց հե­­տաքրքրա­­կան քո­­լաժի մի­­ջոցով։ Առ­­հա­­­սարակ նրա նկար­­նե­­­րը նաեւ խօսք էին։ Սեպ­­տեմբե­­րի 16-30-ը այ­­ցե­­­լու­­նե­­­րը կրկին ու կրկին վե­­րադառ­­նում էին ցու­­ցա­­­հան­­դէս, ու թէեւ այն բաց էր մին­­չեւ ժա­­մը 17-ը, բայց նրանք այդ ժամն ար­­հա­­­մար­­հում էին, որով­­հե­­­տեւ չէր հա­­գենում նրանց հո­­գու սո­­վը։

-Արո­­ւեստն ինձ հա­­մար քա­­ղաքա­­ցի լի­­նելու պայ­­ման է,-ասում է Շա­­հու­­մեանը եւ աւե­­լաց­­նում,-մտքի եւ ոգու մաս­­նակցու­­թեամբ է ստեծ­­ւում արո­­ւես­­տը։

Որ­­քա՛ն էր կա­­րօտել հան­­դի­­­սատե­­սը նման նկար­­չութեան, որը կ՚եր­­կխօ­­սի իր հետ, մտքեր կ՚արթնաց­­նի, այլ ոչ միայն կար­­ձա­­­նագ­­րի, որ «Ես ծա­­ղիկ եմ» կամ «Դի­­ման­­կար», չնա­­յած Շի­­րազի, Հրանդ Մա­­թէւո­­սեանի եւ յատ­­կա­­­պէս Էդո­­ւարդ Իսա­­բեկեանի դի­­ման­­կարնե­­րը մեծ ոգե­­ւորու­­թիւն էին առա­­ջաց­­նում…Ի դէպ միայն նկար­­չութեամբ չէր հան­­դէս եկել Յաղ­­թա­­­նակ Շահու­­մեանը։ Նրա քան­­դակնե­­րը նոյնպէս «փի­­լիսո­­փայում էին». մարդ-աթոռ­­նե­­­րը, եռա­­գոյն հաւ­­կիթնե­­րը գնդա­­ձեւո­­ւած մե­­խերով. դա մեր «Հայ­­կա­­­կան հարցն» էր, մե­­խուած մեր գի­­տակ­­ցութեան մէջ։ Էպի­­կական մի նկար պատ­­կե­­­րում էր Հա­­յաս­­տա­­­նը որ­­պէս մարդկու­­թեան կե­­նաց-ծառ։ «Ազա­­տու­­թիւնից խե­­լակո­­րոյս» նկա­­րը ճշգրիտ ար­­ձա­­­գան­­գում էր մեր ազա­­տու­­թեանը, որը շան պէս ոռ­­նում էր՝ չդի­­մանա­­լով երկնքից իջած ազա­­տու­­թեանը։ Ամէն նկա­­րի ցու­­ցա­­­հան­­դէս էր սա, այ­­սինքն ամէն նկար ար­­ժա­­­նի էր առան­­ձին ցու­­ցադրու­­թեան, նոյ­­նիսկ նա­­տիւրմորտնե­­րը, որոնք սո­­վորա­­կան չէին, այլ, օրի­­նակ, «Ու­­րախ նա­­տիւրմորտ», «Մո­­ռացո­­ւած ան­­կիւն»…

Այ­­սօր կրկին վե­­րակեն­­դա­­­նացել է սէ­­րը դէ­­պի մեր մե­­ծերի խօս­­քը. մար­­դիկ յափշտա­­կուած դի­­տում են տե­­սանիւ­­թեր, որ­­տեղ մեզ հետ զրու­­ցում են Շի­­րազը, Հա­­մօ Սա­­հեանը, Սիլ­­վա Կա­­պու­­տի­­­կեանը… Յաղ­­թա­­­նակ Շահու­­մեանի ցու­­ցա­­­հան­­դէ­­­սին մի քա­­նի հան­­դի­­­պումներ եղան նկար­­չի հետ։

Իսկ մեր ներ­­կա­­­յիս ստեղ­­ծա­­­գոր­­ծողնե­­րը այ­­սօր էլ ու­­նէն իրենց սրճա­­րանը. այն գտնւում է Սա­­րեանի պու­­րա­­­կում։ Քա­­ղաքի այն հա­­տուա­­ծում, որ­­տեղ մէկ­­տե­­­ղուած են բո­­լոր ժա­­մանակ­­նե­­­րում մեզ առաջ­­նորդող մե­­ծերի բազ­­մա­­­թիւ ար­­ձաննե­­րը. Սա­­րեայի, Խա­­չատու­­րեանի, Կո­­միտա­­սի, Սա­­րոյեանի, Թա­­մանեանի, վեր­­ջա­­­պէս, Սպեն­­դիարեանի եւ Թու­­մա­­­նեանի։