Քորոնա ժահրը համաշխարհային ճգնաժամի մը պատճառ դարձած պայմաններուն տակ սպառնալիք մըն է նաեւ անհատներու հոգեբանութեան վրայ։ Այս մասին ուզեցինք հոգեբոյժ տոց տոք. Նուրհան Ֆըսթըքչըի խորհուրդները լսել։
ԻՇԽԱՆ ԷՐՏԻՆՉ
ishanerdinc@gmail.com
Ինչպէս զանազան երկիրներ, Թուրքիոյ մէջ ալ օրէ օր կ՚աւելնայ քորոնա ժահրէն վարակուածներու թիւը։ Մարդիկ ինչպէ՞ս պէտք է յաղթահարեն գոյացած վախն ու սարսափը։
Կարծեցեալ չէ, այլ իրական սպառնալիք մը կայ մեր դիմաց։ Բնականաբար մարդիկ վախի մէջ են։ Սարսափի զգացումը կ՚ազդէ ուղեղի աշխատանքին։ Մարմինը կը սկսի հակասթրէսային հորմոններ արտադրել։ Այդ հորմոններն ալ կ՚ազդեն մեր մարմնի դիմադրութեան։ Այդ պատճառաւ շատ կարեւոր է պահպանել հոգեկան խաղաղութիւնը։ Միայն լուրջ եւ վստահելի լրատուութիւններուն պէտք է հետեւիլ։ Եթէ համացանցի վրայ շրջող բոլոր լրատուութիւնները լուրջի առնենք, սարսափը կ՚աճի։ Առողջապահական Նախարարութեան, Բժիշկներու Կաճառի, Առողջապահութեան Համաշխարհային Կազմակերպութեան տուեալները պէտք է լուրջի առնել եւ ըստ այնմ վարուիլ։
Ուղեղը ապատեղեկատուութիւնը որոշ չափերով կրնայ յաղթահարել։ Բայց միջոց մը վերջը ան ալ կը տարուի այս յարձակումներէն եւ սթրեսի տեղի կու տայ։
Մարմնի եւ հոգեկան առողջութեան համար կարեւոր է կանոնաւոր քունը եւ սնունդը։ Ոմանք սթրեսէն խուսափելու համար կրնան դիմել ալքոլի։ Բայց պէտք չէ մոռնալ, որ այս վերջինիս ալ չափազանց սպառումը յոգնութեան պատճառ կ՚ըլլայ եւ կրկին ժխտական կ՚ազդէ մարմնի դիմադրութեան։
Ինչպէ՞ս խուսափիլ սարսափէն։
Այս մեր ձեռքը եղած բան մը չէ։ Բոլորս մտահոգ ենք։ Ոմանք անտարբեր մնալ կը փորձեն։ Այդ ալ վտանքաւոր է։ Մտահոգութիւնը եւ սարսափը մարդկային զգացումներ են։ Եթէ վտանգ մը առկայ է ուղեղը ինքնաբերաբար պաշտպանուիլ կը հրահանգէ։ Կ՚արագանայ սրտի բաբախումը, կը դժուարանայ շնչառութիւնը եւ թմրածութիւն կրնանք զգալ մարմնի վրայ։ Մարդիկ այս համայնապատկերին մէջ սարսափի կը մատնուին եւ այս ալ ձիւնեգնդակի մը նման կը մեծցնէ խնդիրը։ Պէտք է մտահոգութիւնները բնականացնել։ Անոր եղանակն ալ կանխամիջոցները դասաւորելն է։
Ինչպէ՞ս պահենք անդորրը։
Բնական է, որ մեր հարազատներուն, զաւակներուն կամ ծնողներուն համար մտահոգուինք։ Մտահոգութիւնը բնական երեւոյթ մըն է եւ մարդուս կ՚ազդարարէ կանխամիջոցներ։ Ներկայ պայմանները անշուշտ, որ պիտի աւելցնեն այդ մտահոգութիւնները։ Հասկնալի է, որ մարդիկ պիտի մտահոգուին ժահրէն վարակուելէ։ Բայց երբ այդ պահը սարսափի վերածուի հոն արդէն հոգեբուժական խնդիր մը ծագած է։
Սոցցանցերը մարդիկ դէպի փանի՞ք կը յառաջացնեն։
Քիչ առաջ նշած էի վստահելի աղբիւրները։ Պէտք չէ արտօնենք, որ անհիմն լրատուութիւնները մեր միտքը պղտորեն։ Ապատեղեկատուութիւնը ընդհանրապէս խնդրի հսկողութենէ դուրս մնացած ըլլալու տպաւորութիւնը կը գոյացնէ։ Մարդ երբ որ խնդրի մը անհսկելի դարձած ըլլալուն համոզուի, ինքնաբերաբար սարսափի կը մատնուի։ Մարդիկ անչափ ու անիմաստ առեւտուրի մղող, դէպի հիւանդանոցներ խուժելուն պատճառ դարձողն ալ ահա այս ապատեղեկատուութիւնն է։ Մարդիկ այդ ապատեղեկատուութեան հետեւանքով տուներնին սննդեղէնի շտեմարանի կը վերածեն։ Այդ խուճապը կասեցնելու եղանակն ալ պետութեան եւ պետական հաստատութիւններուն կանոնաւոր լրահոսքն է։ Այդ լրահոսքը կ՚ապահովէ նաեւ վստահութեան զգացումը։ Վստահութեան բացակայութեան պարագային մարդիկ խուճապի աւելի դիւրաւ կը մատնուին։
Ընտանիքներ ժահրի դէմ ինչպէ՞ս պէտք է դաստիարակեն իրենց զաւակները։
Տղաքը մինչեւ տասը տարեկան կը դժուարանան աննիւթական բաները ընկալելու։ Անոնց ուզածը տեսանելի, շօշափելի բաներն են։ Հետեւաբար տղաք պէտք է ականատեսը ըլլան տան մէջ ձեռնարկուած կանխամիջոցներուն։ Գիտենք որ հիւանդութիւնը այնքան ալ չաստէր երախաներու վրայ։ Ուրեմն իրենք այս ուղղութեամբ իրազէք դարձնելը անոնց մտավախութիւններն ալ պիտի նուազեցնէ։ Պէտք է արգելք ըլլալ անչափահասներուն ամէն տեսակ տեղեկութեան հասնելուն։
Հապա այս բոլորը ինչպէ՞ս պիտի ազդեն մարդկանց յարաբերութիւններուն։
Մարդիկ ժահրի հետեւանքով իրարմէ պիտի հեռանան։ Ասիկա անմարդկային է։ Մարդը ընկերային էակ մըն է եւ ուրիշներու հետ ըլլալով աւելի վստահութիւն կ՚ապրի։ Ընկերութիւնը սթրեսը նուազեցնող յատկութիւն ունի։ Իտալիոյ մէջ մարդկանց պատշգամբ ելլալով միասնաբար երգելը այս իրողութեան ապացոյցն է։ Թէեւ շատ գանգատ ունինք սոցցանցերէն, բայց այս պահուն անոնք եւս դրական յատկութիւններ կը ներկայացնեն։ Ամբողջական մեկուսացումը լուրջ վտանգ մըն է։ Հետեւաբար գոնէ հեռախօսակապով պէտք ունինք հաղորդակցութիւնը վառ պահելու։
Այս վերջին վարակի եւ նախորդներու միջեւ հոգեբուժական առումով տարբերութիւններ կը տեսնէ՞ք։
ԶԻԱՀ (AIDS) պարագային որոշ խմբակներ ռիսքային էին։ Հիւանդութիւնը կը փոխանցուէր սեռային ճամբով եւ մարդիկ կրնային այդ տեսակ արարքներէ հեռու մնալ։ Քորոնա ժահրի պարագային երեւոյթը բոլորովին տարբեր է։ Մարդիկ տեղեակ չեն թէ որ եղանակով կրնան վարակուիլ։ Թռչնակրիպի օրերուն մարդիկ թռչնազգի սնունդներէ հեռու մնալով որոշ ապահովութիւն մը, անվտանգութիւն մը ձեռք բերած կ՚ըլլային։ Բայց քորոնա ժահրի պարագային այս բոլորը ի զօրու չեն։ Հետեւաբար մարդիկ աւելի մեծ սարսափի մատնուեցան։
Այս պայմաններու տակ դեղերը օգուտ մը կրնա՞ն ունենալ։
Առօրեայ կեանքը խանգարելու աստիճան ծանր տանողները կրնան բժշկական օգնութեան դիմել։ Բժիշկի ցուցմունքներով կարելի է հակատեբրեսան դեղատոմսերէ օգտուիլ։ Այդ տեսակի դեղերու յատկութիւնը մարմնի դիմադրութիւնը տեբրեսյոնի դէմ ուժեղացնելն է։ Բայց անոնք անպայման պէտք է բժիշկի մը հսկողութեան տակ օգտագործել։ Պէտք չէ մոռնալ թէ բոլոր քիմիական դեղերը անպայման քովնտի ազդեցութիւն կ՚ունենան։ Այս ազդեցութիւնը նշմարելի կ՚ըլլայ միայն բժիշկի հսկողութեան պայմաններուն մէջ։
Վերջապէս կրնանք ըսել թէ պիտի ընենք մեր ձեռքէն եկածը եւ այս մտահոգիչ երեւոյթն ալ իր աւարտը պիտի ունենայ։
