ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ

ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ

Իսպանական կրիփ կամ ի՞նչ է մեզ սպասում թագաժահրից յետոյ

dzovinarlok@gmail.com

Երկիր մոլո­­րակի մո­­լորո­­ւած բնակ­­չութիւ­­նը հլու-հնա­­զանդ են­­թարկո­ւեց մի գե­­րագոյն հրա­­մանի, որն էր. մնալ տա­­նը, դուրս չգալ, դի­­մանալ մին­­չեւ սահ­­մա­­­նափա­­կումնե­­րի աւար­­տը։ Եւ դա­­տար­­կո­­­ւեցին փո­­ղոց­­նե­­­րը, քա­­ղաք­­նե­­­րը, երկրնե­­րը… Սա­­կայն մտա­­ծելու կա­­րողու­­թիւնը դե­­ռեւս չի ար­­գե­­­լափա­­կուել եւ տա­­նը նստած­­նե­­­րը հե­­տաքրքրւում են, թէ ի՞նչ է սպա­­սում մարդկանց տնա­­յին կա­­լան­­քից յե­­տոյ։ Ար­­դեօք սրա­­նով կա­­ւար­­տո­­­ւի՞ թա­­գաժահ­­րի ոդի­­սակա­­նը։ Այս հար­­ցի պա­­տաս­­խա­­­նը գտնե­­լու հա­­մար ես սկսե­­ցի քննել մի հի­­ւան­­դութեան պատ­­մութիւն, որը 100 տա­­րի առաջ խլեց 100 մի­­լիոն մար­­դու կեանք, իսկ դա կազ­­մում էր մո­­լորա­­կի բնակ­­չութեան 5%-ը, հե­­տեւա­­բար 100 տա­­րի առաջ 2 մի­­լիառ էինք։ Հի­­ւան­­դութիւ­­նը կո­­չուեց իս­­պա­­­նական կրիփ, եւ հի­­մա պարզ կը լի­­նի, թէ ին­­չո՞ւ ինձ հե­­տաքրքրեց այդ կրի­­փը։ Յա­­ճախ ապա­­գան կա­­րելի է գտնել հէնց ան­­ցեալում։ Առա­­ջին աշ­­խարհա­­մար­­տը 1914-1918թթ. խլեց 17 մի­­լիոն մար­­դու կեանք, սա­­կայն պա­­տերազ­­մին յա­­ջոր­­դող իս­­պա­­­նական կրիփ կո­­չուած հա­­մավա­­րակը խլեց 100 մի­­լիոն կեանք։ Եթէ մտնէք Վի­­քիպե­­տիա եւ կար­­դաք տար­­բեր լե­­զու­­նե­­­րով իս­­պա­­­նական Կրի­­փի մա­­սին տե­­ղադ­­րած նիւ­­թը, ապա ամէն ինչ կի­­մանաք բա­­ցի… հի­­ւան­­դութեան ծագ­­ման մա­­սին։ Ահա քա­­ղուածք Վի­­քիպե­­դիայից.

«Իս­­պա­­­նական կրիփ», «Իս­­պանկան» 1918 թո­­ւակա­­նի կրի­­փի «փան­­տե­­­միա» (Ֆր. La Grippe Espagnole или իսպ. La Pesadilla), Մարդկու­­թեան պատ­­մութեան մէջ ամե­­նամասշտա­­բային «կրի­­փի փան­­տե­­­միան» էր, ինչպէս վա­­րակո­­ւած­­նե­­­րի քա­­նակով, այնպէս էլ մա­­հացու­­թիւննե­­րի թո­­ւով։

1918-1919 թո­­ւական­­նե­­­րին (18 ամիս) տա­­րինե­­րին իս­­պա­­­նական կրի­­փով վա­­րակո­­ւել է 500 մի­­լիոն մարդ կամ բնակ­­չութեան 29,5% -ը, նե­­րառե­­լով՝ հե­­ռաւոր խա­­ղաղ ով­­կիանո­­սեան կղզի­­ները եւ Արկտի­­կան։ Իս­­պա­­­կան Կրի­­փից մա­­հացել է՝ 50-100 մի­­լիոն մարդ, որը կազ­­մում էր աշ­­խարհի բնակ­­չութեան 5%։ Այսպի­­սով, վա­­րակա­­կիր­­նե­­­րի շրջա­­նում մա­­հացու­­թեան մա­­կար­­դա­­­կը կազ­­մել է 10-20%։ Հա­­մաճա­­րակն սկսո­­ւեց Առա­­ջին Հա­­մաշ­­խարհա­­յին Պա­­տերազ­­մի վեր­­ջին ամիս­­նե­­­րին եւ արա­­գօրէն ան­­ցել մա­­հացա­­ների թո­­ւով պա­­տերազ­­մի ՝ զո­­հերի թո­­ւից։ Հա­­մար­­ւում է, որ հա­­մաճա­­րակը զար­­գացմա­­նը եւ տա­­րած­­մա­­­նը նպաս­­տել է պա­­տերազ­­մին ոչ սա­­նիտա­­րական պայ­­մաննե­­րը, վատ սնունդը, մար­­դա­­­շատ ռազ­­մա­­­կան ճամ­­բարնե­­րը եւ փախստա­­կան­­նե­­­րի ճամ­­բարնե­­րը»։

Սա­­կայն այստեղ ոչինչ չի աս­­ւում մի ու­­րիշ հի­­ւան­­դութեան մա­­սին, որը տա­­րածո­­ւած էր պա­­տերազ­­մա­­­յին պայ­­մաննե­­րում, այ­­սինքն որո­­վայ­­նա­­­յին թի­­ֆի մա­­սին։ Ահա այս հի­­ւան­­դութեան դէմ պայ­­քա­­­րելու պատ­­րո­­­ւակով մարդկանց սկսե­­ցին պա­­տուաս­­տել ողջ աշ­­խարհում։ Եւ իս­­պա­­­նական կրիփ կո­­չուա­­ծը սկսո­­ւեց տա­­րածո­­ւել զան­­գո­­­ւածա­­յին պա­­տուաս­­տումից յե­­տոյ։ Իս­­պա­­­նական Կրի­­փից զերծ մնա­­ցին միայն մի քա­­նի եր­­կիր, այդ թո­­ւում Յու­­նաստա­­նը։ Ին­­չո՞ւ, որով­­հե­­­տեւ նրանք հրա­­ժարո­­ւեցին պա­­տուաս­­տումից։ Իսկ ին­­չո՞ւ կրի­­փը կո­­չուեց իս­­պա­­­նական, իս­­պա­­­նացի­­ները այդ անո­­ւանու­­մը հա­­մարում են թիւ­­րի­­­մացու­­թիւն։ Ին­­չե­­­ւէ, այս ամէ­­նը հե­­տաքրքրա­­կան է այնքա­­նով, որ թա­­գաժահ­­րի պատ­­րո­­­ւակով հնա­­րաւոր է մարդկանց պար­­տադրեն պա­­տուաստման եւ այսպի­­սով կրճա­­տէն աշ­­խարհի 7,7 մի­­լիառ հաս­­նող բնակ­­չութեան թի­­ւը, ինչպէս դա տե­­ղի ու­­նե­­­ցաւ իս­­պա­­­նական կրի­­փի դէպ­­քում։ Գու­­ցէ ոմանք ծի­­ծաղեն այս վար­­կա­­­ծի վրայ, բայց կը գտնո­­ւի՞ ար­­դեօք որե­­ւէ մէ­­կը, ում եր­­կու ամիս առաջ յայտնէին, որ Եր­­կիր մո­­լորա­­կը փա­­կի տակ է առ­­նուելու եւ նա դրան հա­­ւատար։ Ո՛չ, նա լիաթոք կծիծաղեր։