ՊԵՐՃ ԱՐԱՊԵԱՆ
arabianberge@hotmail.com
Գրիգոր Սահակօղլու
(գեղանկարիչ, քանդակագործ, Իսթանպուլ)
Աւելի քան վեց շաբաթ է որ տունն եմ։ Տեսնելով աշխատելու ստիպուածները, յատկապէս բուժաշխատողները, ես զիս բախտաւոր կը համարեմ։ Մեկուսացումը ո՛չ դրական եւ ո՛չ ալ ժխտական ազդեցութիւն ունեցաւ։ Ճիշդ է որ աշխատանոց չերթալով աւելի նուազ կ՚արտադրեմ։ Խանգարուեցան ցուցահանդէսի ծրագիրներս։ Ջնջուեցան հաւաքածոյի վերաբերեալ բանակցութիւնները։
Չեմ գիտեր թէ երբ կ՚աւարտի ներկայ ճգնաժամը, բայց յայտնի է թէ ինծի համար աւելի երկարատեւ պիտի ըլլայ։ Պիտի վերսկսիմ իմ կիսատ մնացած գործերուն։ Ի վերջոյ ես արդէն իմ աշխարհով կը գործեմ, ոչ թէ իշխողներուն պարտադրածները։ Յուսամ կեանքս կը բաւարարէ այս կորած ժամանակահատուածը վերանորոգելու։
Շահան
Արծրունի
(երաժիշտ, Լոնտոն)
Արուեստը անհատի ինքզինք արտայայտելու միջոցն է։ Արուեստը միկողմանի չի կրնար գոյութիւն ունենալ։ Պաստառ մը միայն տեսնելու բան չէ, կը կարօտի իր մասին քննարկումի եւ խորհրդածութեան։ Երաժշտութիւնը լսելէ աւելի իմանալու կը կարօտի։
Գեղարուեստական գործի մը ստեղծման պահուն արուեստագէտը առանցին է։ Սակայն աւարտելէ ետք պէտք է հասարակութեան հասնի։ Արուեստագէտը նկատուելու, ուշադրութեան արժանանալու եւ վերջապէս գնահատուելու կարիք ունի։ Անհրաժեշտ է ստեղծագործութեան կենդանութիւնը, աճը, զարգացումը։ Այս ալ կապուած է ուրիշներու կողմէ նկատուելուն հետ։ Արուեստը կեանքի ցոլացումն է։
Մարդկային շփումէ զուրկ, մեկուսացման պայմաններու տակ, կարծեցեալ աշխարհի մը մէջ կ՚ապրինք։ Ստեղծագործելու հիմնական տարրը երազելն է եւ ան ալ ազատազրկուած։ Այս բոլորի բերմամբ շուարած եմ ու մտահոգ։ Բարկացած եմ, տխուր, նոյնիսկ սարսափի մատնուած։ Կապս խզած եմ, չեմ ուզեր կապ ունենալ։ Ինչո՞ւ նուագեմ որ, անիմաստ է։ Ինչո՞ւ տանջուիմ մտմտալով։ Ամէն ինչ անիմաստ կը թուի։ Ժամանակը թողած եմ իր հոսքին։
Ո՞վ գիտէ, թերեւս ալ անցողակի ժամանակահատուածի մը դիմաց աչքերը փակել է այս...։
Հերման Արթուչ
(երաժիշտ, Իսթանպուլ)
Տնային կալանքի այս օրերուն ստիպուեցայ փակել աշխատանոցս, ուր թէ մեր փորձերը կը կատարէինք եւ թէ թմբուկի դասեր կ՚ընէի աշակերտներուս հետ։ Չեմ գիտեր թէ պիտի կ՚արենամ փակել կուտակուած վարձքերը եւ շարունակել գործս։ Առ այժմ, բոլոր արուեստագէտներու նման պատրաստ գումարն է որ կը սպառենք։ Հազիւ մի քանի նախկին աշակերտներուս հետ հեռակայ պարապումներ կը կատարենք։
Այս դժուար օրերուն վրայ հասաւ հօրս յանկարծական մահը, սրտի ինֆարքթի մը պատճառաւ։ Տեսնելով արուեստագէտ բարեկամներուս, հարեւաններուս մատնուած դժուարութիւնը, նիւթականի կողքին հոգեկան նեղութիւն ալ կ՚ապրիմ։ Միւս կողմէ կայ նաեւ դրական զարգացումներ։ Մարդկանց բացակայութեան պայմաններուն բնութիւնը սկսած է ինքզինք վերանորոգելու։ Այս ալ իր կարքին մխիթարական երեւոյթ է։
Այժմ կարեւորագոյն հարցադրումը այս աղէտէն ինչ դաս քաղելու մասին է։ Նոյն ընթացքով շարունակելը մեզ անելի պիտի տանի։ Պիտի իմանա՞նք արդեօք թէ բնութինը մարդուն չի պատկանիր, այլ մարդն է որ բնութեան կը պատկանի։ Եթէ չենք կորսնցուցած ստեղծագործ, գիւտարար միտքը, կորովը, ամէն ինչ կարելի կ՚ըլլայ։
Վերժին Շապճը
(գեղանկարիչ, Իսթանպուլ)
«Կեանքը յուսադրիչ գործ է սիրելիս։ Կեանքը քեզ սիրելու նման լուրջ գործ է» գրած էր իմ սիրելի բանաստեղծը՝ Նազըմ Հիքմէթ։ Համաձայն եմ, յոյսով պիտի նայինք ապագային եւ կեանքը լուրջի պիտի առնենք։ Սակայն այս սահմանափակուածութիւնը իր հետ յուսալքութիւն ալ բերաւ։ Արտերկրի միջոցառումի մը կը պատրաստուէի։ Պէտք էր արտադրէի բայց առաջին երկու շաբաթներուն ձեռքս վրայ չի գնաց։ Մինչ այդ ուրիշ զբաղումներ գտայ։ Ահագին գիրքեր կարդացի։ Ապա անցայ կտաւին դիմաց։ Պուլղարիոյ Պալչիք քաղաքի բուսաբանական այգիէն ներշնչուելով բնանկարի մը ձեռնարկեցի։ Չէի յուսացած թէ յաջող ու գեղեցիկ գործ մը պիտի ունենամ։ Նկարելու ցանկութեան վերադարձը աւելի կարեւոր էր այդ պահուն։ Աւարտին, զարմանքով դիտեցի աշխատութիւնս եւ հաւանեցի։ Յաջողած էի այդ գեղեցիկ պարտէզի ոգին փոխանցել կտաւին։ Ճիշդ էր ընկերոջս «արուեստագէտներ դժուար օրերուն յաջող գործեր կ՚արտադրեն» համոզումը։
Բազում ծրագիրներ կան մտքիս մէջ եւ յոյս ունիմ որ պիտի իրականանան։ Չեմ ուզեր յուսալքուիլ, պիտի արտադրեմ որքան ատեն որ կը կարողանամ։
Նենսի
Գրիգորեան
(արձակագիր, Նիւ Եորք)
Ամուսինս ալ վարակուած ըլլալուն, թէ դուրսի աշխարհէն եւ թէ տան մէջ իրարմէ հեռու մնալով մենք մեկուսացումը կրկնակի ապրեցանք։ Բախտաւոր էինք, չորս շաբաթուայ մէջ ինք ապաքինուեցաւ առանց զիս ալ վարակելու։ Այդ հանգրուանին կրցանք կարճատեւ պտոյտներով դուրս ելլել։ Ծառերը կը ծաղկէին, թռչուններ բոյն կը հիւսէին։ Վերագտած էի գրելու տրամադրութիւնս եւ սկսայ վէպս շարունակելու։ Հայ ընտանիքի մը սերունդներու հոլովոյթով գոյապայքարի մասին է վէպը։ Երեք հատուածներէ առաջինը 11 Սեպտեմբերի առաւօտ Նիւ Եորքի մէջ կը սկսի։ Երկրորդ հատուածը Լիբանանի ներքին պատերազմի օրերուն եւ երրորդն ալ ցեղասպանութեան նախորդող տարիներուն Հաճնայ մէջ։ Ներկայ վախն ու լարուածութիւնը իր անդրադարձը կ՚ունենայ գիրքի անցեալը նկարագրող պատումներուն։
Հոգեհան հիւանդութիւնը կը շարունակէ ծաւալիլ։ Բազմամարդ արգելանոցներու մէջ բանտարկեալները անպաշտպան են վարակի դիմաց։ Անօթեւանները եւ ապաստանեալները զուրկ են նախնական օգնութենէ։ Իսկ իմ մէջ միաձուլուած է արձակագրի եւ գործիչի կերպարները։ Ուստի գրելու կողքին ետ չեմ մնար նաեւ զօրակցութեան արշաւներ կազմակերպելէ կամ ցոյցերու մասնակցելէ։ Մարդկային խղճին եւ արդարութեան տիրապետած կանանչ աշխարհի մը հեռանկարով կողք կողքի պիտի պայքարիմ ընկերներուս հետ։
Գէորգ Մալիքեան
(դերասան, Լոնտոն)
Դերակատարութիւնը կեանք է, կեանքը դերակատարութիւն։ Համավարակը ինքնամփոփուելու, զարթօնքի եւ ընկալման առիթ մը մատուցեց։ Մարդկանց սխալ ընթացքով յայտնուած այս աղէտը հասկնալու, փոխանցելու, լուսաբանելու եւ ստայնմ վարուելու առիթ մըն է ապրուածը։ Մայր բնութիւնը մեզ պատժելու եղանակը կը գտնէ։
Կը վախնամ թէ Քովիտ 19-ի կանխամիջոցները առյաւէտ մեզ զրկեն ձեռնուելու՛ գիրկընդխառնուելու, համբուրուելու նման արտայայտման եղանակներէն։ Վախ մը եւս ունիմ։ Մեր ասպարէզի գործատէրերը իրենց շահը պահելու համար հրաժարին 65 տարեկանը անցած դերասաններուն տեղ տալէ։ Բաւարարուին աւելի նուազ դերասաններու խումբերով։
Բայց ինչ որ ալ ըլլայ, ինչպէս միշտ, հիմա ալ պիտի յարմարուինք եւ կեանքը պիտի շարունակուի նոր տարազներով, նոր բեմայարդարումներով։
Արա Տինքճեան
(Երաժիշտ, Նիւ Ճըրզի)
Ես սովորաբար տունէն չելլելուս, համավարակը շատ ալ չէ ազդած իմ արուեստական աշխատանքին։ Շրջապատուած եմ նուագարաններով եւ ձայնագրիչ սարքերով։ Բայց մտահոգ եմ իմ ընտանիքի անդամներուն համար։ Սակայն այդ մտահոգութիւնով իսկ, խաղաղութիւնը երաժշտութեան մէջ գտնելուս պատճառաւ յաջողեցայ երաժշտական նոր յօրինումներ ընելու։ Իմ երաժշտական ուղին թէ անհատական եւ թէ հաւաքական, միշտ մարդկանց խնդիրները նիւթ կ՚առնէ։ Համավարակի համաշխարհային բնոյթը մեզ առաջնորդեց բոլորիս յատուկ երեւոյթները տեսնելու։ Սա արդէն իմ աշխարհահայեացքն էր, որ հիմա մեզ կէ մօտեցնէ իրարու։
Ներշնչումի խնդիրը ինձմէ անկախ կը թեւածէ։ Բայց երբ կու գայ, բոլոր ուշադրութիւնս կու տամ իրեն։
Դժուար է ապագայի մասին պատկերացում մը կազմել։ Խոստովանիմ որ «zoom»ի միջոցաւ երաժշտութիւն ընելէ չեմ ախորժիր։ Նուագողի համար ունկնդրի ներկայութիւնը անհրաժեշտ է։ Ժամանակակից ձայնագրման սարքերը հրաշքի համազօր կարողութիւններ ունին։ Բայց կարելի չէ ամբողջ էութեամբ ձեզ լսել ուզող հանդիսատեսին ներկայութեամբ գոյացած այդ կախարդական միջավայրը վայելել։ Գիտեմ թէ երաժշտութիւնը մեզի մարդ ըլլալնիս յիշեցնող նուազ երեւոյթներէն մէկն է։ Աղէտ մըն է այդ պահը ուրիշներու հետ բաժնելէն զրկուիլը։ Նախ պարտինք կեանքը փրկելու, ապա միասնաբար, մարդկայնօրէն, զգայնաբար, համբերութեամբ, հանդուրժողութեամբ, իրարօգնութեամբ երաժշտութիւն լսենք։
Անթուան
Ակուճեան
(լուսանկարիչ, Ալֆորվիլ- Փարիզ)
Կինս ու ես, երկու զաւակներով տունն ենք։ Աշխատանքս կանք առաւ։ Դեկտեմբեր ամսուն Սուրիոյ մէջ նկարածներուս ութը էջ տրամադրեց պարբերական մը։ Կրկին պէտք էր ճամբորդէի, չիրականացաւ։ Ապրիլ ամսու համար ցուցահանդէսի մը կը պատրաստէի, ան ալ չնչեցինք։ Իմ աշխատութիւնը ուղղակիօրէն կապուած է ճամբորդութիւնով, որ այժմ անկարելի դարձած է։ Աւելի լուրջ խնդիրը կանխամիջոցներուն վերացումով պիտի ապրինք։ Ճամբորդելու պահուն պիտի խրտչինք վարակուելէ, եւ աւելի կարեւորը, վերադարձին տնեցիները վարակելէ։ Հարցի լուծումը միայն պատուաստումն է, որ այժմ չէ գտնուած։ Բացի այդ, համավարակը համաշխարհային տնտեսութիւնը անկման տարաւ, որուն նմանը ապրուած էր 1929-ին միայն։ Ծախսերս կը հոգայի լուսանկարներուս պարբերականներու մէջ հրատարակուելով։ Տնտեսական անկումով տպագիր մամուլն ալ ճգնաժամի պիտի մատնուի։ Բայց գիտենք թէ եթէ կեանքը կը շարունակուի, յոյսն ալ վառ պիտի մնայ։
Ադոմ Էկոյեան
(կինօբեմադրիչ, Թորոնթօ)
Բախտաւոր եմ որ համավարակը նոր ֆիլմի մը արտադրութեան պահուն չեկաւ։ Շատ մը գործընկերներուս նկարահանումները կիսատ մնացին եւ յայտնի չէ թէ պիտի կարենան աւարտել թէ ոչ։ Մէկը Քեպէք, մէկը Մոնթրէալ երկու օփերային նախագիծեր ունէի, որոնք ջնջուեցան։ Օփերայի ընկերութիւններուն համար սոսկալի երեւոյթ է, բայց անոնք հաստատ կը պահեն իրենց գոյութիւնը։ Սակայն կան փոքր թատերախումբեր կամ անկախ շարժանկարի գործիչներ, որոնց համար մտահոգ եմ։ Հանդիսատեսը, որ սովորութիւն ունեցաւ ամէն ինչի համացանցէն հետեւելու, արդեօք պիտի վերադառնա՞յ դահլիճ։ Բեմադրութեան հաւաքաբար հետեւելու երեւոյթը աւանդութիւն մը ապահովա՞ծ է։ Ո՞վ գիտէ, թերեւս ալ հին մերձեցումով կը հարցնեմ այս բոլորը։ Մի գուցէ արուեստի հետեւելու եղանակներու առումով սերնդափոխութիւն մը կ՚ապրինք։
Համավարակէն չէ ազդուած գրելու ցանկութիւնս։ Նոր սցենարներու վրայ կ՚աշխատիմ։ Բենիամին Բրիթթէնի վերջին օփերային՝ «Մահը Վենետիկում»ի համար նոր բեմադրութիւն մը կը ծրագրեմ։ Վերջին ֆիլմս «Պատուոյ հիւրը» կը ցուցադրուի կինօ թատրոններուն բաց եղած միակ երկրի՝ Շուէտի մէջ։