ՊՕՂՈՍ ԵՂԻԱԶԱՐ
...
Երգով եկաւ,
Վէրքով գնաց Սայաթ-Նովան.
Սիրով եկաւ,
Սուրով գնաց Սայաթ-Նովան.
Սիրով մնաց Սայաթ-Նովան։
Յ. Թումանեան 1913թ.
Երեւի մանուկ հասակին Թումանեանի այս տողերուն սիրահարուած էր Մհերը։ Երեւի անոր համար էր, որ դասագիրքերուն հետ նաեւ փոքր ուսերուն վրայ շալկեց Սայաթ-Նովայի հսկայ ժառանգը՝ քամանչան։ Մեր ազգային արժէքներու տարբեր շրջաններու բոլոր գաղտնագիրերը կային անոր ճակատագրին մէջ։ Դիւցազն Միհրի՝ Մհերի անունը անոր քաջութիւն եւ արդարադատութիւն, Սայաթ-Նովայի քամանչան տաղանդը ներկայացնելու հնարաւորութիւն եւ Նարեկացի նուագախումբը անոր Նարեկեան իմաստութիւն էր շնորհած։ Իսկ հայու ճակատագրի ամենածանր պսակը՝ հայրենասիրութիւնը, որ անոր ճակատին զետեղուած էր ի ծնէ, մեղմ, բարի, ազնիւ հոգիով աշխատասէր եւ մարդասէր Մհերին այս անգամ յանուն հայրենեաց պաշտպանութեան զէնք գրկել տուաւ։ Տիեզերականացած այդ շնորհալի եռանկիւնը հայրենեաց պաշտպանութեան ժամանակ չկրցաւ Մհերին լոյսէ վահան դառնալ եւ ան լոյս դարձաւ, տիեզերականացաւ։
2017-ի աշնանամուտին, Նարեկացի Արուեստի Միութեան 13-ամեակին, միութիւնը վստահելով իր ուժերուն՝ իր նուագախումբի երաժիշտներուն, պատասխանատուութիւն ստանձնեց Խաչատուր Աւետիսեանի հայոց ցեղասպանութեան 70-ամեակին նուիրուած օրաթօրիօն կատարել։ Աւետիսեանի երաժշտութեամբ, Լուդուիկ Դուրեանի խօսքերով Տաղեր՝ Սիրոյ, Պանդխտութեան եւ Հայրենեաց կոթողային այս գործը, երիտասարդ երաժիշտներու ձեռքերուն մէջ կրկին կեանք առաւ։ Եւ ես այդ համերգի ժամանակ պատիւ ունեցայ այս երիտասարդներու հետ բեմ բարձրանալու։ Վճիտ, փայլուն երիտասարդ երաժիշտներու հսկայ բանակ մը կար բեմին վրայ, որոնք իրենց «հրամանատարի»՝ Արտեմ Խաչատրեանի գլխաւորութեամբ գիտէին ըստ արժանուոյն ինչպէս պէտք է նուագէին։ Սա ոչ միայն տարեդարձի մը ոգեկոչում կամ վրան ծածկուած կոթողային գործի մը վերակենդանացումն էր, այլեւ պատերազմ էր հարիւրաւոր անարդար տարիներու դէմ, ոչ միայն պարզ համերգ մըն էր, այլեւ՝ արդարութեան պահանջ։
Բեմի անկիւնին ասպետ մը կար զէնքն ի ձեռին։ Հայեացքը եւ լսողութիւնը հայկեան կտրիչ արծիւի մը նման սուր էր։ Ան իր խրամին մէջ անառիկ ու վսեմ նստած, իր «զինակից» ընկերներուն հետ կը սպասէր «պատերազմը»։ Անոր զէնքը աղեղ ունէր եւ նետերն էին արծաթէ։ Եւ ահա, հնչեց նախերգանքը։ Ինքնավստահ, երիտասարդ ասպետը իր աղեղով սկսաւ նետահարել։ Արծաթէ նետերը շանթահարեցին դահլիճի նստողները։
Մհերի զէնքին՝ քամանչային արծաթէ նետերուն հետեւող շատ աչքեր որսացի դահլիճին մէջ։ Ան կարծես մեր բոլորի այդ ներդաշնակ միասնութեան մէջէն մերթ ընդ մերթ առանձնանալով իր վարպետութեամբ կը սաւառնէր։ Սլացաւ ու սլացաւ. սլացանք բոլորս, յանուն մեր պահանջի միացանք։
Բարոյական այդ պատերազմին՝ բեմին վրայ բոլորս միասին էինք։ Բայց ոչ արծաթեայ նետերու, այլ իրական փամփուշտներու տակ ընթացող պատերազմ Մհերը առանձին գնաց։ Մեզմէ ոչ մէկուն լուր տուաւ։ Հոն նետերը արծաթեայ չէին ու զէնքերը քամանչաներ, քանոններ ու սանթուրներ չէին։ Բարոյական մեր այդ պատերազմէն բոլորս յաղթանակած իջանք բեմէն, բայց իմ ընկերս, մեր եղբայրը՝ Մհերը իրական, անգութ պատերազմին քաջաբար զոհուեցաւ յանուն հայրենեաց։
Մհեր ճան, դուն անմահացար, յաւերժացար, քարացած խոր ցաւ մը թողեցիր մեր սրտերուն մէջ ու անարդար այս բեմէն հեռացար։ Մենք ամէն մէկս, քու լուռ դագաղիդ շուրջը կանգնած, խոստումի մրմունջ մը ձգեցինք, աղօթեցինք ու հեռացանք։ Արդարութեան հաստատումով հայոց քամանչան յանուն քու անմահութեանդ պիտի հնչէ։
Մհեր ճան, ի պատիւ քեզ ու նմաններուդ, դեռ գործեր կան կատարելու։ Սրտիդ մէջէն անցած այդ երկաթէ հուրէ կոյտը, մեր սրտերն ալ կիզեց անցաւ։ Ա՜խ երանի քու նուագիդ հուրով այրէր մեր սիրտերը... մեր քամանչան կոտրեցին, ի՞նչ օգուտ, հազարներով պիտի նուագենք, մեր երգը նորէն ողբի վերածեցին, ի՞նչ օգուտ, մենք նորերը պիտի երգենք, մեր տուները աւերեցին, ի՞նչ օգուտ, աւելի ամուրները պիտի կառուցենք։
Գնա՛ եղբայր, ափսոս հազար ափսոս... գնա՛ այս անարդար բեմէն հեռու։ Ափսոս ու հազար ափսոս։ Թո՛ղ յաւերժութեան ուղիդ պայծառ ու լուսաւոր ըլլայ... բայց գիտցի՛ր, քեզմէ յետոյ հազարաւոր քամանչաներ ալ քեզ երգեն, հազար Մհեր ալ ծնի, թէկուզ այս անարդար, դաժան աշխարհի վրայ արդարութիւն ալ հաստատուի ու Փոքր Մհերը Ագռաւաքարէն ալ ելլէ՝ քու տեղդ ուրիշ է ու անփոխարինելի։
Երեւան, Հայաստան
30.10.2020
