Կաղանդ էր անցեալ շաբաթ եւ գրեր էի «Կաղանդ» բառի եւ անոր զարդարուն պատմութեան մասին։ Իսկ այսօր կը պատրաստուինք Սուրբ Ծնունդը դիմաւորելու եւ ըսելու՝ «Ձեզի մեզի մեծ Աւետիս»։ Ուրախալի այս կրկնակ տօները, կը յիշէ՞ք, առիթ կու տային, որ մենք ազգականներուն եւ ընկերներուն ուղարկէինք շնորհաւորական բացիկներ։ Հին Կաղանդներու բարի յիշատակներէն մէկն է դեռեւս նստիլ գրասեղանի առջեւ, ապա վայելուչ ձեռագիրով գրել բացիկ մը, որուն սկզբնատառը պէտք էր ըլլար ամենէն գեղեցիկը եւ ներկայանալին։ Նոր տարուայ յատուկ այս արարողութիւնը հեռաւոր յիշատակ մըն է այլեւս, թէեւ մնացեր են սակաւաթիւ անձնաւորութիւններ, գեղապաշտ եւ փափկազգաց անկասկած, որոնք յամառօրէն կը շարունակեն նուրբ բացիկներ գրի առնել ու ուղարկել իրենց սիրելիներուն, զարմացնելով նաեւ ստացողը։
Այսօր, յարգելի ընթերցող, փոխանակ խօսելու «բացիկ» բառի մասին, կը փափաքիմ ձեզի Պոլսոյ մէջ գրուած կամ Պոլիս ուղարկուած հին հայկական բացիկներ ներկայացնել, ու տեսնել եւ հիանալ, թէ դար մը առաջ ինչ ընտիր բառերով եւ գեղագրութեամբ ստեղծեր ենք տօնական շքեղութիւններու հաւասար գրաւոր մշակոյթ մը։ Յօդուածիս նիւթ դարձած 11 բացիկը արտագրեցի իրենց բնագրին հարազատ, առանց սրբագրելու ուղղագրական սխալները, իսկ անընթեռնելի բառերու տեղ գործածեցի փակագիծի մէջ առնուած երեք կէտ։
Առաջին բացիկը ունի 31 Դեկտեմբեր 1908 թուականը, գրուած՝ Գընալը, Պոլսոյ Իշխանաց չորս կղզիներէն առաջինը, աւանդականօրէն հայաբնակ։ Ճիշդ է, մեծ անկրթութիւն է ուրիշի նամանը կամ բացիկը կարդալ, սակայն նկատի առնելով անոնց հնութիւնը, բացառութիւն մը ընենք եւ ընթերցենք. «Սիրելի Արաքսի, Նոր տարուայ առթիւ ընդունեցէք իմ եւ ընտանեացս ջերմ շնորհաւորութիւնները եւ նոյնը հաճեցէք տալ ձեր ընտանեաց։ Ստացող՝ Ազնուուհի Օրիորդ Արաքսի Թաշճեան, հասցէ՝ Պիւյիւք Տէրէ»։ Պոլսոյ եւ անոր թաղերուն անծանօթ ընթերցողներուս համար նշեմ, թէ Պիւյիւք Տէրէն Պոսֆորի եւրոպական ափին փռուած գեղատեսիլ ու պատկառելի թաղ մըն է, ուր կը գտնուի Ս. Հռիփսիմեանց հայկական եկեղեցին։ Թաղը յայտնի է իր ծովեզերեայ փայտաշէն ապարանքներով, որոնցմէ անենէն յայտնին Ազարեաններու դղեակն է, այժմ՝ «Սատպէրք Հանըմ» հնագիտական թանգարանի վերածուած։ Բացիկի դիմերեսը խիստ գրաւիչ է, ունի ժապաւէններէ կախուած արծաթագոյն եւ կանանչ ծաղիկներ։ Կ՛արժէ յիշել նաեւ, թէ 1909ին աշխարհի վրայ պիտի սկսէին կարճ-ալիք ձայնասփիւռի հաղորդումները, պիտի հիմնուէր քարիւղի խոշորագոյն BP եւ աշխարհահռչակ Suzuki ընկերութիւնները, ու Ատանայի մէջ տեղի պիտի ունենար հայկական կոտորած մը։
Հետաքրքրական է 10 Յունուար 1911ին Իզմիրէն (Զնիւռնիա) ուղարկուած բացիկը. «Սիրելիս Օր. Քալփաքեան, Կը շնորհաւորեմ Ս. Ծնունդը եւ Մկրտութիւնը Քրիստոսի։ Ընդունեցայ ղրկած քարթերնիդ մեծապէս շնորհակալ եմ եւ ես ալ այս քարթը կը խրկեմ ձեզի որ տեսնելով մեր [...] գլուխը նստածնիս յիշէք։ Ասիկայ գրած օրս [Ֆուլիք հանըմին?] գացի քանի մը օր հոն մնալու համար ու եթէ ականջնիդ [...] հասկցէք որ մենք կը յիշէնք ձեզի։ Ընդունեցէք յարգանքներս բոլոր ընտանեաց ու մայրիկին ձեռքը կը համբուրեմ։ Մարիամ Թէրճիմանեան»։ Բացիկի դիմերեսի վրայ տպուած է սիրահար զոյգի մը ամանորեայ լուսանկարը։ Անոնք կը պատրաստուին բաժակ մը գինի վայելելու։ Նոյն տարին է, որ Անգլիական Հնդկաստանի մէջ պաշտօնապէս առաջին անգամ օդանաւով նամակներու առաքում պիտի կատարուէր, պիտի հիմնուէր Dinamo Zagreb ոտնագնդակի խումբը, Բերուի մէջ պիտի վերագտնուէր Մաչու Բիչու պատմական քաղաքը, Chevrolet ընկերութիւնը պիտի սկսէր ինքնաշարժ արտադրելու եւ նորվեկիացի բեւեռագնաց Ռոալտ Ամունտսէնը առաջին անգամ պիտի հասնէր Հարաւային բեւեռ։
Աստղիկ Չիֆթճեանը 1 Յունուար 1914 թուականին երբ գրի կ՛առնէր իր բացիկը չէր գիտէր, թէ պիտի սկսէր համաշխարհային պատերազմ մը։ Անգիտակ, թէ նոր տարին ի՛նչ աղէտներու յղի է, երիտասարդուհին գրեց. «Սիրելի ընկերուհիս Վերժին, Կը շնորհաւորեմ նոր տարին ուրախ եւ երջանիկ տարիներ կը մաղթեմ։ Սիրելի ընկերուհիս ընդունէ իմ այս ջնջին նուէրս։ Քու անկեղծ ընկերուհիդ Աստղիկ Չիֆթճեան, Artemis Tchiftdjian։ Ստացող՝ Վերժին Սեմահճեան։ Հասցէ՝ Սամաթիա, Պոլիս»։ 1914 տարին պիտի տեսնէր նաեւ Չարլի Չաբլինի առաջին շարժանկարը, Ֆլորիտայի մէջ կատարուած աշխարհի առաջին օդանաւային ուղեւորական թռիչքը ու Բանամայի նորաբաց ջրանցքէն անցնող առաջին բեռնատար նաւը։
1 Յունուար 1915ին ուղարկուած երկու բացիկներու դիմերեսին վրայ կը ժպտան երկու գեղեցկուհիներ, մէկը՝ տօնածառի մօտ, իսկ միւսը ներկայանալի պարոնի մը։ Ձեռքով գունաւորուած այս բացիկներու վրայ գրուած են հետեւեալ բարեմաղթութիւնները. «Սիրէլի ընկերուհիս Օր. Մ., Նոր Տարւոյ առիթով ջերըմ մաղդանքներ ուղղելով կը մաղդէմ երկար եւ երջանիկ տարիներ ուրախութեամբ անձունել համայն ընտանեօք։ Ընդունէ ընկերական յարգանգս, Իսկուհի Արապեան։ Հասցէ՝ Խասգիւղ, Պոլիս», «Սիրելի Վերժին իմ- Նոր տարուայ առթիւ ընդունեցէք իմ ջերմաքին շնորհաւորութիւններս մաղդելով ձեզ նոր տարին իւր բարի երջանկութիւններովը լեցնէ ձեր սիրտը։ Կը փափաքէի ձեզ մի փոքր ինչ նուէրով մը յարգել բայց ժամանակիս պահանջներուն պատճառաւ միայն ներկայ գարթս իբր այն նկատեցէք։ 1915 Յուն. 1։ Քու անկեղծ […] Նուարդ Աշճեան»։ 1915 թուականը ականատես պիտի ըլլար, թէ Դանիացի տիկիները քուէարկելու իրաւունք կը ստանան, ամերիկեան Ֆորտ ընտերութիւնը կ՛արտադրէ իր 1 միլիոներորդ ինքնաշարժը, ֆրանսացի ճարտարագէտ Ժորժ Քլոտը կը հնարէ ցուցափեղկերու համար նախատեսուած «նէոն» լոյսը։ Չմոռնամ ըսելու նաեւ, թէ 1915ին ո՛չ մէկուն շնորհուեցաւ Խաղաղութեան Նոպելեան մրցանակը, - ո՛չ ալ 1916ին եւ 1918ին։ 1917ին ան պիտի շնորհուէր Կարմիր Խաչին, իսկ 1919ին Միացեալ Նահանգներու Նախագահ Վուտրօ Վիլսընին։
