ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ

ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ

«Սպանէ՛ք, սպանէ՛ք իմ ամուսնուն»

Այդպէս էր գո­­ռում մի կին, որի ամուսնուն կա­­տաղած ամ­­բո­­­խը սպա­­նելուց առաջ դա­­ժան եւ այ­­լանդակ ձե­­ւով խոշ­­տանգում էր Սումգա­­յիթում 1988-ին։

Արամ Իսա­­բեկեանի նկար­­նե­­­րը

Յու­­նո­­­ւարի 22-ին «Ձայն հայ­­րե­­­նեաց» կայ­­քում տե­­սայ գե­­ղարո­­ւես­­տի ակա­­դէմիայի ռեկ­­տոր, գե­­ղան­­կա­­­րիչ Արամ Իսա­­բեկեանի «Բո­­րենի­­ների խրախ­­ճանք» եւ «Սումգա­­յիթ» կտաւ­­նե­­­րը, որոնց մա­­սին նա հե­­տեւեալ գրա­­ռումն էր կա­­տարել.

«Այս եր­­կու նկար­­նե­­­րը երբ նկա­­րում էի, աչ­­քիս առաջ էին ազե­­րինե­­րի վայ­­րա­­­գու­­թիւննե­­րը Սումգա­­յիթում եւ Պաք­­ւում, յե­­տոյ նաեւ մեր երի­­տասարդ սպա­­յի գլխա­­տու­­մը Պու­­տա­­­պեշ­­տում եւ վայ­­րե­­­նու հե­­րոսա­­ցու­­մը ազե­­րի հա­­յատեացի կող­­մից։ «Բո­­րենի­­ների խրախ­­ճանք» 105x110 կտ., իւղ նկա­­րել եմ 1989 թո­­ւին, յա­­ջոր­­դը « Սումգա­­յիթ» կո­­չուող կտա­­ւը 130x115 կտ, իւղ ստեղ­­ծե­­­ցի 2010 թո­­ւին, մօտ կէս ամիս աշ­­խա­­­տեցի այս կտա­­ւի վրայ, ցան­­կա­­­նալով զգա­­ցածս ճիշդ ար­­տա­­­յայ­­տել։ Երբ Շու­­շիում կեր­­պա­­­րուես­­տի թան­­գա­­­րան բա­­ցուեց, որո­­շեցի նո­­ւիրել այս աշ­­խա­­­տան­­քը նո­­րաբաց թան­­գա­­­րանին։ Որոշ ժա­­մանակ անց երբ եղայ Շու­­շիում, այ­­ցե­­­լեցի թան­­գա­­­րանը եւ տե­­սայ, որ նկարս ներ­­քե­­­ւի յար­­կում մի տեղ ցու­­ցադրել են, հաս­­կա­­­ցայ, որ մի բան էն չի եւ քա­­նի որ մեզ հետ էր Ար­­ցա­­­խի մշա­­կոյ­­թի նա­­խարա­­րը, հարցրի թէ ին­­չու էք թա­­քուն տե­­ղում ցու­­ցադրել, ասաց մի քիչ կմկմա­­լով, գի­­տէք մենք յաղ­­թել ենք, պար­­տո­­­ւողա­­կան թե­­մանե­­րը այնքան էլ մեր սրտով չի... մօ­­տաւո­­րապէս այսպէս ասաց.... Հի­­մա երբ եղաւ այն ,ինչ որ եղաւ, եւ նո­­րից տե­­սանք ազե­­րինե­­րի եւ իրենց առաջ­­նորդի իս­­կա­­­կան դէմ­­քը, որին այ­­լա­­­բանա­­կան պատ­­կե­­­րել էի վեր­­ջին նկա­­րում, չէ՞ք գտնում որ ես էի ճիշդ, որ չպի­­տի մո­­ռանանք սրանց ան­­մարդկաին էու­­թեան մա­­սին եւ որ սրանք մեր հա­­շուին են կա­­յաց­­նում իրենց չե­­ղած ազ­­գը.... Իսկ այս « Սումգա­­յիթ» կտա­­ւը, որ ձեր քիմ­­քով չե­­կաւ եւ որը թան­­գա­­­րանի մնա­­ցած աշ­­խա­­­տանքնե­­րի հետ մնաց իրանց, կա­­րելի է պատ­­կե­­­րաց­­նել ինչ հա­­ճոյ­­քով են ոչնչաց­­րել։ Իսկ պատ­­մութիւ­­նը կրկնւում է, մենք էլ շատ դժո­­ւար ենք դա­­սեր քա­­ղում։ Վերջ!!!»

Ատե­­լու­­թիւն սումգա­­յիթեան ձե­­ւով

Այո՛, կրկնւում է, եւ Ատրպէյ­­ճա­­­նը կի­­րառեց հա­­յերի, մեր լոյս ժամ­­կե­­­տային զին­­ծա­­­ռայող եւ կա­­մաւոր տղա­­ների ու խա­­ղաղ բնակ­­չութեան նկատ­­մամբ «Սումգա­­յիթ»։ Ալիեւն ասում է.

«Ար­­դեն 17 տա­­րի ես գլխա­­ւորում եմ Ատրպէյ­­ճա­­­նը։ Այդ ժա­­մանա­­կահա­­տուա­­ծում մե­­ծացած սե­­րունդն ազա­­տագ­­րեց Ղա­­րաբա­­ղը։ Նրանց հայ­­րե­­­նասի­­րական դաս­­տիարա­­կու­­թիւնն ու թշնա­­մու նկատ­­մամբ ատե­­լու­­թիւնը մեզ հասցրին յաղ­­թա­­­նակի»։

Ահա թէ ինչ է հրա­­պարա­­կել Հա­­յաս­­տա­­­նի մար­­դու իրա­­ւունքնե­­րի պաշտպան Ար­­ման Թա­­թոյեանը ատրպէյ­­ճա­­­նական սո­­ցիալա­­կան մե­­տիայի իրա­­կան օգ­­տա­­­տէրե­­րի մեկ­­նա­­­բանու­­թիւննե­­րը՝ կցե­­լով սքրին­­շո­­­թեր.

1) Պէտք է սպա­­նել եւ՛ հայ կա­­նանց, եւ՛ հայ երա­­խանե­­րին։

2) Ես չեմ խղճում հայ երա­­խայի։ Լա­­ւագոյն հա­­յը մե­­ռած հայն է։

3) Պէտք է սպա­­նել կեն­­դա­­­նի մնա­­ցած հա­­յերին։ Խոշ­­տանգէ՛ք սպա­­նելուց առաջ։

4) Ես ու­­զում եմ հա­­յերի, որոնց մեր­­կացրել են ու բռնա­­բարել։

5) Սրի­­կայ հա­­յերը պէտք է սպա­­նուեն ու վե­­րանան այս մո­­լորա­­կից ու բո­­լորն, ով­­քեր նրանց կող­­մից են, պէտք է նոյն կերպ սպա­­նուեն։

6) Այս աշ­­խարհում հա­­յերի հա­­մար չպէտք է տեղ մնայ։ Ես ատում եմ նրանց։ Բո­­լոր ան­­խիղճ հա­­յերը պէտք է սպա­­նուեն։

7) Ես ուղղա­­կի սի­­րահա­­րուել եմ Իլ­­համ Ալիեւի խօս­­քե­­­րին, որ մենք նրանց քշում ենք շնե­­րի պէս։

8) Որե­­ւէ կեն­­դա­­­նի հայ չպէտք է մնայ Ղա­­րաբա­­ղում։

9) -Ո՞վ է մեր թշնա­­մին։

- Հա­­յաս­­տա­­­նը։

- Ի՞նչ ենք զգում հա­­յերի հան­­դէպ։

- Ատե­­լու­­թիւն։

- Վեր բարձրաց­­րէք ձեռ­­քե­­­րը եւ կրկնէք՝ մենք ձեզ շնե­­րի պէս կը քշենք Ղա­­րաբա­­ղից։

- Մենք ձեզ կը քշենք Ղա­­րաբա­­ղից շնե­­րի պէս։

10) Գլխա­­տուած հայ զի­­նուո­­րի նկա­­րով «Տե­­լեր­­գամ» սո­­ցիալա­­կան ցան­­ցի թուրք-ատրպէյ­­ճա­­­նական յա­­տուկ բա­­ցուած ալի­­քում ծաղ­­րող հար­­ցումներ, թէ ինչ են օգ­­տա­­­տէրե­­րը զգում, երբ տես­­նում են գլխա­­տուած հայ։

Սումգա­­յիթ-1988

Սումգա­­յիթը 250, 000-ոց քա­­ղաք էր Ատրպէյ­­ճա­­­նում, որոն­­ցից 18, 000-ը հա­­յեր էին։ 1988-ին այս քա­­ղաքում երեք օր՝ 27-29-ը տե­­ղի ու­­նե­­­ցան հա­­յերի ջար­­դե­­­րը որ­­պէս պա­­տաս­­խան Ար­­ցա­­­խի հա­­յերի պա­­հան­­ջին՝ միաւո­­րուել մէկ ազ­­գի եր­­կու հա­­տուած­­նե­­­րին, որոնց բա­­ժանե­­ցին 1921-ին, երբ Ղա­­րաբա­­ղը ընդգրկուեց Ատրպէյ­­ճա­­­նի կազ­­մում։ Փետ­­րո­­­ւարի 14-ին ատրպէյ­­ճա­­­նական ղե­­կավա­­րու­­թիւնը յայտնեց, որ 100,000 ատրպէյ­­ճանցի պատ­­րաստ է ներ­­խուժել Ղա­­րաբաղ եւ սպանդ կազ­­մա­­­կեր­­պել։ Կոր­­պա­­­չովը հարց ուղղեց Սիլ­­վա Կա­­պու­­տի­­­կեանին եւ Զո­­րի Բա­­լաեանին. «Իսկ դուք մտա­­ծեցի՞ք 200,000 պա­­քուեցի հա­­յերի ճա­­կատագ­­րի մա­­սին»։ Պա­­քուի ջար­­դե­­­րը սկսո­­ւեցին Սումգա­­յիթից, եւ Պա­­քուի հա­­յերը այն ժա­­մանակ ասե­­ցին, որ մայ­­րա­­­քաղա­­քում չեն յանգնի նման բան անել։ Բայց յանգնե­­ցին։ Եւ միշտ էլ կը յանդգնեն, սա­­կայն հարց է ծա­­գում, ին­­չու աշ­­խարհով մէկ ատրպէյ­­ճանցի­­ները աղա­­ղակում են Խո­­ջալո­­ւի «ցե­­ղաս­­պա­­­նու­­թեան» մա­­սին, որի ճշմար­­տութիւ­­նը հեր­­քե­­­լի է, իսկ մենք, հա­­յերս, եր­­բեք չէինք գո­­ռում-գո­­չում Սումգա­­յիթ չլսո­­ւած ու չտես­­նո­­­ւած վայ­­րա­­­գու­­թեան մա­­սին։ Յա­­տուկ այս գրու­­թեան հա­­մար ես կրկին, ինչպէս եւ 1988-ին, վեր հա­­նեցի նիւ­­թե­­­րը ջար­­դե­­­րի վե­­րաբե­­րեալ եւ վա­­խեցայ առող­­ջութեանս հա­­մար։ Եւ չեմ կա­­րող գէթ մէկ դէպ­­քի մա­­սին պատ­­մել, որ­­պէսզի պատ­­ճառ չդառ­­նամ ըն­­թերցո­­ղի առող­­ջութեան վատ­­թա­­­րաց­­մա­­­նը։

Ատե­­լու­­թիւն հայ­­կա­­­կան ձե­­ւով

Յի­­շո՞ւմ էք Ադոմ Էկո­­յեանի «Արա­­րատ» ֆիլ­­մում հնչեց­­րած հար­­ցը (Շառլ Ազ­­նա­­­ւուրն էր հնչեց­­նում այդ հար­­ցը՝ ռե­­ժիսոր Էդո­­ւարդ Սա­­րոյեանի դե­­րում). «Ին­­չո՞ւ են նրանք մեզ այդքան ատում»։ Ի նկա­­տի ու­­նե­­­նալով թուրքե­­րին։ Սա­­կայն այն ատե­­լու­­թիւնը, որն այ­­սօր տի­­րում է Հա­­յաս­­տա­­­նում եւ Հա­­յաս­­տա­­­նից դուրս ամե­­նուր, որ­­տեղ հա­­յերն են բնակ­­ւում, աննկա­­րագ­­րե­­­լի է։ Ի նկա­­տի ու­­նեմ հա­­յերի ատե­­լու­­թիւնը մի­­միեանց նկատ­­մամբ։ Եւ դա զար­­մա­­­նալի է՝ մշտա­­կան սումգա­­յիթեան սպառ­­նա­­­լիքի ներքոյ...