Ինչ է մեզ սպասում։ Մի գեղեցիկ օր,-իսկ օրը գեղեցիկ է լինելու եղանակի առումով,-ուրեմն մի գեղեցիկ օր հայաստանցիները կ՚արթնանան եւ լուրերով կառավարութեան նիստին կը տեսնեն Ալիեւին։ Նա կը յայտնի, որ Ատրպէյճանը վերջապէս վերադարձրել է իր պապենական քաղաք Էրիվանը, իսկ մենք որպէս ալբանացի փոքրամասնութիւն կարող ենք ստանալ ատրպէյճանական անձնագրեր։ Օրը մօտենում է։ Եւ բոլորն էլ դա շատ լաւ գիտակցում են։ Ոմանք կասեն, որ մեղաւորը Քրեմլն էր, ոմանք՝ թուրքն ու ազերին, ոմանք էլ՝ վարչապետը, բայց իրականում այս անգամ մեղաւոր ենք լինելու ամէն մէկս առանձին վերցրած։
Ինքնասպան ազգ ենք մենք եւ վերջ։ Ինքնասպանութեան նշանները ուղղակի աչք են ծակում եւ Հայաստանի հոգեվարքի մասին զարմացած մատնանշում են կողքից դիտող օտար վերլուծաբանները։ Մոլորուած հանրութիւնը անպատւում է նրանց, երբ կարդում է օտարների մեկնաբանութիւնները, բայց պէտք չէ հրեայ կամ ռուս, կամ ֆրանսիացի լինել, որպէսզի տեսնել այն, ինչ չեն տեսնում մոլորուածները սեփական երկրում։ Լսենք նրանցից մի քանիսին.
1. Քաղաքագիտութեան դոկտոր Ալեքսէյ Մարտինով.
Ոչ մի այլ երկրում Նիկոլի նման մէկին չեմ տեսել.
Ես 30 տարի է, ինչ զբաղւում եմ քաղաքական վերլուծութեամբ։ Երբեք չեմ տեսել Նիկոլ Փաշինեանի նման մէկին, որ որեւէ երկրում ստանձնի ղեկավար պաշտօն, այսչափ անպատասխանատու եւ իրականութիւնից կտրուած։
Նրան ասում են՝ պատերազմ ես պարտուել, ասում է՝ ես չեմ պարտուել, ասում են՝ դու ես մեղաւոր պարտութեան համար, ասում է՝ ես չեմ մեղաւոր, բանակն է մեղաւոր, ժողովուրդն է մեղաւոր, ասում են՝ բոլոր կարեւոր կառոյցները քո հրաժարականն են պահանջում, ասում է՝ ժողովուրդը թող պահանջի, նրանք ժողովուրդ չեն։ Ու այսպէս շարունակ»։
2. Արեւելագէտ եւ տնտեսագէտ Եւգենի Սատանովսկ.
«Նիկոլ Փաշինեանը վերջը ազատեց Գլխաւոր Շտապի պետին։ Նիկոլ Փաշինեանին այլեւս բանակ պէտք չէ։ Նա գլխատում է բանակը։ Ըստ Նիկոլ Փաշինեանի՝ Հայաստանն առանց բանակ՝ գոյութիւն կարող է ունենալ, բայց առանց Նիկոլ Փաշինեանի չի կարող։
Այսպէս նայում ես կողքից թէ ինչ է կատարւում Հայաստանում ու ապշում ես։ Դժբախտ Հայաստան։ Ակնյայտ է, որ վարչապետը հիւանդ է, ուղեղը տեղում չէ։ Արդէն հասել է բանակին։ Յետոյ ի՞նչ կը լինի դժուար է ասել, բայց հարց է՝ Հայաստան կը մնա՞յ, թէ՞ ոչ»։
3. Ազգութեամբ յոյն ռուսաստանցի արեւելագէտ Իկոր Դմիտրիեւ.
«Կարդում եմ Հայաստանի լուրերը եւ հասկանում եմ, որ երեւի այդ երկիրը շուտով կ՚անհետանայ։ Եւ խնդիրը արդէն Փաշինեանի մէջ չէ կամ մէկ ուրիշի, այլ ընդհանրապէս ժողովրդի, որը լինելով հին (ինչպէս սիրում են շեշտել)՝ շատ հոգնել է։ Եւ պատրաստ չէ արդէն պատասխանել այն մարտահրաւէրներին, որոնք կանգնած են իր առջեւ։ Անկեղծ ասած նրանք չգիտեն նոյնիսկ, թէ ինչու է նրանց պէտք այդ Հայաստանը, եթէ նրանց համար շատ աւելի մեծ հնարաւորութիւններ են բացւում Մոսկուայում, Փարիզում եւ Լոս Անճէլեսում։ Մի ծանօթ ատրպէյճանցի ինձ գրեց. տարօրինակ է, տաղանդաւոր ժողովուրդ է, ողջ աշխարհում բազում ոլորտներում կարող է դրսեւորել ինքզինքը, բայց իր տանը քաօս է ստեղծում։ Չեն կարող միանշանակ որոշումներ կայացնել։ Կարծում եմ, Հայաստան պետութիւնը մնաց միջնադարում։ Այնուհետեւ պետական աւանդոյթը ընդհատուեց, անհետացաւ նոյնիսկ այդ երկիրը։ Իսկ յետոյ շնորհիւ Ռուսաստանի կայսերական յաւակնութիւնների երկրում առաջացաւ կեանք եւ հանգեցրեց փոքր ինչ ոգեւշունչ ոստիւնի 90-ականներին՝ յաղթանակը պատերազմում, թռիչք տնտեսութեան մէջ եւ յարաբերական կարգ ու կանոն։ Բայց հիմա հայերը յոգնել են։ Իրենց ուժերով ի վիճակի չեն դիմադրել թշնամիներին, երկրորդ Իսրայէլ ստեղծել չըստացուեց, շատ տարբերակներ չկայ, եւ նրանք նախընտրում են հանգիստ նստել եւ սպասել աւարտին...»։
4. Քաղաքագէտ, Գասպեան հետազօտութիւնների կեդրոնի տնօրէն Սերգէյ Միխէեւ.
«Հայաստանը մի վիճակում է յայտնուել, որ ոչ ոք լուրջ չի ընկալում. Հայաստանը պարտուել է պատերազմը, բայց պատասխանատուն չի ցանկանում հրաժարական ներկայացնել։ Բոլոր կուսակցութիւնները, եկեղեցին, կաթողիկոսները, պետական բուհերը, գիտութիւնների ակադէմիան հրաժարական են պահանջում, բայց Փաշինեանը չի գնում։
Այդ ամենից յետոյ՝ բանակը պահանջում է հրաժարական, բայց վախենում է պատասխանատուութիւնը իր վրայ վերցնելուց։
Ու հարց է առաջանում. Իսկ ինչու՞ էիք պահանջում հրաժարական ... Եւ այս անլրջութիւնը շարունակւում է եւ խորանում։ Ի՞նչ է լինելու այս ամէնի վերջը՝ դժուար է ասել։ Բայց Ատրպէյճանը ամիսը մէկ զօրավարժութիւն է անում եւ թիրախն էլ չի փոխուել»։
Իսկ ահա մեր հայաստանցիների մէկ-երկու կարծիք.
5. Քաղաքական գործիչ Արտակ Զաքարեան՝ Նիկոլ Փաշինեանին.
-Գիտե՞ս չէ, որ հիմա բացի Լոռու եւ Կոտայքի մարզերից, ու Երեւան քաղաքից՝ մնացած տարածքները, քո շնորհիւ՝ թշնամիների հետ լրիւ դարձել են սահմանամերձ։ Սա ի միջ այլոց, որովհետեւ քեզ համար դա էական չէ։ Դու նոյնիսկ կարծում ես, որ սահմանամերձ լինելը «լաւ բան է»։
6. Կառավարման փորձագէտ Յարութիւն Մեսրոպեան.
«ԱՄՆ-ի հայրերը գիտէին, որ ժողովրդի մէջ անմակարդակ մարդկանց թիւը շատ մեծ է, եւ ԱՄՆ-ում երկշերտ ընտրութիւն է. այնտեղ ընտրում են ընտրիչները, այլ՝ ոչ թէ ժողովուրդը։ Չինաստանում էլ նոյնպէս ժողովուրդը չի ընտրում։ 2018-ին Հայաստանում եղան ընտրութիւններ, լա՞ւ էր։ Նախորդ ընտրութիւններից յետոյ կորցրինք Արցախը, այս ընտրութիւններից յետոյ կը կորցնենք Հայաստանը։ Թքած, որ կործանւում ենք, կարեւորը գնանք սահմանադրական ճանապարհով, որպէսզի միայն օրէնքով թաղենք մեր երկրիրը։ Հայաստանը վերջանում է, շուտով այդ թեման կը փակուի, իսկ մենք ուզում էք ժողովրդավար լինել։ Արտաքնապէս ցոյց ենք տալիս մեզ ժողովրդավարական։ Մենք հիմա ժողովրդավարական ժպիտով խորտակւում ենք։ Կապիկութիւն ենք անում, իբր օրէնքով ենք ուզում շարժուել։ Եթէ անցումային կառավարութիւն չունենանք, եթէ չփոխենք մեր կառավարման համակարգը, ապա առաջարկում եմ կառուցել երկրորդ Ծիծեռնակաբերդ, թէ չէ 15-ին կոտորուեցինք, 50 տարի յետոյ եղեռնի յուշարձան կառուցեցինք։ Եթէ մենք պիտի սուտ դեմակրատական ճանապարհով գնանք, այսքան զոհեր ունեցանք, այդքան էլ կ՚ունենաք»։