ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ

ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ

Եթէ չենք լսեր խղճի ձայնը

Քաղա­քա­կա­­նու­­թիւնը յա­­ճախա­­կի կեր­­պով մեր առ­­ջեւ կը պար­­զէ այնպի­­սի պատ­­կերներ, որոնք ար­­դէն քան­­դա­­­կուած են մեր յի­­շողու­­թեան մէջ, բայց չենք ան­­դարդառ­­նար թէ ի՞նչ նմա­­նու­­թիւններ կան ան­­ցեալի ու ներ­­կա­­­յի մի­­ջեւ։ Վեր­­ջին եր­­կու օրե­­րու ըն­­թացքին հե­­տեւե­­լով Աֆ­­ղանստա­­նի մայ­­րա­­­քաղա­­քէն փախ­­չիլ ու­­զողնե­­րու նկար­­նե­­­րուն ակա­­մայ կը յի­­շեմ Վիեթ­­նա­­­մի պա­­տերազ­­մի աւարտման դրո­­ւագ­­ներ։ Հոն եւս ամե­­րիկա­­ցիկ խու­­ճա­­­պի մէջ կը հե­­ռանա­­յին Սայ­­կո­­­նէն ետին թո­­ղելով բազ­­մա­­­թիւ տե­­ղացի­­ներ, որոնք ան­­ցեալին ծա­­ռայած էին իրենց։ Ապա յի­­շողու­­թեանս մէջ կը ձե­­ւաւո­­րուի այլ պատ­­կերներ։ 1920 թո­­ւակա­­նի 9 Սեպ­­տեմբե­­րին Զմիւռնիոյ նա­­ւահան­­գիստը կը պար­­զէր այն տե­­սարա­­նը, ինչ որ այ­­սօ­­­րուայ Քա­­պու­­լի օդա­­կայա­­նը։ Եթէ մի քիչ եւս շա­­րու­­նա­­­կենք վեր­­յի­­­շել ան­­ցեալը կրկին տար­­բեր թո­­ւական­­նե­­­րուն, բայց նոյն բո­­վան­­դա­­­կու­­թեամբ պատ­­կերներ պի­­տի պար­­զո­­­ւի մեր յի­­շողու­­թեան մէջ։ Իրաւ ալ, ար­­ցա­­­խեան առա­­ջին պա­­տերազ­­մին Շու­­շիի բնա­­կիչ­­նե­­­րը ինչպէ՞ս լքե­­ցին իրենց քա­­ղաքը։ Շուրջ 30 տա­­րի անց այս ան­­գամ նոյն Շու­­շիի հայ բնա­­կիչ­­նե­­­րը ինչպէ՞ս հե­­ռացան «ազա­­տագ­­րո­­­ւած» Շու­­շիէն։

Մու­­սա Լե­­րան եօթը գիւ­­ղե­­­րու մօտ 5 հա­­զար բնա­­կիչ­­ներ օր­­հա­­­սական պա­­հուն ինչպէ՞ս հա­­սան Ֆրան­­սա­­­կան նա­­ւատոր­­մի փրկա­­րար ռազ­­մա­­­նաւե­­րուն։ Լի­­բանա­­նի կամ Յոր­­դա­­­նանի մէջ ինչպէ՞ս կազ­­մո­­­ւեցան Պա­­ղես­­տինցի­­ներու բնա­­կած ճամ­­բարնե­­րը։ Հա­­պա հա­­յեր եւ յոյ­­ներ, երբ զան­­գո­­­ւածա­­յին կեր­­պով կը լքէին իրենց բնա­­կած կամ ապաս­­տա­­­նած Տրա­­պիզոն քա­­ղաքը, ի՞նչ տե­­սարան կը տի­­րեր այդ վայ­­րի վրայ։

Կա­­րելի է այս օրի­­նակ­­նե­­­րը բազ­­մացնել եւ թե­­րեւս երկրա­­գունդի բո­­լոր եր­­կիրնե­­րէ ներս նման ապ­­րումնե­­րու վկա­­յու­­թիւններ բե­­րել։ Բայց ինչպէ՞ս կա­­րելի է հաշ­­տուիլ այդ բո­­լորէն ետք նման մղձա­­ւան­­ջի մատ­­նո­­­ւած մարդկանց հան­­դէպ ան­­հա­­­ղոր­­դութիւ­­նով։ Վեր­­տա­­­ռու­­թեան մը մէջ կար­­դա­­­ցած էի կը յի­­շեմ. «Ամէն ոք օր մը կրնայ գաղ­­թա­­­կան դառ­­նալ» գրո­­ւած էր։ Պատ­­մութեան փոր­­ձը դի­­տելով կա­­րելի է իրա­­ւացի դա­­տել այդ հաս­­տա­­­տու­­մը։ Բայց ըստ երե­­ւոյ­­թի այդ հաս­­տա­­­տու­­մը դոյզն իսկ չէ փո­­խած մարդկանց մէջ տի­­րող այ­­լա­­­մեր­­ժութիւ­­նը։ Հա­­յերս՝ որ ցե­­ղաս­­պա­­­նու­­թե­­­նէ մա­­զապուրծ փրկուելով ապաս­­տա­­­նած էին Եւոր­­պա­­­կան եր­­կիրներ տաս­­նա­­­մեակ­­ներ շա­­րու­­նակ են­­թարկո­­ւեցան «Սալ Ար­­մե­­­նիէն» (կեղ­­տոտ հայ) նա­­խատին­­քին։ Նոյ­­նիսկ հայ­­րե­­­նի եր­­կիր հաս­­նողնե­­րը «աղ­­բար» կո­­չու­­մով ար­­հա­­­մար­­հո­­­ւեցան իրենց ազ­­գա­­­կից­­նե­­­րուն կող­­մէ։ Նոյ­­նը պա­­տահե­­ցաւ Թուրքիա բնակ յոյ­­նե­­­րուն հա­­մար, ուր անոնք ալ Յու­­նաստա­­նի մէջ։ Հան­­դի­­­պեցան ստոր­­նացնող «թրքա­­ծին» կո­­չու­­մին։

Եկէք հաս­­տա­­­տենք, խա­­ղաղու­­թեան պայ­­մաննե­­րուն մէջ ոչ ոք կը լքէ իր սե­­փական տու­­նը, ծննդա­­վայր գիւ­­ղը կամ քա­­ղաքը եւ վեր­­ջա­­­պէս հա­­րազատ եր­­կի­­­րը։ Ներ­­կա­­­յիս Թուրքիոյ մէջ հա­­մատա­­րած դժկա­­մու­­թիւն մը կը տի­­րէ Սու­­րիայէն փա­­խած գաղ­­թա­­­կան­­նե­­­րու հան­­դէպ։ Իշ­­խա­­­նու­­թիւն կամ ընդդի­­մու­­թիւն միաձայ­­նութեամբ կը պա­­հան­­ջեն գաղ­­թա­­­կան­­նե­­­րու ետ­­դարձը։ Այստեղ միայն Ժո­­ղոժուրդնե­­րու Ժո­­ղովրդա­­վակա­­րան Կու­­սակցու­­թիւնն է, որ խնդրին կը մեր­­ձե­­­նայ մար­­դա­­­սիրա­­կան սկզբունքնե­­րով եւ կը պաշտպա­­նէ գաղ­­թա­­­կան­­նե­­­րու շա­­հը։

Այս թոհ ու բո­­հի մէջ ոչ ոք կը փոր­­ձէ առա­­ջար­­կել թէ նախ­­քան Սու­­րիացի­­ներու տուն դար­­ձը, Թրքա­­կան բա­­նակը թող հե­­ռանայ Սու­­րիայէն, որ­­պէսզի օտար մի­­ջամ­­տութիւննե­­րով աւե­­րուած եր­­կի­­­րը վե­­րագտնէ իր վէր­­քե­­­րը սպիաց­­նե­­­լու մի­­ջոց­­նե­­­րը։

Թէ­­կուզ մեր տու­­նե­­­րու մէջ մեր հանգստու­­թեան պայ­­մաննե­­րուն բո­լորս մեղ­­սա­­­կից ենք գոր­­ծո­­­ւած անար­­դա­­­րու­­թիւննե­­րէ։ Ամէն ինչ իր լու­­ծումը պի­­տի գտնէ երբ պարզ դա­­տողու­­թիւնով ու ան­­կաշկանդ լսենք մեր խղճի ձայ­­նը։

pakrates@yahoo.com