ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ
Վերջերս ուշագրաւ երեւոյթ մը ըլլալով կը ներկայանայ հայերէնի, յատկապէս արեւմտահայերէնի ուսուցման նոր ձեռնարկները։
Իրողութիւն է որ հայ ծնողքներ վարժարաններուն ճնշում կը բանեցնեն հայերէնի աւելի նուազ ուշադրութիւն դարձնելու, յատկապէս ալ գիտական նիւթերու դասապահերուն հայերէն չգործածելուն համար։ Այս երեւոյթի հետեւանքով հայ վարժարաններու մէջ հայոց լեզուն հետզհետէ սահմանուած է հայոց լեզուի ու գրականութեան եւ կրօնքի ուսուցման դասապահերով։ Մեր դպրոցներէ ներս հայերէնի վերացումը ընդամէնը մէկ սերունդի մը պատմութիւնն է։ Այսօրուայ աշակերտութեան ծնողները հանդիսացող սերունդը այդ բոլոր դասապահերը կ՚անցնէրհայերէնով, ինչ որ բնական յատկանիշն էր հայ վարժարան կոչումին։ Ինչպէս որ պիտի ըսէր Պարոյր Սեւակ. «Ուզեցին մէկ հայ թողնել, այն էլ թանգարանում», նոյնպէս այսօրուայ ընկերային տիրող հակումն ալ կ՚ուզէ հայերէն լեզուի գործածութիւնը սահմանել միայն հայերէնի դասապահերով։
Բազում անգամներ կրկնուած այս սրտցաւ նիւթը կրկին օրակարգի բերող գործօնը եղաւ նոր հրատարակութիւն մը, որ ձօնուած է արեւմտահայերէնի ուսուցման դրութեան։ Մեզի համար ուշագրաւ է այն իրողութիւնը թէ այս աշխատասիրութեան հեղինակը հայ մը չէ։
Էրտալ Քըլըչ որոշ ժամանակ պաշտօնավարած է Կեդրոնական Վարժարանի մէջ իբրեւ փոխ տնօրէն։ Ան իր պաշտօնէութեան շրջանին յատուկ ուշադրութիւն սեւեռած է հայոց լեզուին եւ օգտուելով դպրոցի վաստակաւոր հայերէնի ուսուցչուհի Շողեր Չափարեանի դասընթացքներուն զարգացուցած է իր հայերէնի գիտելիքները։
«Ակօս»ի նախկին համարով ծանօթացուցած էինք անոր իր երկու ընկերներով միասին կատարած ուսումնասիրութիւնը, որ նիւթ կ՚ունենար Եղիա Տնտեսեանի երաժշտական հետազօտութիւնները։ Դարձեալ ուշագրաւ երեւոյթ մըն էր թէ իր նախապատրաստման փուլերով եւ թէ գոյացած արդիւնքով։ Իսկ այս անգամ ահաւասիկ մեր ձեռքին ունինք դարձեալ աշխատութիւն մը, որ իր բովանդակութեան մէջ կը ներկայացնէ քերականութեան, ուղղագրութեան եւ յատկապէս խօսակցական գործածութեան յատուկ բազում գիտելիքներ։
Այս նոր հատորը տեսնելով իսկոյն վերյիշեցինք Շիւքրիւ Ըլըճաքի նման բովանդակութիւնով աշխատասիրութիւնը։ Անցեալին Մեսրոպ Սրբազան իր Պատրիարքութեան շրջանին վերահասու ըլլալով նման աշխատութեան մը գոյութեան, իբրեւ զօրակցութիւն ստանձնած էր հատորի հրատարակութեան մեկենասութիւնը։
Նշենք որ Շիւքրիւ Ըլըճաք ալ հայերէնին ընտելացած էր հետեւելով Հայր Լեւոն Գերապայծառ Զէքիեանի Վենետիկեան դասընթացքներուն։ Այդ աշխատութեան իր մասնակցութիւնը բերած էր նաեւ Ռաքել Կօշկարեան, որ նոյնպէս հետեւած էր խտացեալ դասընթացքներուն։
Ինչպէս յաճախ կը պատահի իւրաքանչիւր նոր աշխատութիւն կը յիշեցնէ նոյն բնոյթի նախորդ գործերն ալ։ Երբ այս պահուն կը խօսինք Վենետիկեան դասընթացքներու մասին, կը յիշենք նաեւ այլ անուններ եւս, որոնք այդ դասընթացքներուն միջոցաւ տիրապետեցին հայոց լեզուին եւ հասան այդ լեզուով թարգմանութիւններ ընելու մակարդակին։
Գիրքի հանդիպակաց կողքին տեղադրուած է Էրտալ Քըլըչի կենսագրութիւնը, որու միջոցաւ վերահասու կը դառնանք թէ հեղինակը ծնած 1972 թուին Իսթանպուլ եւ 1994-ին աւարտած է Մարմարա Համալսարանի Պատմագիտութեան Բաժինը։ 1997 թուականին նոյն համալսարանի մէջ պաշտպանած է տոքթորականը, ուսումնասիրելով Սկիւտարի ընկերային ու տնտեսական կեանքը, հիմք ունենալով պաշտօնական արձանագրութիւնները։ Ապա Կրթութեան Նախարարութեան կողմէ պաշտօնակոչուած է նախ որպէս պատմութեան ուսուցիչ եւ յետոյ ալ յոյն եւ հայ փոքրամասնութեան վարժարաններու մէջ փոխ տնօրէն։ Այդ պաշտօնի տարիներուն է որ իր մէջ ծագած է հայերէնի ուսման ցանկութիւնը։ Ան նաեւ յաճախած է Հրանդ Տինք Հիմնարկի կազմակերպած հայերէնի դասընթացքներուն եւ նոր գիտելիքներ ամբարած, այս անգամ ալ «Ակօս»ի անձնակազմէն Սեւան Տէյիրմենճեանէն։ Այժմ Տոքթ. Էրտալ Քըլըչ կը պաշտօնավարէ Իսթանպուլի Մետենիյեթ Համալսարանի Թրքական Երաժշտութիւն բաժնի մէջ նիւթ ունենալով հայ երաժշտութեան ազդեցութիւնները թրքական երաժշտութեան աւանդութեան վրայ։
Այս պահուն մեզի կը վիճակի յաջողութիւն մաղթել այս աշխատասիրութեան համար եւ վերյիշել տարիներ առաջ Ռոպէր Հատտէճեանի «Օրագրիս 15 էջերը» յուշագրութեան մէջ տեղ գտած մաղթանքին, որ ուղղուած էր Երեւանի մէջ հայագիտութիւն ուսանող եւ հայախօս դարձած մի ոմն Տիգի։ «Ես քեզի աշխարհի լաւագոյն բաները կը մաղթեմ։ Ուժ եւ իմաստութիւն կը մաղթեմ։ Կը մաղթեմ տակաւին, որ… այո, սրտիս խորը ուրիշ մաղթանք մըն ալ կայ, քիչ մը տխուր այս անգամ։ Երբ օր մը պիտի հեռանաս այս երկրէն, չըլլայ որ այդ հեռաւոր ափերուն յուսալքուիս ու տրտմիս հանդիպելով երիտասարդ Յակոբներու կամ Գէորգներու, որոնց հետ նախ պիտի փորձես հայերէն խօսիլ եւ յետոյ պիտի ստիպուիս անգլերէնի փոխել անոր համար որ հայերէն չեն գիտեր անոնք։
Չըլլայ որ յուսալքուիս, վշտանաս, ընդհակառակը, ինչ գիտնամ՝ եթէ ձեռքէդ կու գայ բարեւ մը տանիս անոնց իրենց Մեծազգանչէն, անոնց պուտ մը սէր փոխանցես քու այդ խանդավառ հոգիէդ»։
Մենք ալ ամբողջ սրտով կը ձայնակցինք Հատտէճեանի այս բարեմաղթանքներուն եւ յաջողութիւն կը մաղթենք նման դժուար ճանապարհ ընտրած նուիրեալներուն։
