«Թուրքիա պիտի շարունակէ նախապայմաններ առաջադրել»

Յօդուածաշարքի այս շաբաթուայ մասնակիցն է լրագրող Թաթուլ Յակոբեան, որ ծանօթ է անգլերէնով հրատարակուած «Հայերը ու Թուրքերը» եւ «Արցախեան Օրագրութիւն, Կանանչ ու Սեւ» գիրքերու հեղինակ։

ԱՐԻՍ ՆԱԼՃԸ

Ա.Ն.- 44 օրեայ պա­­տերազ­­մը աւար­­տե­­­ցաւ Հա­­յաս­­­տա­­­­­­­նի պար­­­տութիւ­­­նով, որու հե­­­տեւան­­­քով խան­­­գա­­­­­­­րուե­­­ցան հա­­­ւասա­­­րակշռու­­­թիւննե­­­րը։ Իսկ ի՞նչ փո­­­խուած է Հա­­­յաս­­­տան- Թուրքիա յա­­­րաբե­­­րու­­­թիւննե­­­րու առու­­­մով։

Նոր դրու­­­թիւն մը պար­­­զո­­­­­­­ւեցաւ, որուն հե­­­տեւան­­­քով Թուրքիոյ յա­­­րատե­­­ւօրէն առա­­­ջադ­­­րած նա­­­խապայ­­­մաննե­­­րէն առ­­­նուազն մէ­­­կը վե­­­րացաւ։ Ին­­­չեր էին Թուրքիոյ պար­­­տադրած այդ երեք նա­­­խապայ­­­մաննե­­­րը։ Առա­­­ջինը Ար­­­ցա­­­­­­­խեան խնդրի մէջ իրա­­­վիճա­­­կի Ատրպէյ­­­ճա­­­­­­­նին հա­­­մար գո­­­հացու­­­ցիչ կեր­­­պով փո­­­փոխու­­­թիւնը։ Երկրոր­­­դը Թուրքիոյ սահ­­­մաննե­­­րուն Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նի կող­­­մէ պաշ­­­տօ­­­­­­­նապէս ճա­­­նաչու­­­մը։ Այլ խօս­­­քով 1921-ին Խորհրդա­­­յին Միու­­­թեան հետ կնքո­­­ւած Ղար­­­սի պայ­­­մա­­­­­­­նագ­­­րին ՀՀ կող­­­մէ վա­­­ւերա­­­ցու­­­մը։ Իսկ եր­­­րորդն է Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նի հայ­­­կա­­­­­­­կան սփիւռքին հետ գոր­­­ծակցե­­­լով ծա­­­ւալած ցե­­­ղաս­­­պա­­­­­­­նու­­­թեան հա­­­մաշ­­­խարհա­­­յին ճա­­­նաչ­­­ման ուղղեալ ար­­­շա­­­­­­­ւին կա­­­սեցու­­­մը։

Սոյն նա­­­խապայ­­­մաննե­­­րէն առա­­­ջինը վե­­­րացաւ, քա­­­նի որ հա­­­յեր ծանր պար­­­տութիւն կրե­­­ցին եւ Թուրքիա հի­­­մա կրնայ մեկ­­­նարկել յա­­­րաբե­­­րու­­­թիւննե­­­րու հաս­­­տատման կամ սահ­­­մաննե­­­րու բաց­­­ման գոր­­­ծընթաց­­­նե­­­­­­­րը։

Սա­­­կայն ես հա­­­մոզո­­­ւած եմ որ Թուրքիա պի­­­տի շա­­­րու­­­նա­­­­­­­կէ նա­­­խապայ­­­մաններ առա­­­ջադ­­­րել։

Բա­­­նագ­­­նացնե­­­րու առա­­­ջին հան­­­դի­­­­­­­պու­­­մը կա­­­յացաւ առանց նա­­­խապայ­­­մաննե­­­րու։ Այս հանգրո­­­ւանին նա­­­խապայ­­­մաններ առա­­­ջադ­­­րե­­­­­­­լով խա­­­փանած կ՚ըլ­­­լայ Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նի բա­­­նակ­­­ցութեան սե­­­ղան նստե­­­լուն։ Թուրքիա այս պա­­­հուն կ՚ու­­­զէ Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նը ներ­­­քա­­­­­­­շել բա­­­նակ­­­ցութեան։ Թէ ին­­­չո՞ւ՝ այդ զատ խնդիր է։ Ես վստահ եմ որ Թուրքիա Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նը գոր­­­ծընթա­­­ցին մաս­­­նա­­­­­­­կից դարձնե­­­լով պի­­­տի ու­­­զէ առա­­­ւելա­­­գոյ­­­նը ձեռքբե­­­րել։

Թուրքիա տկար Հա­­­յաս­­­տան
մը կը ցան­­­կայ

Ա.Ն.- Ին­­­չե՞ր են Թուրքիոյ Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նէն ակնկա­­­լու­­­թիւննե­­­րը։ Որ­­­քա­­­­­­­նո՞վ իրա­­­ւացի է «Թու­­­րան»ի երա­­­զան­­­քը։

Յստակ է որ Թուրքիա Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նի հետ յա­­­րաբե­­­րու­­­թիւններ հաս­­­տա­­­­­­­տել կ՚ու­­­զէ, բայց ո՞ր Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նի հետ։ Տկա­­­րացած Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նի հետ, Ղար­­­սի պայ­­­մա­­­­­­­նագի­­­րը ըն­­­դունած Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նի հետ։ Մնաց որ այդ պայ­­­մա­­­­­­­նագի­­­րը զար­­­տուղի եղա­­­նակ­­­նե­­­­­­­րով, օրի­­­նակի հա­­­մար ցուրխեան ար­­­ձա­­­­­­­նագ­­­րութիւննե­­­րու ժա­­­մանակ ար­­­դէն հաս­­­տա­­­­­­­տուած էր։

Թուրքիա այժմ պի­­­տի փոր­­­ձէ ցե­­­ղաս­­­պա­­­­­­­նու­­­թեան մի­­­ջազ­­­գա­­­­­­­յին ճա­­­նաչ­­­ման խնդրին մէջ Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նը եւ սփիւռքը հա­­­կադ­­­րել։ Կը կար­­­ծեմ թէ պա­­­հը պի­­­տի գայ որ Թուրքիա եւ Ատրպէյ­­­ճան հա­­­մոզո­­­ւին թէ Հա­­­յաս­­­տան պի­­­տի չ՚ար­­­տօ­­­­­­­նէ Զան­­­գե­­­­­­­զու­­­րի մի­­­ջանցքի պա­­­հան­­­ջին։ Բայց պի­­­տի շա­­­րու­­­նա­­­­­­­կեն այդ պա­­­հան­­­ջը օրա­­­կար­­­գի վրայ պա­­­հելու, առա­­­ւել ձեռքբե­­­րումներ ապա­­­հովե­­­լու հա­­­մար։ Թուրքիա պի­­­տի շա­­­րու­­­նա­­­­­­­կէ իր նա­­­խապայ­­­մաննե­­­րով օժ­­­տո­­­­­­­ւած դի­­­ւանա­­­գիտու­­­թեան։ Պի­­­տի փոր­­­ձէ վե­­­րադառ­­­նալ 1991-ի պայ­­­մաննե­­­րուն։ Այդ ժա­­­մանակ Ար­­­ցա­­­­­­­խեան խնդիր մը գո­­­յու­­­թիւն չ՚ու­­­նէր։ Պա­­­տերազ­­­մը չէր ծա­­­գած։ Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նի զի­­­նուոր­­­նե­­­­­­­րը Ար­­­ցա­­­­­­­խի Ինքնա­­­վար Մար­­­զի սահ­­­մաննե­­­րուն էին, այլ ոչ թէ սահ­­­մաննե­­­րէն ներս։ Այ­­­սօր նոր նա­­­խապայ­­­մաններ պի­­­տի առա­­­ջադ­­­րէ։ Այդ պատ­­­ճա­­­­­­­ռաւ է որ Հա­­­յաս­­­տան բա­­­նակ­­­ցութիւննե­­­րը կ՚ու­­­զէ պա­­­հել Հա­­­յաս­­­տան- Թուրքիա ձե­­­ւաչա­­­փի մէջ, փո­­­խարէն հայ- թրքա­­­կանի։ Կը խու­­­սա­­­­­­­փի հա­­­մայն հա­­­յու­­­թեան անու­­­նով բա­­­նակ­­­ցե­­­­­­­լէ։ Չ՚ու­­­զէր ցե­­­ղաս­­­պա­­­­­­­նու­­­թեան նիւ­­­թը Թուրքիոյ հետ բա­­­նակ­­­ցիլ։ Կը նա­­­խընտրէ ապա­­­գայի ծրա­­­գիր­­­նե­­­­­­­րու մա­­­սին խօ­­­սիլ։

Հա­­­յաս­­­տան կը խու­­­սա­­­­­­­փի պատ­­­մա­­­­­­­կան տա­­­րակար­­­ծութիւննե­­­րուն այս գոր­­­ծընթա­­­ցի մէջ քննար­­­կումէն

Ա.Ն.- Հա­­­յաս­­­տան ին­­­չո՞ւ կը դժկա­­­մի ներ­­­կայ սահ­­­մաննե­­­րը վե­­­րահաս­­­տա­­­­­­­տելու։

Հա­­­յաս­­­տան իբ­­­րեւ պե­­­տու­­­թիւն առա­­­ջին ան­­­գամ 1918 թո­­­ւին պաշ­­­տօ­­­­­­­նական յա­­­րաբե­­­րու­­­թիւն ու­­­նե­­­­­­­ցաւ Թուրքիոյ հետ։ Այդ շրջա­­­նին Երե­­­ւան սահ­­­մա­­­­­­­նամերձ քա­­­ղաք էր, սահ­­­մա­­­­­­­նագ­­­ծին 7 քմ. Հե­­­ռաւո­­­րու­­­թեամբ։ 1920-ին Հա­­­յաս­­­տան Թուրքիոյ հետ այս ան­­­գամ Ալեք­­­սանտրա­­­պոլի, այժմու Կիւմրիի մէջ պայ­­­մա­­­­­­­նագիր մը եւս կնքեց, ուր գո­­­յացաւ ներ­­­կայ սահ­­­մա­­­­­­­նագի­­­ծը։ 1921-ին Ղար­­­սի մէջ կնքո­­­ւած հա­­­մաձայ­­­նութեան ստո­­­րագ­­­րող կող­­­մերն են Թուրքիա եւ Թրանսկով­­­կա­­­­­­­սեան դա­­­շին­­­քը։ Սահ­­­մաննե­­­րը գերզգա­­­յուն նիւթ մըն է Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նի հա­­­մար։ Իշ­­­խա­­­­­­­նու­­­թիւնը դա­­­ւաճա­­­նու­­­թեան մե­­­ղադ­­­րանքով կրնայ հա­­­լածո­­­ւիլ սփիւռքին կող­­­մէ։ Մինչ այդ նշեմ թէ այս սահ­­­մաննե­­­րո ճա­­­նաչու­­­մը մեր­­­ժող քա­­­ղաքա­­­կան ու­­­ժը Հայ Յե­­­ղափո­­­խական Դաշ­­­նակցու­­­թիւնն է, որ ան­­­ցեալին ինք ստո­­­րագ­­­րած էր այդ պայ­­­մա­­­­­­­նագի­­­րը։

Ա.Ն.- Թուրքիա այս իրա­­­վիճա­­­կը տես­­­նե­­­­­­­լով ար­­­դեօք աւե­­­լի ծանր գոր­­­ծընթա՞ց մը պի­­­տի պար­­­տադրէ Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նին։

Պէտք է տես­­­նել թէ այս գոր­­­ծընթա­­­ցին Ռու­­­սիա որ­­­քա­­­­­­­նով մի­­­ջամուխ պի­­­տի ըլ­­­լայ։ Որով­­­հե­­­­­­­տեւ Հա­­­յաս­­­տան ինք պա­­­հանջած էր Ռու­­­սիոյ Դաշ­­­նութեան միջ­­­նորդու­­­թիւնը։ Կան այլ գոր­­­ծօններ ես։ Ար­­­դեօք Էր­­­տո­­­­­­­ղան արեւ­­­մուտքի դէմ հայ- թրքա­­­կան յա­­­րաբե­­­րու­­­թիւննե­­­րը շա­­­հագոր­­­ծե՞լ կ՚ու­­­զէ։

Պէտք չէ խրտչիլ բաց սահ­­­մաննե­­­րէն

Ա.Ն.- Թէ Թուրքիայէն եւ թէ սփիւռքի ժո­­­ղովրդա­­­վարա­­­կան շրջա­­­նակ­­­նե­­­­­­­րէն ու Կա­­­րօ Փայ­­­լա­­­­­­­նէն լսած ենք աւե­­­լի պար­­­զա­­­­­­­միտ ըլ­­­լա­­­­­­­լու թե­­­լադ­­­րանքնե­­­րը։ Եր­­­կու պե­­­տու­­­թիւններն ալ կրնան շա­­­հագոր­­­ծել գոր­­­ծընթա­­­ցը։ Հա­­­յաս­­­տան ինչպէ՞ս կրնայ օգ­­­տո­­­­­­­ւիլ այս ըն­­­թացքէն։

Պէտք չէ խրտչիլ բաց սահ­­­մաննե­­­րէն։ Բայց ապա­­­գայի հա­­­մար կարգ մը ան­­­պա­­­­­­­տեհու­­­թիւններ ալ կը տես­­­նեմ։ Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նի պե­­­տակա­­­նու­­­թիւնը կրնայ դի­­­մագ­­­րա­­­­­­­ւել այդ ան­­­պա­­­­­­­տեհու­­­թիւննե­­­րը։

Ճիշդ է որ Թուրքիա հզօր եր­­­կիր է։ Սահ­­­մաննե­­­րը փակ ըլ­­­լա­­­­­­­լով հան­­­դերձ իր ապ­­­րանքնե­­­րով կրնայ ողո­­­ղել Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նի շու­­­կան։ Բայց այս իրո­­­ղու­­­թիւնը պէտք չէ մեզ յու­­­սալքէ։ Անու­­­ռա­­­­­­­նալի իրո­­­ղու­­­թիւն է նաեւ թէ Թուրքիա հա­­­րեւան եր­­­կիր է եւ այդպէս ալ կը մնայ։

Թուրքիա- Հա­­­յաս­­­տան յա­­­րաբե­­­րու­­­թիւննե­­­րու առու­­­մով յոգ­­­նե­­­­­­­լու, փախ­­­չե­­­­­­­լու կամ յու­­­սա­­­­­­­հատո­­­ւելու իրա­­­ւունք չ՚ու­­­նինք։ Ըստ ինձ յետ պա­­­տերազ­­­մեան տրա­­­մադ­­­րութիւ­­­նը վե­­­րացուց նաեւ խա­­­ղաղ կեան­­­քի մը հա­­­ւատ­­­քը։ Մինչդեռ այդ ծանր կո­­­րուստնե­­­րէ ետք պար­­­տա­­­­­­­ւոր ենք խա­­­ղաղ ապ­­­րե­­­­­­­լու։ Մենք յաղ­­­թա­­­­­­­նակի տրա­­­մադ­­­րութիւ­­­նով 30 տա­­­րի դի­­­մադ­­­րե­­­­­­­ցինք շրջա­­­փակ­­­ման։ Այժմ պա­­­տերազ­­­մի սպառ­­­նա­­­­­­­լիքի ներ­­­քոյ դար­­­ձեալ 30 տա­­­րի կը շա­­­րու­­­նա­­­­­­­կենք շրջա­­­փակ­­­ման դի­­­մադ­­­րել, բայց այս ան­­­գամ պար­­­տո­­­­­­­ւածու­­­թեան հո­­­գեբա­­­նու­­­թիւնով, ինչ որ շատ ծանր է։

Չեմ գի­­­տեր թէ Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նի կա­­­ռավա­­­րու­­­թիւնը ի՞նչ կը մտա­­­ծէ, բայց կը փոր­­­ձեմ իրա­­­վիճա­­­կը վեր­­­լուծե­­­լով հասկնալ, թէ ին­­­չու կը դի­­­մէ այս քայ­­­լե­­­­­­­րուն։ Ըստ իս Հա­­­յաս­­­տան սպա­­­ռած է փակ սահ­­­մաննե­­­րով ապ­­­րե­­­­­­­լու լծակ­­­նե­­­­­­­րը։ Այդ պատ­­­ճա­­­­­­­ռաւ ալ իշ­­­խա­­­­­­­նու­­­թիւնը կը դի­­­մէ խա­­­ղաղու­­­թեան պայ­­­մաններ ստեղ­­­ծե­­­­­­­լու քայ­­­լե­­­­­­­րուն։ Ի վեր­­­ջոյ Հա­­­յաս­­­տան չի կրնար ընդմիշտ պա­­­տերազ­­­մի սպառ­­­նա­­­­­­­լիքով ապ­­­րիլ։ Մա­­­նաւանդ երբ հա­­­րեւան եր­­­կի­­­­­­­րը Թուրքիան է։ Եթէ խնդի­­­րը միայն Ատրպէյ­­­ճան ըլ­­­լար, թե­­­րեւս։ Բայց 10 մի­­­լիոնա­­­նոց Ատրպէյ­­­ճա­­­­­­­նի կող­­­քին 80 մի­­­լիոնա­­­նոց Թուրքիոյ սպառ­­­նա­­­­­­­լիքով յա­­­րատե­­­ւելը ան­­­կա­­­­­­­րելի է։

Պէտք է զա­­­նազա­­­նել հայ- թրքա­­­կան եւ Հա­­­յաս­­­տան- Թուրքիա յա­­­րաբե­­­րու­­­թիւննե­­­րը

Ա.Ն.- Իսկ Թուրքիա ի՞նչ ակնկա­­­լու­­­թիւն ու­­­նի ցե­­­ղաս­­­պա­­­­­­­նու­­­թեան մի­­­ջազ­­­գա­­­­­­­յին ճա­­­նաչ­­­ման ջան­­­քե­­­­­­­րը կա­­­սեց­­­նե­­­­­­­լու հա­­­մար։

Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նի ոչ մէկ իշ­­­խա­­­­­­­նու­­­թիւն կրնայ ժխտել կամ ու­­­ռա­­­­­­­նալ հա­­­յոց ցե­­­ղաս­­­պա­­­­­­­նու­­­թիւնը։ Այդ պատ­­­ճա­­­­­­­ռաւ ալ գոր­­­ծող կա­­­ռավա­­­րու­­­թիւնը խնդի­­­րը կը զա­­­նազա­­­նէ հայ- թրքա­­­կան եւ Հա­­­յաս­­­տան- Թուրքիա ձե­­­ւաչա­­­փերով։ Այսպէ­­­սով կը կան­­­խէ ցե­­­ղաս­­­պա­­­­­­­նու­­­թեան մա­­­սին բա­­­նավէ­­­ճի առիթ ըն­­­ծա­­­­­­­յելէ։ Այս մա­­­սին բա­­­ւական գործնա­­­կան է Լե­­­ւոն Տէր Պետ­­­րո­­­­­­­սեանի մեր­­­ձե­­­­­­­ցու­­­մը։

Ա.Ն.- Ի՞նչ էր այդ

Հա­­­յաս­­­տան 1915-ի եւ յա­­­ջոր­­­դող տա­­­րինե­­­րու դէպ­­­քե­­­­­­­րը կը բնու­­­թագրէ ցե­­­ղաս­­­պա­­­­­­­նու­­­թիւն եզ­­­րով։ Կը մեր­­­ժէ այս մա­­­սին բա­­­նավէ­­­ճի մը մաս­­­նակցիլ։ Այ­­­սինքն Հա­­­յաս­­­տան եւ Թուրքիա 1915-ի վե­­­րաբե­­­րեալ հա­­­կադ­­­րո­­­­­­­ւած կար­­­ծիքնե­­­ր ու­­­նին, սա­­­կայն այս ար­­­գելք մը չէ եր­­­կու երկիր­­­նե­­­­­­­րու մի­­­ջեւ բաց սահ­­­մաններ եւ դի­­­ւանա­­­գիտա­­­կան յա­­­րաբե­­­րու­­­թիւններ հաս­­­տա­­­­­­­տելու հա­­­մար։

Փոր­­­ձով գի­­­տենք թէ հայ-թուրք պատ­­­մա­­­­­­­բան­­­նե­­­­­­­րու բա­­­նակ­­­ցութիւ­­­նը հա­­­սարա­­­կաց եզր մը գտնե­­­լու պի­­­տի չծա­­­ռայէ։ Այդ պատ­­­ճա­­­­­­­ռաւ ալ պէտք է զա­­­նազա­­­նել հայ-թուրք յա­­­րաբե­­­րու­­­թիւննե­­­րը Հա­­­յաս­­­տան-Թուրքիա յա­­­րաբե­­­րու­­­թիւննե­­­րէն։

Ա.Ն.- Կար­­­ծես թէ բա­­­ւական դժուար գոր­­­ծընթացք մը կայ մեր դի­­­մաց։ Վեր­­­ջերս թռիչքնե­­­րու վերսկսի­­­լը օրա­­­կար­­­գի նիւթ է, բայց գի­­­տենք որ այդ թռիչքնե­­­րը այս գոր­­­ծընթա­­­ցէն ան­­­կախ էին։ Ար­­­դեօք գոր­­­ծընթաց­­­քը կը շա­­­հար­­­կո­­­­­­­ւի՞։ Ատրպէյ­­­ճան ի՞նչ դիրք կը բռնէ այս բո­­­լորին դի­­­մաց։

Ճիշդ է յա­­­րաբե­­­րու­­­թիւննե­­­րու բնա­­­կանո­­­նաց­­­ման մէջ շա­­­հար­­­կո­­­­­­­ւած նիւթ մըն է այս։ Երկկողմ թռիչքնե­­­րը 1996-ին ալ գո­­­յու­­­թիւն ու­­­նէին։ Ան­­­շուշտ որ դրա­­­կան զար­­­գա­­­­­­­ցում մըն է, բայց պէտք չէ այդ զար­­­գա­­­­­­­ցու­­­մը ներ­­­կայ գոր­­­ծընթա­­­ցին վե­­­րագ­­­րել։

Գա­­­լով Ատրպէյ­­­ճա­­­­­­­նի մեր­­­ձե­­­­­­­ցու­­­մին, եթէ Թուրքիա Ատրպէյ­­­ճա­­­­­­­նի այս գոր­­­ծընթա­­­ցի հան­­­դէպ դժկա­­­մու­­­թիւնը պատ­­­րո­­­­­­­ւակե­­­լով խա­­­փանել փոր­­­ձէ, այդ կը նշա­­­նակէ որ դժկա­­­մողը Թուրքիան է, այլ ոչ թէ Ատրպէյ­­­ճան։

Հա­­­յաս­­­տան-Թուրքիա դի­­­ւանա­­­գիտա­­­կան յա­­­րաբե­­­րու­­­թիւննե­­­րու մէջ քա­­­ղաքա­­­կան խա­­­ղաքարտնե­­­րը նշա­­­նակու­­­թիւն չու­­­նին, որով­­­հե­­­­­­­տեւ այդ քար­­­տե­­­­­­­րը ար­­­դէն բաց են եր­­­կու կող­­­մե­­­­­­­րու ձեռ­­­քե­­­­­­­րուն մէջ։ Հա­­­յաս­­­տան գի­­­տէ թէ Թուրքիան ինչ կ՚ու­­­զէ եւ Թուրքիա ալ շատ լաւ գի­­­տէ թէ Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նի ակնկա­­­լու­­­թիւննե­­­րը ին­­­չեր են։ Եթէ այս պայ­­­մաննե­­­րու տակ ալ սահ­­­մա­­­­­­­նը պի­­­տի շա­­­րաու­­­նաէ փակ մնալ եւ պի­­­տի գե­­­րակշռէ թշնա­­­մու­­­թեան քա­­­րոզ­­­չութիւ­­­նը, սա միայն մէկ նշա­­­նակու­­­թիւն ու­­­նի՝ Թուրքիա չ՚ու­­­զէր Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նի հետ յա­­­րաբե­­­րու­­­թիւն ու­­­նե­­­­­­­նալ։

Ա.Ն.- Իսկ ար­­­դեօք հա­­­ւանա­­­կա՞ն է որ Ատրպէյ­­­ճան ու Հա­­­յաս­­­տան աւե­­­լի շուտ կա­­­ռու­­­ցեն իրենց մի­­­ջեւ ան­­­գոյ յա­­­րաբե­­­րու­­­թիւննե­­­րը։

Այս ալ այ­­­նընտրանք մըն է։ Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նի մէջ կը չա­­­փազան­­­ցո­­­­­­­ւի Թուրքիոյ Կով­­­կասնե­­­րու մէջ ստանձնած դե­­­րակա­­­տարու­­­թիւնը։ Ճիշդ է որ պա­­­տերազ­­­մէն ետք Թուրքիա Կով­­­կասնե­­­րու մէջ եւ յատ­­­կա­­­­­­­պէս ալ Ատրպէյ­­­ճա­­­­­­­նէ ներս ծա­­­ւալած է իր գո­­­յու­­­թիւնը։ Սա­­­կայն չենք կրնար ան­­­տե­­­­­­­սել, այն իրո­­­ղու­­­թիւնը թէ Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նի եւ Ատրպէյ­­­ճա­­­­­­­նի մի­­­ջեւ յա­­­րաբե­­­րու­­­թիւննե­­­րու տի­­­րակա­­­նը Ռու­­­սիոյ Դաշ­­­նութիւնն է։ Ահա­­­գին նիւ­­­թեր իր­­­մէ կա­­­խեալ է։ Սա ալ հա­­­ւանա­­­կան է, Հա­­­յաս­­­տանի եւ Թուրքիոյ մի­­­ջեւ դի­­­ւան­­­գի­­­­­­­տական յա­­­րաբե­­­րու­­­թիւններ հաս­­­տա­­­­­­­տուե­­­լով հան­­­դերձ սահ­­­մա­­­­­­­նը կը շա­­­րու­­­նա­­­­­­­կէ փակ մնալ։

Ներ­­­կայ բո­­­լոր սպառ­­­նա­­­­­­­լիք­­­նե­­­­­­­րով հան­­­դերձ ես հա­­­մոզո­­­ւած եմ որ բաց սահ­­­մաննե­­­րը աւե­­­լի նպաս­­­տա­­­­­­­ւոր են Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նի հա­­­մար։ Սահ­­­մաննե­­­րը միայն տնտե­­­սական կամ դի­­­ւանա­­­գիտա­­­կան յա­­­րաբե­­­րու­­­թիւն չեն նշա­­­նակեր։ Անոնք նաեւ երաշ­­­խիքն են ազ­­­գա­­­­­­­յին անվտան­­­գութեան։

Հայաստան կրնայ չգո­­­հաց­­­նել Թուրքիոյ պար­­­տադրած պայ­­­մաննե­­­րը եւ սահ­­­մա­­­­­­­նը կը շա­­­րու­­­նա­­­­­­­կէ փակ մնալ։ Բայց անոր փո­­­խարէն կրնայ զար­­­գա­­­­­­­նալ Ատրպէյ­­­ճա­­­­­­­նի հետ յա­­­րաբե­­­րու­­­թիւննե­­­րը։ Կրնայ գոր­­­ծել Երե­­­ւան-Պա­­­քու ճա­­­նապար­­­հը։ Այսպէ­­­սով Հա­­­յաս­­­տան բա­­­ցի Վրաս­­­տա­­­­­­­նէն Ատրպէյ­­­ճա­­­­­­­նի ճա­­­նապար­­­հով ալ կրնայ հաս­­­նիլ Ռու­­­սիոյ։ Այս հանգրուանին ռու­­­սա­­­­­­­կան քա­­­ղաքա­­­կանու­­­թիւնն ալ իր նա­­­խապա­­­տուու­­­թիւննե­­­րը ու­­­նի։ Ան կ՚ու­­­զէ Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նին Վրաս­­­տա­­­­­­­նին են­­­թարկո­­­ւածու­­­թիւնը նո­ւազեց­­­նել։ Այ­­­սօր Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նի ար­­­տածման կա­­­րեւոր մէկ մա­­­սը Պա­­­թու­­­մի նա­­­ւահան­­­գիստէն կը կա­­­յանայ։ Ատրպէյ­­­ճա­­­­­­­նի հետ հաս­­­տա­­­­­­­տուե­­­լիք յա­­­րաբե­­­րու­­­թիւնը այդ ճամ­­­բուն հա­­­մար ալ նոր մտա­­­հոգու­­­թիւննե­­­րու տե­­­ղի կու տայ։ Վրաս­­­տան ար­­­դէն այս մա­­­սին իր մտա­­­հոգու­­­թիւննե­­­րը պար­­­զող յայ­­­տա­­­­­­­րարու­­­թիւններ կ՚ըն

Kategoriler

ԱՌՕՐԵԱՅ