Holokost tarihinde çığır açan belge

Holokost’un Hitler’den sonra en önemli sorumlusu Henrich Himmler’in kısa süre önce Rusya’da bulunan günlüğü, Yahudi Soykırımı konusunda çarpıcı bilgiler barındırıyor. Günlük her ne kadar Himmler’in doğrudan kendi yazdıklarından oluşmasa da, Holokost sırasında yaşananları net bir biçimde ortaya döküyor. Himmler’in Rusya’da bulunan günlüğünün Holokost tarihine dair önemini, Cambridge Üniversitesi’nden tarihçi David Motadel Agos’a değerlendirdi.

Himmler’in Holokost’taki rolü neydi?

Çok merkezi bir rolü vardı. Himmler, Holokost’un organizasyonuyla görevli SS’in başındaydı; Doğu Cephesi’nde SS Görev Kuvvetleri’nin (SS Einsatzgruppen) yürüttüğü toplu kurşunlamalar da toplama kamplarındaki sistematik toplu cinayetler de buna dahildi. Savaş sırasında Himmler, Nazi rejiminin Hitler’den sonraki en güçlü ismi haline geldi.

Günlük tamamen yeni mi yoksa tarihçiler böyle bir günlükten haberdar mıydı?

Bu bildiğimiz anlamda bir günlük değil. Almancada ‘Dienstkalender’ denen, Himmler’in yardımcıları tarafından oluşturulan profesyonel bir takvim. Yani bunu yazan Himmler’in kendisi değildi. Bu takvim, birçok başka Alman belgesiyle birlikte II. Dünya Savaşı sonunda Sovyetler Birliği’ne götürülmüş. Bu kaynakların çoğu Sovyet arşivlerinde sonuçlanmış. Duvarın yıkılışından sonra Rus arşivleri açılmaya başlandı. Bu nedenle Himmler’in takvimi gibi belgeler de gün ışığına çıkmış oldu. Dolayısıyla tarihçilerin takvimden haberdar olduklarını söyleyebilirim. Hatta bazı kısımları zaten yayınlanmıştı bile. Soğuk Savaş’ın hemen ardından, 90’lı yılların başında 1941­42 yıllarına ait olan takvim ortaya çıkmıştı. Bu takvim, 1999 yılında ‘Der Dienstkalender Heinrich Himmlers 1941/42’ adıyla Almanca olarak basıldı. Ayrıca 2013 yılında ‘Heinrich Himmlers Taschenkalender 1940’ adıyla yayınlanan, 1940 yılına ait cep takvimine de sahiptik. Bu yeni keşif, yeni günlük girdilerinden oluşuyor; 1937, 1938, 1943, 1944 yılına ait girdiler. Toplamda 1000 sayfadan fazla. 2013 yılında Moskova’daki Alman Tarihi Enstitüsü araştırmacıları tarafından bulunmuştu ama bunu kamuoyuna yeni duyurdular. 1943­1945 yıllarına ait girdiler gelecek yıl Almanca olarak basılacak.

Günlüğün öneminden bahsedebilir misiniz?

Elbette bu takvim, Holokost konusu için çok önemli ve tarihsel bir belge. Göbbels’in günlükleriyle birlikte Himmler’in takvimi, Nazi elitinin beyin takımına ait en detaylı kişisel kayıtlar. Takvim, Himmler’in gündelik aktivitelerine dair neredeyse dakika dakika bilgi veriyor, hem özel hem de profesyonel hayatı hakkında bilgiler içeriyor. Bunlar, bir aile babasının ve katliamcının hayatına dair bilgiler. Hem sıradan bir adam, hem de kendini işine adamış bir katil olan bir insanın rahatsız edici bir portresini sunuyor; günlük rutininde aile yemeklerine gitmek, toplama kamplarını ziyaret etmek ve infaz emirlerini imzalamak var. 1943 ve 1944 yıllarına ait notlar özellikle ilginç, çünkü Himmler bu yıllarda Nazi Almanyası’nın en güçlü ikinci ismi haline gelmişti. Takvim, rejimin savaşın son yıllarındaki işleyişine dair önemli bilgiler sağlayacak. Bu nedenle Nazi Almanyası’nın dağılışı ve düşüşü üzerine çalışan tarihçiler için önemli bir kaynak olacak. Ian Kershaw’ın çığır açıcı ‘The End’ ve Richard Bessel’in büyüleyici ‘Germany in 1945’ çalışmasında da gördüğümüz gibi bu konu son yıllarda büyük ilgi çekmeye başladı. Günlüğün basılması devam etmekte olan akademik çalışmalara çok büyük katkı sağlayacak.