ռակըպ զարաքօլու
Արեւմտահայերէն արդի գրականութեան ամենակարեւոր ներկայացուցիչը կը համարեմ սիրելի Զահրատը։ Անգամ մը երբ կը հարցնէի նոր սերունդ յոյս ներշնչող անունը, առանց վարանումի Վերճիհան Զիֆլիօղլու ըսած էր։ Լեզուաբանները կ՚ըսեն թէ մայրենիին լաւ տիրապետողը միւս լեզուներու մէջ ալ յաջող կ՚ըլլայ։ Վերճիհան ալ լրագրողական առաջին փորձառութիւնները ապրեցաւ «Մարմարա», «Ժամանակ», «Նոր Սան»ի նման թերթերու եւ պարբերականներու էջերով։ Բարեբախտութիւն մըն էր արեւմտահայերէնի նուիրեալ վարպետներէն Ռոպէր Հատտէճեանի հետ աշխատիլ։ Ան լաւագոյնս օգտուեցաւ այդ առիթէն։ Ապա «Ակօս»ի հիմնադրութեան ալ մասնակցեցաւ։
Ափսոս որ հայերէն չգիտնալով չեմ կրցած համտեսել իր քերթուածները։ Բայց հետեւեցայ անոր շատ երիտասարդ տարիքին սկսած լրագրողութեան ոդիսականին։
Հաւատարիմ էր լրագրողութեան սկզբունքներուն։ Դժուար է կեդրոնական մէտիայի կարեւոր միաւորներէն հանդիցանող «Հիւրրիյէթ Տէյլի Նիվս»ի նման թերթի մը մէջ այդ սկզբունքները պահել ու պարտադրել։ Թուրքիոյ դիւանագիտական շրջանակներու կողմէ ուշադրութեամբ ընթերցուող այդ թերթի մէջ հետեւեցաւ շատ կարեւոր մամուլի դատավարութիւններու։
Մամուլի աշխատողներուն ենթարկուած գործազրկութենէն ինք ալ բաժին ստացաւ։ Հակասական օրեր կ՚ապրինք։ Մէկ կողմէ հայ ինքնութիւնը երեք կուսակցութիւններու մէջ ալ պատգամաւոր ըլլալով կը ներկայանայ, միւս կողմէ կեդրոնական մէտիան ալ աւելի ազգային դիմագիծ կ՚ստանայ։ Իր նման բազմաթիւ տաղանդաւոր լրագրողներու անգործութիւնը Թուրքիոյ մամուլին մէջ տիրող անորակութեան եւ միջակութեան ապացոյցն է։
«Չկայ չարիք առանց բարիքի» կ՚ըսեն։ Զիֆլիօղլու ալ այս շրջանը արժեւորեց գրականութեան ուղղուելով։ Նախապէս «Արաս» հրատարակչութենէն լոյս տեսած էր քերթուածներու երեք հատորներ։ Կը լսեմ որ չորրորդը ընթացքի մէջ է։ Իսկ աժմ ան ընթերցողներուն կը ներկայանայ Թուրքիոյ ամենախրթին նիւթերէն իսլամացուած հայերուն անդրադարձող ցնցիչ գիրքով մը։
Գիրքը իր անունով արդէն որոշ պատգամ մը կը փոխանցէ։ Կը պատմուի ոչ Քրիստոսի ոչ ալ Մուհամմէտի համար հաճելի եղող խմբակի մը տխուր պատմութիւնը։ Ֆէթհիյէ Չէթիինի «Մեծ մայրս» գիրքը այս նիւթին մէջ շատ կարեւոր զարթօնք մը ապահովեց։ Այս առաջին գիրքին արձագանգներով Չէթին Այշէկիւլ Ալթընայի հետ խմբագրեց երկրորդ գիրք մը՝ «Թոռները»։ Նախապէս Պարան Ֆունտերմանին «Կյավուր Էլօ», Սարգիս Սերովբեանի ջանքերով հրատարակուած Լեւոն Խաչիկեանի «Համշենի գաղտնիքը» այս նիւթով նախափորձեր են։ Նշենք որ Թուրքիոյ Պատմութեան Կաճառի նախորդ վարիչներէն Եուսուֆ Հալաճօղլու ցեղասպանութեան փաստը ուրանալու, յատկապէս ալ զոհուածներու թիւը նուազեցնելու համար պնդած էր որ բոլոր ալեւի քիւրտերը հայ ծագում ունին, կամ գոնէ խառնածին են։
Բնակչութեան ճարտարագիտութիւն մըն էր իթթիհատականներուն ձեռնարկած ցեղասպանութիւնը եւ սահմանած էր բոլոր քաղաքներէ ներս հայերու բնակչութիւնը հինգ տոկոսով։ Արդարեւ երբ 1916-ին Հալէպի հայութիւնը գերազանցեց այդ հինգ տոկոսը, Տէր Զօրի մէջ գործադրուեցաւ ցեղասպանութեան երկրորդ փուլը։
Հրանդ Տինքն ալ իր ելոյթներէն մէկուն Թուրքիոյ տարածքին ծպտեալ ապրող հայերու կամ խառնածին հայերու թիւը ենթադրած էր աւելի քան 1 միլիոնով։
Այս պատմութիւնները շատ անգամ ընտանեկան գաղտնիք մը ըլլալով մնացին։
Գաղտնիքը զգուշութեաամբ պահուեցաւ երկրորդ սերունդներէ, բայց միշտ հրապարակող հարեւան մը գտնուեցաւ։ Այս երեւոյթը ի զօրու էր բազմաթիւ յոյներու եւ ասորիներու համար ալ։
Նոյնիսկ օրը հինգ անգամ նամազով երկրպագեն, իսլամներու հետ ծոմ պահեն, Մէքքէ ուխտագնացութեան երթան, նոյնիսկ իմամ դառնան, անոնց բուն ինքնութիւնը ցանկագրուեցաւ գաղտնի տոմարներու մը մէջ։
Երբ այլախոհ մը կամ ընդդիմադիր մը սպաննուի, առաջին գործը կ՚ըլլայ ստուգել թէ թլփատուա՞ծ է, թէ ոչ։
Մարդու ամենահիմնական իրաւունքներէն է իր արմատներով պատիւ զգալը։ Պետութիւնը այդ թաքուն իրողութիւնը շախագործեց մարդոց վրայ ճնշելու համար։ Բայց ալ վերացած է այդ շրջանը։
Կը մնայ լրագրողական այս յաջողութեան համար ողջունել Վերճիհան Զիֆլիօղլուն։