BÜRKEM CEVHER
Alfred Jarry’nin ölümünden sonra yayınlanan ‘Patafizikçi Doktor Faustroll’un Davranış ve Görüşleri’ isimli romanı, yazarın eserleri hakkında bilgi sahibi olmayan okurları ilk etapta eğlenceli ismi ve muhteşem kapağı ile cezbediyor. Romanı okudukça Jarry’nin hayal dünyasına giriyor, sembolizm, sürrealizm ve absürt edebiyatın tekinsiz yollarında kaybolmamaya çalışarak ilerliyoruz. Kitabın sonunda ise Jarry bir kere daha bizi uyarıyor: “Patafizik bilimdir.”
Doktor Faustroll’a göre “Patafizik hayali çözümler bilimidir; potansiyel olarak tanımlanmış nesnelerin özelliklerini, taslak görüntülere sembolik olarak atfeder.” Ancak tek bir açıklama veya tanım patafiziği tam olarak anlatmaya yetmez. Patafiziğe göre evrende olan her olay, olağanüstü kabul edilmelidir. Patafiziği kendi yaşamında da etkin bir şekilde kullanan Jarry, dünyayı patafizik kavramlarla ifade etmeye çalışır. Örneğin rüzgarı ‘esen şey’, bisikleti ‘dönen şey’ olarak tanımlıyor. Ona göre, fizik geneli açıklarken, patafizik tikeli açıklar. Jarry (ya da Faustroll) patafiziğin başına bir apostrof koyarak ‘patafizik olarak yazılması gerektiğini söyler ama bunun nedenini anlatmadığı gibi, kitapta kendisi de apostrofu kullanmaz.
63 yaşında bir delikanlı
63 yaşında doğan ve hep o yaşta kalan eksantrik Doktor Faustroll’un son macerasının anlatıldığı kitabın başında, Seine Bölgesi Asliye Hukuk Mahkemesi’nde mübaşir olarak çalışan Réne-Isidore Panmuphle, bir yıllık kira borcu olan Doktor Faustroll’e borcunu ödemesi için tebligatname bırakır. Ancak Doktor, bu bildirime yanıt vermediği gibi, hacizden sonra Doktor’u bir kere daha ziyaret eden mübaşir Panmuphle’i evinde içkiyle sarhoş eder. Daha sonra da yanlarına sadece bir papion maymununu da alarak ‘as’ adını verdikleri parafin ile kaplanmış kalburdan bir gemi ile Seine nehri üzerinde hayali adalara gerçeküstü yolculuklar yaparlar.
Doktor, adı ‘Çıkık-Kıç’ olan papion maymununa konuşmayı öğretmek istemiş, Fransızca anlamayı başaran bu maymun sadece iki hece söyleyebilmiştir: “Ha ha”. Bir konuşmada susulması gereken her yerde, bu iki hece ile lafı uzatanın sözünü kesmektedir, Çıkık-Kıç.
Yolculuk sonunda Doktor da ölecek, ama telepati ile yazarın hayranı olduğu bilim insanı Lord William Thomson Kelvin’e ölüm sonrası yaşamın bilimsel açıklamalarını yollamaktan geri kalmayacaktır.
Doktor Faustroll’dan daha ilginç bir kişilik
Kitabın kapağında, Paris’te bisiklet gezileri ile bilinen Alfred Jarry resmedilmiştir. Jarry, absent bağımlısıydı; kitabın arka kapağında yazarın ikizi olduğu söylenen Doktor Faustroll da mübaşiri büyük olasılıkla absent ile sarhoş ederek gerçeküstü gezilerine ikna edebilmişti.
Jarry, özellikle tiyatro eserleri ile tanınıyor; en önemli yapıtı da ‘Kral Übü’. Jarry, eserleri ile Raymond Queneau, Eugéne Ionesco, Boris Vian, Antonin Artaud ve Georges Perec gibi pek çok yazarla Duchamp ve Paolozzi gibi sanatçıları etkilemiştir. Dadaizm, sürrealizm ve pop art hareketi ile postmodern edebiyata öncülük etmiştir. Ancak parasızlık ve bol miktarda tükettiği alkolün de etkisiyle zaten ihmal ettiği sağlığı gittikçe kötüye gitmiş, sonunda 34 yaşında tüberkülozdan hayatını kaybetmiştir. Rivayet odur ki, ölmeden önce son dileği bir kürdandır.
Alfred Jarry’nin ölümünden sonra yayınlanan ‘Patafizikçi Doktor Faustroll’un Davranış ve Görüşleri’ isimli romanını Sel Yayıncılık, ‘neo-bilimsel roman’ olarak tanımlıyor. Jarry ileri fiziği oldukça iyi öğrenmiş ve teorik fizikçilerden Lord Kelvin’in çalışmalarını yakından takip etmiştir. ‘Patafizikçi Doktor Faustroll’un Davranış ve Görüşleri’nin son bölümünde de, ölümü sonrasında Doktor’un Kelvin’e telepati ile yolladığı mektupları yer alıyor.
Masalsı bir yolculuk
‘Patafizikçi Doktor Faustroll’un Davranış ve Görüşleri’ okuru rahat bırakmayan bir roman. Okurken dikkatinizin her an kitapta olması, bazı bölümlerin birkaç kere okunması gerekiyor. Ancak romanın içine girmeyi başardıktan sonra da kitabı elinizden bırakmak istemiyorsunuz. Faustroll, mübaşir ve Çıkık-Kıç’ın Kalbur tabanlı tekne ‘As’ ile yaptıkları yolculukta, okurlarını da Kokusal Fener, Dantelalar Ülkesi, Çınlayan Ada gibi diyarlara masalsı bir yolculuğa çıkarıyor, Jarry. Fastroll, yedi gün boyunca yaptığı katliamlarla okuru dehşete düşürmek yerine, ölümün absürtlüğü karşısında şaşkınlığa uğratıyor. Kitabı bitirdiğimizde ise ister istemez Çıkık-Kıç’ı anıyoruz ve ağzımızdan iki hece çıkıyor: “Ha ha!”
Patafizikçi Doktor Faustroll’un Davranış ve Görüşleri
Alfred Jarry
Çeviri: Işık Ergüden
Sel Yayıncılık
133 sayfa.