BANU YILDIRAN GENÇ
Geçtiğimiz ay yayımlanan ‘Hammadde’, çağdaş Alman edebiyatının önemli yazarlarından Jörg Fauser’in ilk ünlendiği roman sayılabilir. Fauser, 1944’te doğmuş. Özgeçmişine bakarsak gazeteci, yazar, çevirmen, vicdani retçi ve ‘ex-junky’ gibi birçok titre sahip. Bir dönem İstanbul’da yaşayan, havaalanında bagaj işçiliği, gece bekçiliği gibi işler deneyen Jörg Fauser 1974’ten itibaren yazarlıkla geçinmiş.1987’de bir trafik kazasında hayatını kaybeden yazarın birçok romanı bulunuyor.
‘Hammadde’, otobiyografik bir roman olarak adlandırılabilir. İstanbul’da başlayan roman daha ilk satırlardan anlatıcı Harry Gelb’le Jörg Fauser arasındaki benzerlikleri ortaya koyuyor. Bugün bize rüya gibi gelen 68’li yıllarda Sultanahmet’te bir otelde kalan Gelb, tüm gerçekçiliğiyle, Sultanahmet’teki hippi tayfasını, Tophane’nin tehlikeli kahvelerini, turistler için bir nevi kesişme noktası olan muhallebicileri anlatıyor.
Ressam olmak isteyen oda arkadaşı Ede’yle sabah akşam uyuşturucu kullanan, büyük bir yazar olma hayalleri ve çabaları genellikle yorgan altında sızma şeklinde sonlanan Harry Gelb daha romanın başında eşsiz bir İstanbul tasviriyle çıkıyor karşımıza. Bu şehrin sabahlarının güzelliğinden, Haliç’ten esen rüzgârdan, peş peşe başlayan ezanlardan bahsedilmesi ve anlatıcının sınır dışı edilirken bile tekrar tekrar buraya geleceğini bilmesi, Jörg Fauser’in de İstanbul’u sevdiğinin bir kanıtı niteliğinde.
İstanbul’dan Frankfurt’a
İstanbul’da başlayan roman bazen Amsterdam’a, Viyana’ya, Berlin’e uğrayarak ama genellikle Frankfurt’ta devam ediyor. Tüm Avrupa’yı etkisi altına alan 68 ruhu, kamulaştırılan evler, bu evlerde hep beraber yaşamaya çalışan devrimci gençler, edebiyatta Beat kuşağı, yeraltında Baader Meinhof, bir tarafta Uzakdoğu öğretileriyle mutluluk bulmaya çalışanlar, hep var olan uyuşturucu ve alkol...
Tüm bunların içinde yazar olma isteği ve inancını kaybetmeyen Harry Gelb, sevgilisi Sarah’nın hediye ettiği Olympia daktilosunda cut-up yöntemiyle yazdığı Stamboul Blues’u tamamlar: Bir buçuk satır aralığında, 117 sayfa. Bu kitabın yayımlanma aşaması ise bugün Türkiye’de şiir yayımlama aşamalarıyla aynıdır diyebiliriz. Sert, farklı tarzlara ve daha önemlisi bilinmeyen yazarlara yanaşmayan büyük yayınevleri, daha cesur olan ama parası olmayan küçük yayınevleri derken uzun aşamalardan, uyulmayan sözleşmelerden, batan şirketlerden sonra en sonunda Stamboul Blues basılır ama satar mı? Hayır.
Jörg Fauser gibi kahramanı Harry de başına ne gelirse gelsin, ne pis işlerde çalışırsa çalışsın pes etmeyen biri, bence ‘Hammadde’nin başarısı bu pes etmeme üzerine. Romanın bitiş cümlesi dahi bunu örnekliyor. Kitabın sonundaki söyleşide klasik Alman edebiyatından hazzetmediğini, romanların 250. sayfasından itibaren esnenmeye başlanan bir edebiyat geleneğini reddettiğini açıkça belirten Fauser de pes etmeyerek yeni bir edebiyat anlayışının kapısını açanlardan olmuş.
‘Hammadde’nin dikkat çeken bir diğer özelliği sağ-sol-alt-üst demeden tüm sınıfların eleştirilerden nasibini alması. Jörg Fauser, hem öncü hem de lafını sakınmayan bir yazar, girdiği tüm ortamların, birlikte yaşadığı devrimcilerin, çiçek çocukların yine de ne denli muhafazakâr, ne denli üstten tavırlı olduklarının farkında. Harry Gelb’in bir komün evinde tanıştığı, 2. Dünya Savaşı’nda Yunanistan’da elinde silahıyla direnişe katılmış ama 68’lerde devrimci bile sayılmayan Dimitri’yle olan ilişkisinde bu eleştiri kendini gösteriyor:
“İşçilerin karşısına o gazozumsu sidik ile çıkamazdınız. Öte yandan, işçilerin karşısına bundan başka her şeyle çıkılıyordu. En çok da dünyayı değiştirmek zorunda olduklarıyla. Yani kendilerinin dünyayı değiştirmeleri değil ama bunu hedefleyenleri katil ve mayın eşeği olarak desteklemeleri gerektiğiyle. Devrimcilerin yalanları, insanın kulağına gericilerin yalanlarından çok farklı gelse de, sonuçta onlar da yalandı. Devrimler birer sahtekarlıktı. Bir egemen sınıfın yerini bir diğeri alıyordu ve kültür aygıtı bunun için gereken makaleleri, düşünce, kültür-sanat, propaganda yazılarını, aforizmaları kusuyordu.”
Bugün dahi oldukça cesur sayılabilecek bu söylem Jörg Fauser’in yaşadıklarını açıkça yazması sayesinde inandırıcı olabiliyor.
Unutulmaz bir karakter
Dünyayı değiştireceğini düşündüğü Zero Zeitung adında bir derginin yayın yönetmenliğini yaptıktan sonra derginin çıktığı gün işsiz kalması, gayet sert bir kitap olan Stamboul Blues’un ilk okur buluşmasının limonata içen kilise gençliği komitesiyle olması gibi trajikomik ayrıntılarla bezeli olan romanda yazar olmayı kafasına koyan, kendi kendine uyuşturucuyu bırakan, mesai saatinde kitap okuyabildiği için bavul taşıma işine razı olan, her ‘daha dibe düşemez’ dediğimizde silkinip ayağa kalkan, unutulmayacak bir karakter yaratmış Jörg Fauser.
Akıcı dilinin yanında o yılların fraksiyonlarını, uyuşturucu jargonunu açıklayıcı dipnotlarla veren çevirmen Levent Konca’ya ve buralarda pek bilinmeyen yazarları yayımlama inatları için Sel Yayıncılık’a teşekkür etmek gerekiyor.
Hammadde
Jörg Fauser
Çeviri: Levent Konca
Sel Yayıncılık
287 sayfa.