NURGÜL ÇELEBİ ÖZMEN
Bir karikatüristin yapabileceklerini küçümsememek gerekir zira karaladıklarıyla dünyayı ters yüz etme gücüne sahiptir o. Üstelik söz konusu siyasi bir karikatürist ise kalemi hükümetleri devirecek kadar etkili bir silaha dönüşebilir. Evet, bir karikatüristi küçümsemek, yaptığı işe ehemmiyet vermemek büyük bir yanılgıya düşürebilir. Çünkü bir karikatürist -şayet kitleleri etkileme kabiliyetine sahipse- iki parmağının arasında tuttuğu kalemi bir giyotine dönüştürebilir. Bilinmeyenleri, yaşadığı toplumun idrakini açma ve fikirleri değiştirme, yönlendirme gücünü elinde tutar.
Basının gücü
Kolombiyalı yazar Juan Gabriel Vasquez’in son romanı ‘İtibarlar’, bir karikatüristin yapabileceklerini gözler önüne seriyor. Ancak bunu yaparken toplumsal ve siyasi yozlaşmanın boyutlarını, kamuya mal olmuş şahıslar için itibarın ne derece önemli ve kırılgan bir unsur olduğunu ustaca işliyor. Bir bakıma, basın dünyasının -sadece bir karikatürist değil, gazeteci ve yazarlar da dâhil olmak üzere- çalışma etiğini de ele alarak toplumsal ahlakı nasıl etkilediğini de irdeliyor.
‘İtibarlar’ romanının başkarakteri Javier Mallarino, ülkesinde tanınmış bir karikatüristtir. Zekice karaladığı karikatürler, toplumun kimi zaman göz ardı ettiği, kimi zaman da göremediği gerçekliği ifşa etmesi; ülkesinin önde gelen siyasi karakterlerini oldukça etkili bir biçimde eleştirmesi ona büyük bir güç kazandırır. Çizdikleriyle yasaları değiştirme, yargı kararlarını tersine çevirme, siyasi karakterleri yok etme gücüne sahip olan Mallarino zamanla ülkesinde bir efsaneye dönüşür. Böylesine bir güç elbette beraberinde birçok tehlikeyi de getirir. Zira Mallarino’nun karşısındakiler sıradan insanlar değildir. İfşa ettikleri sıradan olaylar değildir. Tehlikeli sularda yüzmek, tehdit edilmeye, sokakta yürürken daima tedirgin olmaya, karanlık gölgelerden sakınmaya ve uykusuz gecelere de zemin hazırlar. Mallarino’nun giderek devleştiği siyasi zemin geçmişin ağırlığı, kirli ilişkilerin çıkmazlarıyla son derece kırılgandır. O, yükseldikçe taşıdığı yük ağırlaşır ve bu kırılgan zeminde devrilmesini kolaylaştırır. Yaşadıkları ise kaderin tehlikeli bir oyunu misali onu zorlu bir araziden karşıya geçirirken attığı her adımda arkasına bir mayın yerleştirir.
‘Ulusal intihar’
“Pusulasını şaşırmış zamanlar yaşıyoruz. Liderlerimiz hiçbir şeye liderlik etmiyorlar ve daha da kötüsü, olan biten hakkında bize hiçbir şey anlatmıyorlar. Orada devreye ben giriyorum. Ben insanlara ne olup bittiğini anlatıyorum. Bizim toplumumuzda önemli olan ne olup bittiği değil, ne olup bittiğini kimin anlattığıdır. Bunu anlatmayı sadece politikacılara mı bırakacağız? Bu bir intihar olurdu, ulusal bir intihar.” Karikatürist Mallarino, bu sözleriyle kaleminin gücünü ve yaptığı işin saygınlığını oldukça iyi ifade ediyor.
Güçlü bir silah doğru kullanıldığında kötüyü ifşa etmeye yararken en ufak bir hata yapılması halinde büyük bir felakete de sebep olabilir. Bir gazeteci ya da karikatürist de, kalemini, yeri geldiğinde haksızlığı mahkûm etmek için bir kılıç gibi kullanır yeri geldiğindeyse mazlum olanı darağacından almak için bir merdiven gibi adalet duvarına dayar. Ancak ufak bir yanılgı, bir yargı geri dönüşü imkânsız bir hataya sebep de olabilir. Bu yüzden yazarlar ve karikatüristler bıçak sırtında biler kalemlerini. Haklı ile haksız arasında öylesine ince bir ayrım vardır ki kimi zaman oldukça zorlaşır doğruyu su yüzüne çıkarmak.
Mahremiyet sorunu
Bu bağlamda, Vasquez’in bu romanı oldukça önemli ve hassas bir noktaya eğiliyor. Kamuya mal olmuş insanların hayatında saygınlığın, güvenilir olmanın ne derece önemli olduğunu gözler önüne seriyor. Mahremiyet alanına girmenin bir şahsın hayatında yaratabileceği büyük değişimlerin ve hatta felaketle sonuçlanabilecek olaylar örgüsünün bir örneğiyle derinden etkiliyor yazar. Yazdıklarının alt metninde, basın çalışanlarının toplumsal ahlakı yönlendirme gücü yatıyor ve bu gücü günümüz basınıyla ilişkilendirme fırsatı sağlıyor. Basın özgürlüğünün hiçe sayıldığı bu dönemde, özgürce yazıp çizmenin önemini daha iyi anlıyoruz.
İtibarlar
Juan Gabriel Vasquez
Çeviri: Süleyman Doğru
Everest Yayınları
160 sayfa.