Tatvan’ın Tokaçlı köyüne bağlı Paşaelması mezrasında bulunan ve ahır olarak kullanılan kilisenin sahibi Yılmaz Yamaç, devlete defalarca yaptığı başvurulardan sonuç aldı. Kilise, ‘kültür varlığı’ olarak tescil edildi ve koruma altına alındı. Ancak Yamaç, koruma kararının geciktirilmeden hayata geçmesi gerektiğini söylüyor. Yamaç, kilisenin mülkiyetini Ermeni toplumuna devretmek istediğini belirtiyor.
Bitlis’in Tatvan ilçesine bağlı eski bir Ermeni köyü olan (Ermenice adı Paşvask) Tokaçlı köyünün Paşaelmalı mezrasında bulunan kilise Yamaç ailesinin mülkiyetinde. Aileden Yılmaz Yamaç 2012 yılından beri yaptığı başvurularda, kilisenin Kültür Bakanlığı tarafından bir an önce koruma altına alınmasını istiyor. Yamaç geçtiğimiz günlerde amacına ulaştı ve kilise hakkında koruma kararı çıktı. Ancak karar rağmen, kilise halen ahır olarak kullanılıyor.
Köylülerin hayvanlarını koydukları ve zaman zaman ahır/samanlık olarak kullanılan Paşvavsk Kilisesi, büyük oranda tahrip olsa da eski ihtişamından çok da şey kaybetmiş değil. Kilisenin mülkiyetine sahip olan Paşaelmalı köyünden Yılmaz Yamaç; 2012 yılında BİMER aracılığıyla Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kurullar Dairesi Başkanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Kurullar Şube Müdürlüğü dahil 5 ayrı merciye başvuru yaptı.
Kilesinin koruma altına alınmasını ve bakımının yapılmasını isteyen Yamaç’a ilk olarak 2013’ün Mart ayında yanıt geldi. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Van Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun aldığı kararla, Paşaelmalı mezrasında 610 parselde olan kilisenin tesciline ilişkin 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 6. Maddesinde belirtilen özellikleri taşıdığı belirtilerek, kanunun 7. Maddesi gereğince ‘taşınmaz kültür varlığı’ olarak tescil edildiği belirtildi. Yılmaz Yamaç’ın başvurularına son yanıt da, Kurullar Dairesi Başkanlığı’ndan 3 Ağustos’ta yanıt geldi. Gelen yanıtta kilisenin incelenerek gerekli işlemlerin yapılması istendi.
Aşiret reisinden alınmış
Kilisenin tescil edilmesine ve kültür varlığı olarak kabul edilmesine rağmen, halen hiçbir işlem yapılmadığını söyleyen Yamaç; tescil için karar alınmasının kendilerini aile olarak sevindirdiğini söyleyerek, “Biz başvuru yapana kadar bakanlığın bu kiliseden haberi bile yoktu. Ancak içinde hâlâ köylülerin hayvanları barınıyor” dedi. 1950 yılında Bitlis’in Mutki ilçesinden Tatvan Paşaelmalı’ya göç ettiklerini ve kilisenin tapusunu köyün ağası olan Reşit Ağa’dan (Reşide Têre) aldıklarını anlatan Yamaç; “Reşit Ağa aşiret reisi olduğu için, devlet tarafından o dönem Hamidiye Alayları’na komutan olarak seçilmiş. Daha sonra da Ermenilerin mallarını sahiplenmiş. O dönem köyde ağaya ait zindanlar bile varmış” diye konuştu.
Turistler biliyor, Bakanlık bilmiyor
Köyün 1990’larda koruculuk dayatması nedeniyle boşaltıldığını, kendilerinin de koruculuğu reddettikleri için İstanbul’a yerleştiklerini söyleyen Yamaç kiliseyle ilgili şunları anlatıyor: “Köyümüzde şu anda çoğu yaşlılardan oluşan 30 hane var. Çocukluğumuz o kilisede geçti. Bütün oyunlarımızı orada oynardık. İçinde çok uzun bir tünel olduğunu hatırlıyorum. Şimdi yazları köyümüze gittiğimizde, Avrupa’dan gelen turistlerin kiliseye büyük ilgi gösterdiğini görüyorum. Ancak haklı olarak tepki gösteriyorlar ve bize ‘siz camilerinize hayvan koyuyor musunuz’ diye soruyorlar. Ben kilisenin tapusunu Ermeni cemaatine devretmeye hazırım, bu kadar güzel bir eser heba olmasın.”
Bu haber, gazeteci Müjgan Halis’in bloğunda şu notla yayımlandı:
Haberin öyküsü:
Tatvan’ın köylerine birkaç ay önce başka bir haber için gitmiştim. Hazır gitmişken çevre köyleri de gezdik ve Paşaelması mezrasındaki kiliseyi bu gezi sırasında görüp, fotoğrafladım. Daha sonra da bu fotoğraf ve kiliseyle ilgili öğrendiğim ilk bilgileri Twitter’da paylaştım. Bu haberin öyküsü, o twitten sonra bana tam da işsiz kaldığım gün ulaşan ve kilisenin mülkiyetine sahip olan Yılmaz Yamaç’tan sonra şekillendi. Şu anda herhangi bir kurumla gazetecilik sözleşmem olmadığı için, Paşvask kilisesinin hikâyesini kamuoyuna blogumdan duyurmak istedim.
