Başlık garip mi geldi size? Eh, evet, garip biraz. Ama eminim, kimi “Ne ola ki?” diye düşünürken, kimi de “Yanlış yazmış” demiştir ki, onlar kesin ‘Gomidas’ın da ‘vartabed’in de anlamını bilenlerdir. Oysa ne yanlış yazdım, ne de birbiriyle ilgili olarak yazdım. Her iki kelime de son günlerde, ayrı ayrı, kafamda dolanıp duruyorlar. Hani olur ya bazen, bir yerden kulağınıza bir kelime takılır, sonra da elinizde olmadan beyninizde tekerleme gibi tekrarlar durursunuz. Birbiriyle rastlantısal ilgisini yeni fark ettim. Ne de olsa bizim Gomidas da vartabeddi.
Efendim, önce ‘Vardabit’. Tarsus yöresine özgü bir yemeğin adıymış. Malum, Ramazan süresince televizyonun bütün kanallarında bir yemek tarifi furyasıdır gitti. İnsanlar oruçlu oruçlu, akşama kadar, birbirinden tahrik edici yemeklere iç geçirsinler diye inadına yapılmış gibi. İşte bu programlardan birinde izledim; Tarsus yöresinde, acılı, tahin soslu bir yemek yapılırmış. Anlatıcı “Biz buna, yöresel adıyla ‘Vardabit’ deriz” deyince, “Vay canına” dedim kendi kendime, “bu bizim vartabed yahu.” Kesin öyledir, zira tarife göre yemek, tam bir vartabedin, Paskalya orucunda tercih edebileceği bir ‘bahk’ (perhiz) yemeği.
Anadolu’nun birçok yöresinde Ermenice isimlerin nasıl şekil değiştirdikleri takıldı sonra kafama. Bu yine nispeten iyi sayılır, daha ne hallere girenler var. Ben ‘episkopos’a ‘ikizkavros’ dendiğini de duymuşumdur. Bizim isimlerimiz de zordur doğrusu, ama bence Amerika’daki Ermenilerin isimleri, buradakinden daha beter hallere giriyor valla. Gerçi onlar Avrupalı isimlerin hepsini, kendi telaffuzlarına uydurarak dejenere ediyorlar ya, neyse. Ben İngilizceye hiç de yabancı olmadığım halde, yıllarca ‘Nedli’nin Natali, ‘Temra’nın Tamara olduğunu anlamamıştım. Bercuhi de Börki oluyor mesela, Titanik de Taytenik. Bazı kelimeleri de, onlar öyle diyorlar diye bizim de öyle deme hevesimiz var. Levis’in Livays olması gibi... Tüm dillere giren ‘dejavu’ sözü Fransızcadır ve ‘deja vü’ olarak okunur; Amerikalılar ‘deja wu’ diyorlar diye biz de öyle diyoruz nedense.
Bir de, ısrarla, çocuklarına değişik isimler takma merakları var. Bizde de var ama Amerikalılarınki hepten olay. Hangi dilden olursa olsun, hoşlarına giden bir ismi seçiveriyorlar. Şehir, ay, gün, baharat, coğrafi bölge, hatta tarihi olay bile olabiliyor bazen. Tarihi kişiliklerin seçilmesini anlayabiliyorum biraz ama onun da uyarı var, uymazı var, değil mi? Öğretmenlik yıllarımda tanıdığım, Vartolu bir Ermeni, oğlunun adını Kenedi koymuştu mesela. Bir de komşumuz vardı adada, onun da kedisinin adı Kenedi’ydi. Bir kere de, Venüs adında bir oğlanla tanışmıştım. Ne diyebiliriz, tercih meselesi... En son duyduğum ise hepsine tuz biber eker bence. Tam ‘vardabit’e takıldığım günlerde duydum, ikisi pek uyunca dayanamadım, yazayım dedim. Farkındaysanız bu hafta biraz hafiflik olsun istiyorum, bayramın etkisi...
Bunu Kalkan’da turistik bir yeri olan arkadaşım Sarkis anlattı geçenlerde. günlerdir dilimden düşmüyor. Amerikalı çocuklu bir aile geliyor mekânına. Kadın denizde, plajda, akşama kadar, epey haşarı olan çocuğunun peşinde bağıra bağıra dolanıyor; “Gomaaaydıııs!” aşağı, “Gomaaaydıııs!” yukarı. Kulağına hem tuhaf, hem de çok tanıdık gelen bu isim ilgisini çekiyor Sarkis’in ve soruyor “Çocuğunuzun adının anlamı nedir?” diye. Kadın anlatıyor.
Paris’te mi ne, Gomidas’ın heykelini görmüşmüş, ilgisini çekmişmiş, merak edip araştırmış ve hayat hikâyesini öğrenmişmiş. O kadar etkilenmiş ki, çocuğunun adını Gomidas koymaya karar vermiş. Bu da tuhaf; Gomidas önemli bir kişilik ama hayatı hiç de öyle özenilecek bir hayat değil. O yüzden olacak, Ermeniler pek tercih etmezler. Kaldı ki, ‘Gomaydıs’ şeklinde söylenmesi, ‘vardabit’ten de beter bence. Üstelik, asıl garip olan o değil. Aile zenci ama inanın o da garip değil, neden zenci bir Gomidas olmasın? Ama çocuk kız. Buna ne dersiniz?
‘Miymit’ diye çağrılan, Mehmet adında bir kız düşünün. Ya da ‘Eymıt’ diye çağrılan, Ahmet adında bir kız. Ya da ‘Niraymın’ diye çağrılan, Neriman adında bir oğlan; ‘Pirayın’ diye çağrılan Perihan adında bir oğlan... Hadi, gönlünüzce çoğaltın, eğlenirsiniz.