Յոգնած եմ եւ յաջողած

Նիւթեր փնտռելու համար Պոլիս եկած առաջին օրերուն «Ակօս»ի խմբագրատան մէջ զրուցեցինք երիտասարդ ակադեմական Անահիտ Ղազարեանի հետ։ Թերթի միջոցաւ հրատարակեցինք իր կոչը, երբեմնի «Ֆօթօ Կալաթասարայ»ի սեփականատէր, Թուրքիոյ առաջին արհեստավարժ կին լուսանկարիչի՝ Մարիամ Շահինեանի մասին տեղեկութիւն խնդրելու առումով։ Անահիտ աւարտած է իր պրպտումները եւ ետ դարձի ճանապարհին կրկին մէկտեղուած ենք «Ակօս»ին մէջ լսելու համար իր եռամսեայ հետազօտութեան հունձքը։

ՎԱՐԴԱՆ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ

Ու­­­­րեմն Մա­­­­րիամ Շա­­­­հինեանի վրայ կ՚աշ­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­տիք։ Իրեն հետ, ե՞րբ եւ ինչպէ՞ս ծա­­­­նօթա­­­­ցած էք։

Հրանդ Տինք Հիմ­­­­նարկի մի­­­­ջոցաւ այստեղ էի։ Ըն­­­­կերնե­­­­րէս Սո­­­­նա Տի­­­­լանեանէն լսե­­­­ցի թէ Սա­­­­պան­­­­ճը Հա­­­­մալ­­­­սա­­­­­­­­­­­­­­­րանի դա­­­­սախօս­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րէն մէ­­­­կը պի­­­­տի բա­­­­նախօ­­­­սէ Պէ­­­­յօղ­­­­լո­­­­­­­­­­­­­­­ւի տա­­­­րած­­­­քին ապ­­­­րած ազ­­­­գա­­­­­­­­­­­­­­­յին եւ սե­­­­ռական փոք­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­մաս­­­­նութիւննե­­­­րու մա­­­­սին։

Կը յի­­­­շեմ, ահա­­­­ւոր անձրե­­­­ւոտ շա­­­­բաթ օր մըն էր ու ես քիչ մը վախ­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­լով, գրե­­­­թէ ու­­­­շա­­­­­­­­­­­­­­­ցած հա­­­­սայ Պէ­­­­յօղ­­­­լու։ Մէկ եր­­­­կու զե­­­­կոյ­­­­ցէ ետք Այ­­­­շէ­­­­­­­­­­­­­­­կիւլ Ալ­­­­թը­­­­­­­­­­­­­­­նայը կը խօ­­­­սէր Մա­­­­րիամ Շա­­­­հինեանի մա­­­­սին, որ­­­­պէս Թուրքիայի առա­­­­ջին փրո­­­­ֆէօս­­­­յո­­­­­­­­­­­­­­­նալ կին նկա­­­­րիչ։ Նոր աւար­­­­տած էին Հա­­­­յաս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­նի Ժա­­­­մանա­­­­կակից Արո­­­­ւեստնե­­­­րու ինստի­­­­տու­­­­տը։ Կեր­­­­պա­­­­­­­­­­­­­­­րուես­­­­տի, գե­­­­ղարո­­­­ւես­­­­տի ու պատ­­­­կե­­­­­­­­­­­­­­­րի հետ կ՚աշ­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­տէի։ Ակա­­­­դեմա­­­­կան մեր­­­­ձե­­­­­­­­­­­­­­­ցումներս եւ ֆե­­­­մինիս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­կան մտա­­­­հոգու­­­­թիւննե­­­­րը ոնց որ խա­­­­չաձե­­­­ւուե­­­­ցան։ Նոր ու ան­­­­ծա­­­­­­­­­­­­­­­նօթ պատ­­­­մութիւն մը կար իմ առ­­­­ջեւ, որ հիւ­­­­սո­­­­­­­­­­­­­­­ւած էր արո­­­­ւես­­­­տի ու կնոջ կեր­­­­պա­­­­­­­­­­­­­­­րի վրայ։ Իս­­­­կոյն նա­­­­մակ գրե­­­­ցի Հա­­­­յաս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­նի իմ դա­­­­սախօս­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րուն եւ հար­­­­ցուցի. «Այսպէս մարդ կայ, ո՞վ կը ճանչնայ»։ Ըն­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­մէնը եր­­­­կու ըն­­­­կեր ծա­­­­նօթ էր։ Շու­­­­շա­­­­­­­­­­­­­­­նը Աւա­­­­գեան եւ Վի­­­­գէնը «Այո, գի­­­­տենք իրեն» ըսին։ Իսկ միւսնե­­­­րը «Ոչ մե­­­­զի հա­­­­մար նոր անուն է» պա­­­­տաս­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­նեցին։

Ո՞ր թո­­­­ւակա­­­­նին եկած էք Պո­­­­լիս։

Ես եկած եմ Նո­­­­յեմ­­­­բեր 2016 թո­­­­ւակա­­­­նին։ Աս­­­­կէ ճիշդ երեք տա­­­­րի առաջ։

Ե՞րբ սկսաք իր մա­­­­սին պրպտել։

Երբ հոս էի, լսե­­­­ցի որ «Արաս» հրա­­­­տարակ­­­­չա­­­­­­­­­­­­­­­տու­­­­նը իր մա­­­­սին գիրք տպած է։ Գա­­­­ցի «Արաս» հրա­­­­տարակ­­­­չա­­­­­­­­­­­­­­­տուն ապա գնե­­­­ցի գիր­­­­քը։ Ու փոր­­­­ձե­­­­­­­­­­­­­­­ցի գտնել թէ որո՞ւ մօտ է ար­­­­խի­­­­­­­­­­­­­­­ւը։ Հան­­­­դի­­­­­­­­­­­­­­­պեցայ Թայ­­­­ֆունի հետ։ Յե­­­­տոյ իմա­­­­ցայ որ կայ ար­­­­խի­­­­­­­­­­­­­­­ւը, բայց նե­­­­կաթիվ­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րով։ Գա­­­­ցի Սալթ Կա­­­­լաթա կեդ­­­­րո­­­­­­­­­­­­­­­նը, որով­­­­հե­­­­­­­­­­­­­­­տեւ այնտեղ ցու­­­­ցա­­­­­­­­­­­­­­­հան­­­­դէս եղած էր, ու­­­­զե­­­­­­­­­­­­­­­ցի թո­­­­ւայ­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­ցուած ար­­­­խի­­­­­­­­­­­­­­­ւի հետ ծա­­­­նօթա­­­­նալ, բայց այնտեղ ըսին որ բոլր իրա­­­­ւունքնե­­­­րը Թայ­­­­ֆունին կը պատ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­նի եւ անոնք բան մը չեն կրնար ըսել։ Ըսին պէտք է կա­­­­պուիմ Թայ­­­­ֆունի հետ։

Եւ վեր­­­­ջը երբ որ վե­­­­րադար­­­­ձայ Երե­­­­ւան, ու­­­­նէի գիր­­­­քը եւ գիր­­­­քի պատ­­­­կերնե­­­­րը ու փոր­­­­ձե­­­­­­­­­­­­­­­ցի ար­­­­դէն պատ­­­­կերնե­­­­րէն ել­­­­լե­­­­­­­­­­­­­­­լով խօ­­­­սիլ։ 2018 թո­­­­ւակա­­­­նին Պու­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­փեշ­­­­տի կեդ­­­­րո­­­­­­­­­­­­­­­նական Հա­­­­մալ­­­­սա­­­­­­­­­­­­­­­րանը քոն­­­­ֆե­­­­­­­­­­­­­­­րանս մը կազ­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­կեր­­­­պած էր։ Այդտեղ ես ներ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­յացու­­­­ցի Շա­­­­հինեանին, ուր ակա­­­­դեմա­­­­կան շրջա­­­­նակ­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րը միան­­­­գա­­­­­­­­­­­­­­­մայն ան­­­­ծա­­­­­­­­­­­­­­­նօթ էին այս անու­­­­նին։ Հասկցայ որ շատ մեծ ընե­­­­լիք կայ Մա­­­­րիամ Շա­­­­հինեան անու­­­­նը աշ­­­­խարհի լու­­­­սանկար­­­­չա­­­­­­­­­­­­­­­կան քար­­­­տէ­­­­­­­­­­­­­­­սի վրայ դնե­­­­լու հա­­­­մար։ Այս տա­­­­րի ար­­­­դէն Մի­­­­չիկը­­­­նի Հա­­­­մալ­­­­սա­­­­­­­­­­­­­­­րանի Հայ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­կան բա­­­­ժինը կազ­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­կեր­­­­պած էր քոն­­­­ֆե­­­­­­­­­­­­­­­րանս՝ հա­­­­յագի­­­­տական գի­­­­տաժո­­­­ղով մը, ուր խօ­­­­սած եմ Մա­­­­րիամ Շա­­­­հինեանի լու­­­­սանկար­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րու եւ ար­­­­խի­­­­­­­­­­­­­­­ւի նիւ­­­­թա­­­­­­­­­­­­­­­կանու­­­­թեան մա­­­­սին։ Թէ ի՞նչ տե­­­­սակ նիւ­­­­թա­­­­­­­­­­­­­­­կանու­­­­թիւն է այդ ար­­­­խի­­­­­­­­­­­­­­­ւը, եթէ դուն չու­­­­նես այդ ար­­­­խի­­­­­­­­­­­­­­­ւը։ Խօ­­­­սած եմ այդ ար­­­­խի­­­­­­­­­­­­­­­ւի պատ­­­­կերնե­­­­րուն էկ­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­նով, այ­­­­սինքն հա­­­­մակար­­­­գի­­­­­­­­­­­­­­­չով սգրի­­­­նով յա­­­­րաբե­­­­րուե­­­­լու մա­­­­սին։ Ու շատ պա­­­­տահա­­­­բար ծա­­­­նօթա­­­­ցայ պոլ­­­­սա­­­­­­­­­­­­­­­հայ զոյ­­­­գի մը հետ։ Պար­­­­զո­­­­­­­­­­­­­­­ւեց որ իրենք լու­­­­սանկա­­­­րուած են Շա­­­­հինեանի մօտ։ Ու­­­­նին նոյ­­­­նիսկ նե­­­­կաթիվ­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րը լու­­­­սանկար­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րուն։ Այդ մար­­­­դը ու­­­­նէր բազ­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­թիւ լու­­­­սանկար­­­­ներ, նե­­­­կաթիվ­­­­ներ եւ նաեւ պատ­­­­մութիւն։ Այդ պատ­­­­մութիւ­­­­նով է որ որ­­­­պէս միտք ծնաւ կարգ մը հար­­­­ցումներ, թէ այդ որու պատ­­­­կերն է, ո՞վ է պատ­­­­կե­­­­­­­­­­­­­­­րուած եւ ո՞ր թո­­­­ւակա­­­­նին է պատ­­­­կե­­­­­­­­­­­­­­­րուած։ Բան մը չէինք գի­­­­տեր։ Ամե­­­­նայն հա­­­­ւանա­­­­կանու­­­­թեամբ նե­­­­կաթիվ­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րէն չես կրնար կռա­­­­հել։ Այդ առան­­­­ձին հե­­­­տազօ­­­­տական ծանր աշ­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­տանք է։ Այսպէս միտք յա­­­­ռաջա­­­­ցաւ որ կրնամ կրկին վե­­­­րադառ­­­­նալ Պո­­­­լիս եւ փոր­­­­ձեմ գտնել մարդկանց, քա­­­­նի որ դեռ կան այդ մար­­­­դիկ։ Գու­­­­ցէ մի տա­­­­սը տա­­­­րի ետք ար­­­­դէն ուշ կ՚ըլ­­­­լայ։ Չգի­­­­տեմ հինգ տա­­­­րի ետք, գու­­­­ցէ ար­­­­դէն ուշ է։ Շատ մարդ մա­­­­հացած է եւ ես չեմ կրցած գտնել իրենց։

Եւ կո­­­­չուեց իմ ծրագ­­­­րի անու­­­­նը «Այլընտրան­­­­քա­­­­­­­­­­­­­­­յին արխիվ»։

Մի­­­­չիկը­­­­նի քոն­­­­ֆե­­­­­­­­­­­­­­­րան­­­­սը ո՞ր թո­­­­ւակա­­­­նին էր։

Այս տա­­­­րի Ապ­­­­րի­­­­­­­­­­­­­­­լի 26-ին։

Իսկ ան­­­­ցեալ ամիս 10-ին գա­­­­ցիր չէ՞։ Եր­­­­կուքը իրար­­­­մէ զատ էր։

Այո։ Այդ առան­­­­ձին էր։ Եւ դի­­­­մեցի Կիւլպէն­­­­կեանին որ­­­­պէսզի ինձ գու­­­­մար տրա­­­­մադ­­­­րէ հե­­­­տազօ­­­­տու­­­­թեան հա­­­­մար։ Եւ ար­­­­դէն երեք ամիս է այստեղ եմ Կիւլպէն­­­­կեանի օգ­­­­նութեամբ։ Տար­­­­բեր փրո­­­­ֆիլ­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րով հե­­­­տազօ­­­­տու­­­­թիւն կ՚ընեմ։ Այ­­­­սինքն եւ կը գտնեմ մարդկանց, ով­­­­քեր նկա­­­­րուած են եւ ու­­­­նին պատ­­­­մութիւն ու իրենց յի­­­­շողու­­­­թիւննե­­­­րը։ Այ­­­­սինքն շատ կա­­­­րեւոր է տես­­­­նել, թէ ինչպէս յի­­­­շողու­­­­թիւննե­­­­րը կ՚ապ­­­­րի։

Այսպէս քա­­­­նի՞ պատ­­­­մութիւն կրցաք գտնել։

Շատ։ 10-է աւե­­­­լի մարդ, պատ­­­­մութիւն, լու­­­­սանկար­­­­ներ։ Մար­­­­դիկ, մարդկանց պատ­­­­մութիւննե­­­­րը եւ նաեւ սա­­­­հաֆ­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րը։ Իս­­­­թանպու­­­­լով մէկ փռո­­­­ւած ամէն մի ան­­­­կիւնին մի սա­­­­հաֆ կայ եւ այդպէս ես չգի­­­­տեմ երե­­­­ւի օրեր եւ ժա­­­­մեր, ժա­­­­մեր, ամէն օր 5 ժամ, 6 ժամ, 3 ժամ տար­­­­բեր սա­­­­հաֆ­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րուն նկար­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րի ար­­­­խիւնե­­­­րով ան­­­­փոյթ նե­­­­տուած նկար­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րը պէտք է մէ­­­­կիկ մէ­­­­կիկ նա­­­­յեմ։ Որով­­­­հե­­­­­­­­­­­­­­­տեւ գու­­­­ցէ այդ մէ­­­­կին որ հէնց չնա­­­­յիս այդ իր նկարն է։

Իսկ քա­­­­նի՞ նկար գտաք։

Այ­­­­սօր դեռ կը փնտռեմ։ Հի­­­­մա ար­­­­դէն ու­­­­նիմ 19 լու­­­­սանկար։ Երեք ամ­­­­սո­­­­­­­­­­­­­­­ւան մէջ 19 լու­­­­սանկար։ Ասոնք նե­­­­կաթիվ­­­­ներ չեն, այլ ուղղա­­­­կի տպո­­­­ւած լու­­­­սանկար­­­­ներ։

Մին­­­­չեւ ե՞րբ հոս էք։ Մին­­­­չեւ ե՞րբ պի­­­­տի փնտռէք։

Մին­­­­չեւ այս ամ­­­­սո­­­­­­­­­­­­­­­ւայ վերջ։ Կը շա­­­­րու­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­կեմ փնտռել եւ շատ շատ մէյ­­­­լեր կը ստա­­­­նամ։ Որով­­­­հե­­­­­­­­­­­­­­­տեւ Ամե­­­­րիկա կայ մի ու­­­­րիշ թերթ՝ «Ար­­­­մե­­­­­­­­­­­­­­­նիա Ուիք­­­­լի»։ Հոն եւս յայ­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­րարու­­­­թիւն ըրի եւ խնդրե­­­­ցի Շա­­­­հինեանի մա­­­­սին տե­­­­ղեկու­­­­թիւններ։ Չի­­­­քակո­­­­յէն, Նիւ Եոր­­­­քէն տար­­­­բեր մար­­­­դիկ ինձ գրե­­­­ցին։ Նիւ Եորք հան­­­­դի­­­­­­­­­­­­­­­պեցայ Շա­­­­հինեանի բա­­­­րեկամ­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րէն մէ­­­­կուն։ Ան թէ լու­­­­սանկար­­­­ներ ու­­­­նէր, թէ պատ­­­­մութիւն եւ թէ անոր մօտ ու­­­­սա­­­­­­­­­­­­­­­նած էր լու­­­­սանկար­­­­չութիւն։ Նաեւ Պոս­­­­թոն կար հայ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­կան լու­­­­սանկար­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րու մեծ ար­­­­խիւ մը, որ կը կո­­­­չուի «Փրո­­­­ճեքթ Սէյվ» իրենց ալ հան­­­­դի­­­­­­­­­­­­­­­պեցայ։ Ցա­­­­ւօք սրտի Շա­­­­հինեանէն ոչ մի լու­­­­սանկար չու­­­­նէին։ Որով­­­­հե­­­­­­­­­­­­­­­տեւ կը կար­­­­ծեմ եթէ ու­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­նային նկա­­­­րին ետե­­­­ւը կնի­­­­քը ան­­­­պայման կ՚ըլ­­­­լար։ Բայց ամէն դէպ­­­­քին իրենց հետ շփո­­­­ւեցայ։ Տե­­­­սայ ինչպէս կ՚աշ­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­տին լու­­­­սանկար­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րու հետ։ Այդ ալ շատ կա­­­­րեւոր էր։

Հի­­­­մա կը մտա­­­­ծեմ մի փոք­­­­րիկ տո­­­­քիւ­­­­մենթալ ֆիլմ ընել։ Որով­­­­հե­­­­­­­­­­­­­­­տեւ բո­­­­լոր հար­­­­ցազրոյցնե­­­­րը եւ իմ պրպտումնե­­­­րը տե­­­­սագ­­­­րած, վի­­­­տէօ ըրած եմ։ Կ՚ու­­­­զեմ նաեւ յօ­­­­դուած մը գրել Մի­­­­չիկը­­­­նի հա­­­­մալ­­­­սա­­­­­­­­­­­­­­­րանի հա­­­­յագի­­­­տու­­­­թեան բաժ­­­­նի հա­­­­մար։ Որով­­­­հե­­­­­­­­­­­­­­­տեւ կ՚ու­­­­զեն հա­­­­տոր հրա­­­­տարա­­­­կել, նոյն այդ քոն­­­­ֆե­­­­­­­­­­­­­­­րան­­­­սի վեր­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­գիրով։

Ցու­­­­ցա­­­­­­­­­­­­­­­հան­­­­դէս կազ­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­կեր­­­­պել կ՚ու­­­­զէ՞ք։

Այո, այդ իմ գտած լու­­­­սանկար­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րով ան­­­­պայման Երե­­­­ւանի մէջ ցու­­­­ցա­­­­­­­­­­­­­­­հան­­­­դէս կազ­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­կեր­­­­պել կ՚ու­­­­զեմ։ Վեր­­­­ջը քա­­­­նի մը տա­­­­րի աշ­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­տան­­­­քէն ետք, լուրջ հե­­­­տազօ­­­­տական գիրք ընել կ՚ու­­­­զեմ։ Բո­­­­լոր այդ հար­­­­ցազրոյցնե­­­­րը, որ ըրած եմ ընդհան­­­­րացնել ու տես­­­­նել թէ ինչպէս յի­­­­շողու­­­­թիւնը կը պա­­­­հուի։ Որով­­­­հե­­­­­­­­­­­­­­­տեւ 50 տա­­­­րի ոչ թէ միայն հայ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­կան հա­­­­մայնքի կեանքն է գրած, այլ ամ­­­­բողջ Իս­­­­թանպու­­­­լի։ Իր մօտ նկա­­­­րուած են թէ յոյ­­­­ներ, թէ հա­­­­յեր, թէ հրեաներ եւ թէ ասո­­­­րիներ։ Տե­­­­ղէ մը եր­­­­կու լու­­­­սանկար գտայ։ Ըն­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­նիք են։ Նկա­­­­րուած են եր­­­­կու տա­­­­րուայ տար­­­­բե­­­­­­­­­­­­­­­րու­­­­թիւնով։ Մի լու­­­­սանկա­­­­րին կի­­­­նը գլխա­­­­շորով փա­­­­կուած է եւ աւե­­­­լի Անա­­­­տոլա­­­­կան ար­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­քին ու­­­­նի։ Եր­­­­կու տա­­­­րի յե­­­­տոյ նկա­­­­րուած նկա­­­­րին շատ մո­­­­տերն, նոր սանտրո­­­­ւածով, բաց գլխով ու նոր շո­­­­րերով է։ Շատ հե­­­­տաքրքիր է այդ փո­­­­փոխու­­­­թիւնը։ Որով­­­­հե­­­­­­­­­­­­­­­տեւ բա­­­­ւակա­­­­նին արագ եղած է եւ ինք ամ­­­­րագրած է։ Լու­­­­սանկար­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րու մի­­­­ջոցաւ կը նկա­­­­տես մարդկանց ըն­­­­կե­­­­­­­­­­­­­­­րային յա­­­­րաբե­­­­րու­­­­թիւննե­­­­րու զար­­­­գա­­­­­­­­­­­­­­­ցու­­­­մը։

Ու­­­­րեմն այս 19 լու­­­­սանկար­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րու եւ խօ­­­­սած մարդկանց պատ­­­­մութիւննե­­­­րու վրայ պի­­­­տի ըլ­­­­լայ «Ֆօ­­­­թօ Կա­­­­լաթա­­­­սարայ»ի քու աշ­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­տու­­­­թիւնը։

Այո։ Զուտ գի­­­­տական հե­­­­տազօ­­­­տու­­­­թիւն է պատ­­­­կե­­­­­­­­­­­­­­­րի վեր­­­­լուծու­­­­թեան եւ յի­­­­շողու­­­­թեան մար­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­բանա­­­­կան անա­­­­լիզ­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րով։

Իսկ մենք գիր­­­­քով ճանչցանք Մա­­­­րիամ Շա­­­­հինեանը։ Գո­­­­նէ ես այդպէս ճանչցայ իր անու­­­­նը։ Բա­­­­ւակա­­­­նին նե­­­­կաթիվ­­­­ներ կա­­­­յին բայց այդ նե­­­­կաթիվ­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րու շատ պզտիկ մէկ մա­­­­սը տպո­­­­ւած էր եւ ու­­­­րիշ բնաւ տե­­­­ղեկու­­­­թիւն մը չու­­­­նինք։ Իսկ դուք հի­­­­մա կ՚ըսէք իր բա­­­­րեկամ­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րու հետ զրու­­­­ցած էք։ 

Այո, այդ նե­­­­կաթիվ­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րու 30 տո­­­­կոսը տպո­­­­ւած էր։ Այո, զրու­­­­ցե­­­­­­­­­­­­­­­ցի իր բա­­­­րեկամ­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րուն, քրոջ աղջկան հետ։ Ցա­­­­ւօք սրտի Մա­­­­րիամ Շա­­­­հինեանի փոքր եղ­­­­բայրը Վրէժ Շա­­­­հինեանը ան­­­­ցեալ տա­­­­րի մա­­­­հացաւ։ Տե­­­­սէք չկրցայ հասցնել։ Ինձ կը թո­­­­ւի թէ պատ­­­­մե­­­­­­­­­­­­­­­լու բա­­­­ներ մը կ՚ու­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­նար։ Ամէն ան­­­­գամ որ իր բա­­­­րեկամ­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րէն մէ­­­­կուն հետ շփո­­­­ւիմ, խօս­­­­քի աւար­­­­տին միշտ կ՚ըսեն՝ «Մա­­­­րիամը շատ ու­­­­րախ պի­­­­տի ըլ­­­­լար, եթէ քեզ հետ ծա­­­­նօթա­­­­նար»։ Ահա­­­­ւոր կը յու­­­­զո­­­­­­­­­­­­­­­ւիմ այդ պա­­­­հուն։ Որով­­­­հե­­­­­­­­­­­­­­­տեւ ինձ հա­­­­մար որ­­­­պէս կին ստեղ­­­­ծա­­­­­­­­­­­­­­­գոր­­­­ծե­­­­­­­­­­­­­­­լը ահա­­­­ւոր կա­­­­րեւոր է, շատ կա­­­­րեւոր է ու­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­նալ աւան­­­­դոյթ։ Կին ստեղ­­­­ծա­­­­­­­­­­­­­­­գոր­­­­ծի աւան­­­­դոյթ։ Եւ Մա­­­­րիամը այ­­­­սօր մի ու­­­­րիշ ազ­­­­գի մէջ ծնած ըլ­­­­լար, հաս­­­­տատ շատ շատ աւե­­­­լի կը խօ­­­­սէին իր մա­­­­սին, քան հի­­­­մա կը խօ­­­­սին։ Որով­­­­հե­­­­­­­­­­­­­­­տեւ 50 տա­­­­րի ամէն օր անընդհատ նկա­­­­րած է։ Շա­­­­բաթ, կի­­­­րակի օրն ալ հար­­­­սա­­­­­­­­­­­­­­­նիք նկա­­­­րած է։ Ամէն օր։

Եւ վեր­­­­ջերս քա­­­­նի մը օր առաջ իմ հար­­­­ցազրոյցնե­­­­րէն ամե­­­­նավեր­­­­ջի­­­­­­­­­­­­­­­նը որ ըրի այդ կի­­­­նը կը պատ­­­­մէր թէ Մա­­­­րիամին հան­­­­դի­­­­­­­­­­­­­­­պած էր կեան­­­­քի վեր­­­­ջին տա­­­­րինե­­­­րուն ինչ վի­­­­ճակի եղած է Մա­­­­րիամը, որ­­­­քան յոգ­­­­նած եղած է։

Իսկ կար­­­­ծես հի­­­­մա դուն յոգ­­­­նած ես։

Այո, զգա­­­­ցական գետ­­­­նի վրայ շատ վտան­­­­գա­­­­­­­­­­­­­­­ւոր տեղ հա­­­­սած եմ։ Որով­­­­հե­­­­­­­­­­­­­­­տեւ ոնց որ իր ճամ­­­­բով ան­­­­ցայ եւ եր­­­­բեմն կաս­­­­կածներ ու­­­­նէի, որ­­­­պէս ես կը կա­­­­րողա­­­­նա՞մ բան մը գտնել, այս ինչ որ յի­­­­մար բա­­­­նով կը զբա­­­­ղուիմ։ Ոչ մի բան չի յա­­­­ջողո­­­­ւելու։ Միշտ այդ վտան­­­­գը եղած է, որ ոչ մի բան չեմ գտնե­­­­լու եւ յի­­­­մար բան կ՚ընեմ։ Շատ յոգ­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­ցայ այդ առու­­­­մով։ Երբ որ խօ­­­­սեցի Շա­­­­հինեանի բուն ըն­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­նիքի միակ բա­­­­րեկա­­­­մի հետ, որ կը բնա­­­­կի Փա­­­­րիզ եւ իմ բախ­­­­տը բե­­­­րաւ եւ ամա­­­­ռուայ ըն­­­­թացքին ես հան­­­­դի­­­­­­­­­­­­­­­պեցայ իրեն Մեծ Կղզիի մէջ իրենց տա­­­­նը։ Կը յի­­­­շեմ այդ հան­­­­դի­­­­­­­­­­­­­­­պու­­­­մէն տուն վե­­­­րադար­­­­ձայ եւ ամ­­­­բողջ գի­­­­շեր լա­­­­ցի։ Որո­­­­վետեւ զգա­­­­ցական առու­­­­մով ին­­­­ծի հա­­­­մար շատ ծանր էր։ Պատ­­­­կե­­­­­­­­­­­­­­­րացում մը ու­­­­նէի իր մա­­­­սին, բայց այդ պատ­­­­կե­­­­­­­­­­­­­­­րացումնե­­­­րը եր­­­­բեմն չէր հա­­­­մապա­­­­տաս­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­ներ իրա­­­­կանու­­­­թեան։

Բայց հի­­­­մա այդ օրե­­­­րուն երբ որ նա­­­­յիս զար­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­նալի բան չէ, բո­­­­լոր այս երեք ամ­­­­սո­­­­­­­­­­­­­­­ւայ ճամ­­­­բորդու­­­­թիւնը։

Ես օրա­­­­գիր ու­­­­նիմ։ Ամէն օր ինչ որ ըրած եմ, ինչ որ գտած եմ, բո­­­­լորը նշած եմ։ Նոյ­­­­նիսկ գա­­­­ցած եմ սա­­­­հաֆ­­­­ներ, վեց ժամ պրպտած ու ոչ մի լու­­­­սանկար չեմ գտած։ Նոյ­­­­նիսկ այդ չգտնե­­­­լը ան­­­­գամ գրած եմ։ Ամէն օր հա­­­­շիւ տո­­­­ւած եմ ինքզին­­­­քիս։ Երեկ կը գրէի, որ այ­­­­սօր ալ ան­­­­ցաւ առանց լու­­­­սանկար գտնե­­­­լու, բայց երեկ գտայ «Նոս­­­­թալժի» սրճա­­­­րանի շրջա­­­­նը մի ու­­­­րիշ հա­­­­յուն։ Ինչ որ հայ կը տես­­­­նեմ, եթէ հա­­­­յերէն կը խօ­­­­սին քիչ մը հա­­­­մար­­­­ձակ կ՚ըլ­­­­լամ, կ՚եր­­­­թամ, կը ներ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­յանամ ու կը պատ­­­­մեմ իմ մա­­­­սին եւ կը հարցնեմ թէ լու­­­­սանկար­­­­ներ ու­­­­նի՞ք։ Ճանչցած էք Մա­­­­րիամ Շա­­­­հինեանը ըսե­­­­լով։ Երեկ մէ­­­­կը ըսաւ «Այո» եւ շատ հե­­­­տաքրքիր պատ­­­­մութիւն պատ­­­­մեց։ Իր ըն­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­նիքն ալ Սի­­­­վասէն էր եւ պէտք է հան­­­­դի­­­­­­­­­­­­­­­պիմ իրեն մին­­­­չեւ եր­­­­թալս։ Այ­­­­սինքն ամէն օր, ամէն տեղ կը փոր­­­­ձեմ գտնել։ Ինչ որ մի բան ընել, որ­­­­պէսզի օրս անի­­­­մաստ չանցնի։

Իսկ այս փնտռե­­­­լու ճամ­­­­բորդու­­­­թեան սկսե­­­­լէ առաջ երե­­­­ւակա­­­­յածդ ի՞նչ էր։ Այ­­­­սօր գտնո­­­­ւած տե­­­­ղէդ գո՞հ ես։

Այո, շատ գոհ եմ։ Եր­­­­բեք կա­­­­րելի չէր պատ­­­­կե­­­­­­­­­­­­­­­րացում ու­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­նալ գո­­­­նէ մէկ լու­­­­սանկար գտնէի Մա­­­­րիամէն։ Ես շատ լաւ չեմ ճանչնար այստե­­­­ղի մշա­­­­կոյ­­­­թը, որ­­­­պէս այստեղ կայ սա­­­­հաֆ հաս­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­ցողու­­­­թիւնը։ Հա­­­­յաս­­­­տան այսչափ չի պա­­­­հուեր մշա­­­­կոյ­­­­թը։ Գիր­­­­քեր թե­­­­րեւս, բայց եր­­­­բեք չեմ հան­­­­դի­­­­­­­­­­­­­­­պած լու­­­­սանկար­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րու, որ պա­­­­հուած ըլ­­­­լան։ Յի­­­­շողու­­­­թիւնը պա­­­­հելու հե­­­­տաքրքիր մշա­­­­կոյթ ու­­­­նի Իս­­­­թանպու­­­­լը։ Ոչ մի բան աղբ չէ այստեղ։ Այլ գու­­­­ցէ մի օր ինչ որ մէ­­­­կին պէտք կ՚ըլ­­­­լայ։ Նոյ­­­­նիսկ հե­­­­տաքրքիր էր ո՞վքեր կ՚առ­­­­նեն այս լու­­­­սանկար­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րը։ Հար­­­­ցազրոյցնե­­­­րու շարք ու­­­­նիմ այդ սա­­­­հաֆ­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րու հետ եւ կը հարցնեմ, ով­­­­քե՞ր կ՚առ­­­­նեն այս նկար­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րը եւ ի՞նչ նպա­­­­տակով։ Շատ հե­­­­տաքրքիր է, ինչ ազ­­­­դե­­­­­­­­­­­­­­­ցու­­­­թիւն ու­­­­նի այ­­­­սօր լու­­­­սանկա­­­­րը։ Որով­­­­հե­­­­­­­­­­­­­­­տեւ գրքին հա­­­­ւասար չէ, միշտ գիր­­­­քը աւե­­­­լի լաւ տե­­­­ղին է, քան լու­­­­սանկա­­­­րը։ Բայց իմ նման պրպտող­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րը որ­­­­պէս բարձրաց­­­­նեն լու­­­­սանկա­­­­րի դե­­­­րը այդ ար­­­­խիւնե­­­­րուն։ Երբ կը տես­­­­նեն թէ լու­­­­սանկար­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րով կը հե­­­­տաքրքրո­­­­ւիմ. «Օ՛ չոք էս­­­­քի պիր ֆօ­­­­թօղ­­­­րաֆ, չոք փա­­­­հալը…»։ Եր­­­­բեք ոչ չեմ ըսեր, որով­­­­հե­­­­­­­­­­­­­­­տեւ իմ փնտռած լու­­­­սանկա­­­­րը հէնց այնտեղ կրնայ ըլլալ։